WEBVTT

00:00:00.370 --> 00:00:02.188
Tôi là một nhà từ vựng học.

00:00:02.188 --> 00:00:03.682
Tôi soạn từ điển.

00:00:03.682 --> 00:00:05.121
Công việc của tôi

00:00:05.121 --> 00:00:08.841
là gắn xếp hết các từ có thể 
vào từ điển.

00:00:08.841 --> 00:00:12.744
Việc của tôi không phải là 
quyết định từ nào;

00:00:12.744 --> 00:00:14.827
đó là việc của các bạn.

NOTE Paragraph

00:00:14.827 --> 00:00:17.821
Bất kể ai nói tiếng Anh
cũng có quyền quyết định

00:00:17.821 --> 00:00:20.153
thế nào là một từ và
thế nào là không.

00:00:20.153 --> 00:00:25.305
Ngôn ngữ là một nhóm 
những người đồng ý hiểu nhau.

00:00:25.305 --> 00:00:29.249
Ngày nay, khi cố quyết định 
một từ là tốt hay xấu,

00:00:29.249 --> 00:00:31.677
người ta không thật sự 
có lý do rõ ràng.

00:00:31.677 --> 00:00:34.488
Họ nói đại loại như
"Vì đó là ngữ pháp!”

00:00:34.488 --> 00:00:36.752
(Tiếng cười)

00:00:36.752 --> 00:00:40.425
Tôi không quan tâm quá nhiều
đến ngữ pháp – đừng nói với ai nha!

NOTE Paragraph

00:00:40.425 --> 00:00:44.018
Nhưng thật ra “ngữ pháp” có hai loại.

00:00:44.018 --> 00:00:46.434
Một loại ngữ pháp 
nằm trong đầu bạn,

00:00:46.434 --> 00:00:48.543
và nếu là người bản xứ

00:00:48.543 --> 00:00:50.132
hay thuần thục ngôn ngữ đó,

00:00:50.132 --> 00:00:53.531
đó là những nguyên tắc vô thức 
mà bạn áp dụng khi nói.

00:00:53.531 --> 00:00:56.552
Đó là những gì bạn biết khi
học ngôn ngữ lúc còn nhỏ.

00:00:56.552 --> 00:00:58.189
Và đây là một ví dụ:

00:00:58.189 --> 00:00:59.714
Đây là một con wug, phải không?

00:00:59.714 --> 00:01:01.775
Nó là một con wug

00:01:01.775 --> 00:01:03.471
Bây giờ có một con nữa.

00:01:03.471 --> 00:01:04.634
Có hai con này

00:01:04.634 --> 00:01:05.923
Có hai …

00:01:05.923 --> 00:01:07.107
Khán giả: con wug.

00:01:07.107 --> 00:01:10.820
Erin McKean: Chính xác! Bạn biết 
cách tạo số nhiều của con wug.

00:01:10.820 --> 00:01:12.761
Quy tắc này nằm trong đầu bạn.

00:01:12.761 --> 00:01:15.520
bạn không bao giờ phải học, 
bạn chỉ hiểu nó thôi.

00:01:15.520 --> 00:01:18.879
Đây là một thử nghiệm do
một giáo sư (ở Đại học Boston)

00:01:18.879 --> 00:01:22.024
tên là Jean Berko Gleason 
nghĩ ra năm 1958.

00:01:22.024 --> 00:01:25.049
Chúng ta đã nói về chuyện này 
lâu lắm rồi.

NOTE Paragraph

00:01:25.049 --> 00:01:28.563
Những loại quy tắc này 
tồn tại trong đầu bạn,

00:01:28.563 --> 00:01:32.785
chúng không giống luật giao thông, 
mà giống quy luật tự nhiên hơn.

00:01:32.785 --> 00:01:36.140
Chẳng ai phải nhắc bạn tuân thủ
luật tự nhiên phải không?

