Biz insanlar ətraf aləmə baxdıqda gördüyümüz hər şeyin mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi ulduzlar kimi kosmasdakı cismlərin ölçüsünə heyrətlənirik. Bu günəşimizin şəklidir, insani bir ölçüyə qədər və mikroskopik bir ölçüyə qədər. Bu, bir koronavirusun əyani görüntüsüdür. Orda sonsuz sayda cismlər olduğu görünür. Ancaq, maraqlı sual həmişə var, bütün bu qarmaşıqlığı bir araya gətirə biləcəyimiz bəzi təməl qurma daşları, cismlər, daha kiçik bir halı, cismlərin sonlu halı varmı? Əvvələr od, su və ya külək düşünülürdü, ancaq indi, bilirik ki. elementlər adlanan cismlər var və elementlərin dövri cədvəlində onları qruplaşdırmışıq. Və indi 118 elementi bilirik, ancaq daha çoxunu kəşf edə bilərik. Ancaq ağla əsən şey, bu kaninatda bildiyimiz bütün maddələr bu elementlərin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. İndi, daha maraqlı olan odur ki, günlük həyatda tücrübə edindiyimiz şeylərin əksəriyyəti bu elemntlərin daha kiçik bir hissəsindən ibarətdir. Məsələn, yer kürəsinin hardasa 99% -i bu 8 elemendən yaranıb. Və əgər özümüzə baxsaq, əlimizə və ya aynaya baxsaq, bildiyimiz kimi o, əsasən 6 elementdən əmələ gəlir: hidrogen , karbon, azot, oksigen, fosfor və kükürd. Yer kürəsi və həyat başqa elemtlərdən yaranıb, ancaq, elementlərin dövri cədvəlində gördüyümüz cismlərin birləşməsi ilə nə qədər mürəkkəb və nə qədər edilə biləcəyi təəccüblüdür. Və növbəti sual, yaxşə, bu elementlərdən nələrsə edə bilərik, ancaq ya bir elementi və ya maddəni kəsməyə davam etsək? Elementin xassələrini özündə saxlayana qədər ən kiçik vahid nə olacaq? Və bu vahid, yəqin ki, eşitmisiniz, atom kimi bilinir və atom özü də parçalanır. Əslində, atom nüvədən və nüvə içərisində proton və neytronların yerləşdiyi yarım-nüvədən ibarətdir. Və sonra ətrafda uğuldadığını düşünün, və biz çox çox kiçik ölçüdən danışırıq və onu müəyyən etmək çətindir. Bunları harda tapa bilmə ehtimalı daha çoxdur, ancaq bu nüvə boyu uğuldayan elektronlar, müsbət yüklü protonlar, yüksüz neytronlar və mənfi yüklü elektronlar var. Amma, danışdığımız hər şey bu 3 əsas hissəciyin birləşməsindən yaranıb və xüsüsən də, maraqlı olan, müəyyən bir atomun əksərən boş olmasıdır. Nüvəniz sıxdlr, ancaq əksərən boş olduğundan uğuldamağa başlayır. Və əslində bir atoma müəyyən bir elementin verən, protonların sayıdır. Yəni, məsələn, hidrogeni atom edən bir protondur. Xloru atome edən 17 protondur. Elektronların sayı dəyişə bilər. Bu onun yükünü dəyişəcək və digər atomlarla necə əlaqədə olduğunu dəyişə bilər, ancaq o yenə məsələn, nə qədər elektron olmasından asılı olmayaraq karbon olaraq təsnif olunacaq. Və eyni ilə, neytronların sayı da onun yükünə təsir etmir, ancaq kütləsinə təsir edəcək. Amma, neytronların sayını dəyişsəniz və eyni proton sayı olsa, hələ də davam edirsiniz, desək ki, 6 protonunuz var, nə qədər neytron və ya elektron nəzərə almadan, karbonla hələ də davam edirsiniz. Və atomların nə qədər kiçik olduğunu qiymətləndirmək həqiqətən maraqlıdır. Onu ancaq say olaraq düşünsəniz, deyək ki, karbon atomu, hidrogen və ya helium atomları kimi kiçik atomlar var, ancaq, karbon atomunun eni hardasa 1 üstü 10 böl mənfi 10 metrdir. Bu haqda düşünməyin başqa yolu və bu karbonu gördüyünüz konteksdən asılıdır, ancaq desək ki, 10 milyard karbon götürü yan-yana qoydunuz, 1 metr enli ola bilər. Yaxud, daha irəli getmək istəyirsinizsə,10 milyard karbonunuz olsa və onları yan-yana qoysaydınız, o 1 təqribən 1 millimetr ola bilərdi. Millimetri yuvarlaqlaşdırmağa çalışın. Ekranınızın yansımasından asılı olaraq 1 millimetr buna bənzər bir şey ola bilər. Burda videoya necə böyük baxmağınızdan asılı olaraq 10 milyard karbon ola bilərdi. Bu yetərincə heyrətləndirici gəlmirsə, bunu düşünmənin başqa bir yolu belədirki, qum dənəsində olan atomlar dünyanın bütün çimərlyindəki qum dənələrindən daha çoxdur. Və bu da heyrətləndirici gəlmirsə, belə deyək, bir alma götürürsəniz və yer ölçüsündə alma düzəltsəniz, bu almadakı atom almanın ölçüsündə olacaq. Yenidən eşidib və edə bilərsiniz. Bunu düşünmənin başqa bir yolu, alma bütün dünya olduqca alma atomu almadır. Yəni atomlar çox kiçikdir. Burda bitirirəm. Sizi heyrətləndirmək üçün bir video kifayətdir. Və gələcək videolarda atom və onları əmələ gətirən yarı-atomlar və müxtəlif tip maddə sinifləndirilməsi haqqında dolğun danışacayıq