00:01:36.140 --> 00:01:39.093
Khi bạn ra khỏi nhà buổi sáng, 
mẹ bạn không nói là:

00:01:39.093 --> 00:01:41.972
"Nè, mẹ nghĩ trời sắp lạnh, 
nhớ mang áo trùm đầu,

00:01:41.972 --> 00:01:44.439
đừng quên tuân thủ 
quy luật trọng lực.”

00:01:44.439 --> 00:01:46.325
Không ai nói vậy cả.

00:01:46.325 --> 00:01:53.182
Ngày nay, có nhiều luật khác 
nghiêng về cách cư xử hơn là tự nhiên.

00:01:53.182 --> 00:01:56.046
Bạn có thể nghĩ một từ
như cái nón.

00:01:56.046 --> 00:01:58.296
Khi bạn biết cái nón 
sử dụng làm sao,

00:01:58.296 --> 00:02:01.163
không ai phải nói với bạn,
"Đừng có đội nón dưới chân.”

00:02:01.163 --> 00:02:04.507
Người ta chỉ nói là:
“Có thể đội nói trong nhà không?

00:02:04.507 --> 00:02:06.264
"Ai phải đội nón?"

00:02:06.264 --> 00:02:09.396
"Được đội loại nón nào?”

00:02:09.396 --> 00:02:11.818
Giống như loại ngữ pháp thứ nhì,

00:02:11.818 --> 00:02:16.121
mà các nhà ngữ nghĩa học thường 
gọi là cách sử dụng, trái với ngữ pháp.

NOTE Paragraph

00:02:16.121 --> 00:02:20.255
Đôi khi người ta dùng loại 
ngữ pháp dựa theo luật lệ này

00:02:20.255 --> 00:02:23.043
để ngăn cản mọi người 
tạo ra từ vựng.

00:02:23.043 --> 00:02:25.727
Tôi nghĩ điều đó thật ngu ngốc.

00:02:25.727 --> 00:02:28.993
Ví dụ, người ta luôn nói với bạn,

00:02:28.993 --> 00:02:34.723
"Sáng tạo, sáng tác, làm nghệ thuật, 
tạo nhiều thứ, khoa học và công nghệ.”

00:02:34.723 --> 00:02:36.271
Với từ ngữ, họ thế này:

00:02:36.271 --> 00:02:40.991
"Đừng! Sáng tạo dừng ở đây đi, 
kẻ quấy rối. Để nó yên.”

00:02:41.004 --> 00:02:42.421
(Tiếng cười)

00:02:42.421 --> 00:02:44.142
Điều này vô nghĩa với tôi.

00:02:44.142 --> 00:02:46.474
Từ ngữ thì tuyệt vời. 
Nên có nhiều từ ngữ hơn.

00:02:46.474 --> 00:02:50.530
Tôi muốn các bạn sáng tạo 
càng nhiều từ càng tốt.

00:02:50.530 --> 00:02:55.490
Và tôi sẽ chỉ bạn sáu cách
để tạo từ mới trong tiếng Anh.

NOTE Paragraph

00:02:55.490 --> 00:02:57.639
Cách thứ nhất là cách đơn giản nhất.

00:02:57.639 --> 00:02:59.862
Chủ yếu là ăn cắp 
từ ngôn ngữ khác.

00:02:59.862 --> 00:03:03.516
["Đi cướp người khác"]
(Tiếng cười)

00:03:03.516 --> 00:03:05.764
Nhà ngôn ngữ học gọi đó 
là vay mượn,

00:03:05.764 --> 00:03:08.824
nhưng vì ta không bao giờ trả lại, 
nên tôi chỉ thành thật

00:03:08.824 --> 00:03:10.784
gọi đó là ăn cắp.

00:03:10.784 --> 00:03:14.544
Ta thường "chôm" từ về những thứ yêu thích
chẳng hạn như đồ ăn ngon.

00:03:14.544 --> 00:03:17.944
Ta lấy “kumquat” từ tiếng Trung Quốc,
"caramel" từ tiếng Pháp.

00:03:17.944 --> 00:03:20.851
Ta cũng lấy từ cho những thứ độc đáo 
như “ninja”

00:03:20.851 --> 00:03:22.301
từ tiếng Nhật,

00:03:22.301 --> 00:03:25.570
một mẹo hay bởi vì 
rất khó để ăn cắp từ ninja.

00:03:25.570 --> 00:03:27.684
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:03:27.684 --> 00:03:30.944
Cách khác để tạo từ 
trong tiếng Anh là

00:03:30.944 --> 00:03:33.885
nhét hai từ lại với nhau.

00:03:33.885 --> 00:03:35.572
Gọi là ghép từ.

00:03:35.572 --> 00:03:37.472
Từ tiếng Anh như đồ chơi Lego:

00:03:37.472 --> 00:03:40.447
Dùng đủ lực, bạn có thể 
gắn hai cái lại với nhau.

00:03:40.447 --> 00:03:42.772
(Tiếng cười)

00:03:42.772 --> 00:03:44.627
Chúng ta làm vậy hoài:

00:03:44.627 --> 00:03:50.105
Những từ như “heartbroken,”
“bookworm,” “sandcastle” là những từ ghép.

00:03:50.105 --> 00:03:53.606
Cứ làm và tạo từ như “duckface" 
(chu miệng) chứ đừng làm mặt vịt.

00:03:53.606 --> 00:03:55.765
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:03:55.765 --> 00:03:59.848
Một cách khác để tạo từ 
trong tiếng Anh tương tự với ghép từ

00:03:59.848 --> 00:04:04.899
nhưng thay vì dùng thật nhiều lực
để ghép từ vào với nhau

00:04:04.899 --> 00:04:06.534
khiến một vài bộ phận rơi ra.

00:04:06.534 --> 00:04:08.215
thì đây là pha trộn chúng,

00:04:08.215 --> 00:04:12.064
như “brunch” là sự pha trộn 
giữa ”breakfast” và “lunch.”

00:04:12.064 --> 00:04:14.796
“Motel” pha trộn giữa 
“motor” và “hotel.”

00:04:14.796 --> 00:04:17.737
Ai ở đây biết rằng
“motel” là một từ pha?

00:04:17.737 --> 00:04:19.581
Vâng, từ đó có từ rất lâu

00:04:19.581 --> 00:04:22.692
đến nỗi nhiều người không biết 
còn có nhiều phần bị thiếu

00:04:22.692 --> 00:04:26.987
“Edutainment” là sự pha trộn giữa
“education” và “enterteinment".

00:04:26.987 --> 00:04:32.197
Và, “electrocute” là 
pha trộn giữa “electric” và “execute."

00:04:32.197 --> 00:04:34.007
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:04:34.007 --> 00:04:37.328
Bạn cũng có thể tạo từ 
bằng việc đổi vai trò của chúng.

00:04:37.328 --> 00:04:38.941
Gọi là chuyển đổi chức năng.

00:04:38.941 --> 00:04:41.242
Bạn lấy một từ 
đóng vai trò ngữ pháp này,

00:04:41.242 --> 00:04:43.522
chuyển nó sang
vai trò ngữ pháp khác.

00:04:43.522 --> 00:04:48.791
Có ai ở đây biết từ "friend” 
không nhất thiết phải luôn là động từ?

00:04:48.791 --> 00:04:53.076
“Friend” từng là một danh từ 
và rồi chúng ta động từ hóa nó.

00:04:53.076 --> 00:04:56.345
Hầu như bất cứ từ nào trong 
tiếng Anh cũng có thể được động từ hóa.

00:04:56.345 --> 00:04:58.978
Bạn cũng có thể chuyển tính từ 
thành danh từ.

00:04:58.978 --> 00:05:02.705
“Commercial” từng là một tính từ 
và giờ nó là danh từ.

00:05:02.705 --> 00:05:05.151
Dĩ nhiên, bạn có thể 
“green" (làm xanh) nhiều thứ.

NOTE Paragraph

00:05:05.151 --> 00:05:08.489
Một cách tạo từ ngữ nữa 
trong tiếng Anh là tạo ngược.

00:05:08.489 --> 00:05:11.747
Bạn có thể lấy một từ và 
ép nó lại một chút.

00:05:11.747 --> 00:05:16.568
Ví dụ, trong tiếng Anh, chúng ta có từ 
“editor” trước khi có từ “edit.”

00:05:16.568 --> 00:05:18.570
“Edit” được tạo từ chữ “editor.”

00:05:18.570 --> 00:05:21.065
đôi khi cách tạo ngược này
nghe hơi tức cười:

00:05:21.065 --> 00:05:25.453
Bulldozers rồi bulldoze, butlers rồi có 
butle, và rồi burglers sinh ra burgle.

00:05:25.453 --> 00:05:27.278
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:05:27.278 --> 00:05:29.520
Cách nữa để tạo từ ngữ 
trong tiếng Anh

00:05:29.520 --> 00:05:32.220
là lấy các chữ cái đầu tiên 
rồi ghép chúng lại với nhau.

00:05:32.220 --> 00:05:35.251
National Aeronautics and 
Space Administration trở thành NASA.

00:05:35.251 --> 00:05:38.963
Và dĩ nhiên bạn có thể tạo 
với bất cứ thứ gì, OMG (Oh my God)!

NOTE Paragraph

00:05:38.963 --> 00:05:44.602
Không thành vấn đề gì 
khi chúng nghe thật tức cười.

00:05:44.602 --> 00:05:46.858
Chúng vẫn có thể là
những từ tiếng Anh hay.

00:05:46.858 --> 00:05:50.626
“Absquatulate (biến đi với cái gì 
hay ai đó)" là một từ tiếng Anh hoàn hảo.

00:05:50.626 --> 00:05:53.829
“Mugwump (người trung lập chính trị)"
là từ tiếng Anh hoàn hảo.

00:05:53.829 --> 00:05:58.067
Từ ngữ không cần phải bình thường, 
chúng có thể nghe thật tức cười.

NOTE Paragraph

00:05:58.067 --> 00:06:01.306
Tại sao nên tạo từ ngữ?

00:06:01.306 --> 00:06:02.397
Bởi vì mỗi một từ

00:06:02.397 --> 00:06:06.918
là một cơ hội diễn tả và gói trọn 
điều mà bạn muốn nói.

00:06:06.918 --> 00:06:09.514
Và từ ngữ mới thu hút sự chú ý 
của người khác.

00:06:09.514 --> 00:06:12.293
Chúng khiến người khác chú ý đến 
những gì bạn nói

00:06:12.293 --> 00:06:15.427
và cho bạn một cơ hội tốt hơn 
để diễn đạt ý trọn vẹn.

00:06:15.427 --> 00:06:18.376
Nhiều người trong khán phòng hôm nay nói:

00:06:18.376 --> 00:06:20.258
“Tương lai, bạn có thể làm điều đó,

00:06:20.258 --> 00:06:23.471
giúp nó, giúp chúng tôi khám phá, 
giúp chúng tôi sáng tạo.”

00:06:23.471 --> 00:06:25.250
Bạn có thể tạo từ mới 
ngay tại đây.

00:06:25.250 --> 00:06:27.433
Tiếng Anh không có giới hạn tuổi.

00:06:27.433 --> 00:06:29.549
Làm đi, hãy tạo từ ngữ ngay hôm nay,

00:06:29.549 --> 00:06:33.786
gửi chúng cho tôi, và tôi sẽ để lên 
từ điển trực tuyến, Wordnik của tôi.

00:06:33.786 --> 00:06:36.493
Cảm ơn rất nhiều.

00:06:36.493 --> 00:06:38.513
(Tiếng vỗ tay)