1
00:00:00,370 --> 00:00:02,188
Tôi là một nhà từ vựng học.

2
00:00:02,188 --> 00:00:03,682
Tôi soạn từ điển.

3
00:00:03,682 --> 00:00:05,121
Công việc của tôi

4
00:00:05,121 --> 00:00:08,841
là gắn xếp hết các từ có thể 
vào từ điển.

5
00:00:08,841 --> 00:00:12,744
Việc của tôi không phải là 
quyết định từ nào;

6
00:00:12,744 --> 00:00:14,827
đó là việc của các bạn.

7
00:00:14,827 --> 00:00:17,821
Bất kể ai nói tiếng Anh
cũng có quyền quyết định

8
00:00:17,821 --> 00:00:20,153
thế nào là một từ và
thế nào là không.

9
00:00:20,153 --> 00:00:25,305
Ngôn ngữ là một nhóm 
những người đồng ý hiểu nhau.

10
00:00:25,305 --> 00:00:29,249
Ngày nay, khi cố quyết định 
một từ là tốt hay xấu,

11
00:00:29,249 --> 00:00:31,677
người ta không thật sự 
có lý do rõ ràng.

12
00:00:31,677 --> 00:00:34,488
Họ nói đại loại như
"Vì đó là ngữ pháp!”

13
00:00:34,488 --> 00:00:36,752
(Tiếng cười)

14
00:00:36,752 --> 00:00:40,425
Tôi không quan tâm quá nhiều
đến ngữ pháp – đừng nói với ai nha!

15
00:00:40,425 --> 00:00:44,018
Nhưng thật ra “ngữ pháp” có hai loại.

16
00:00:44,018 --> 00:00:46,434
Một loại ngữ pháp 
nằm trong đầu bạn,

17
00:00:46,434 --> 00:00:48,543
và nếu là người bản xứ

18
00:00:48,543 --> 00:00:50,132
hay thuần thục ngôn ngữ đó,

19
00:00:50,132 --> 00:00:53,531
đó là những nguyên tắc vô thức 
mà bạn áp dụng khi nói.

20
00:00:53,531 --> 00:00:56,552
Đó là những gì bạn biết khi
học ngôn ngữ lúc còn nhỏ.

21
00:00:56,552 --> 00:00:58,189
Và đây là một ví dụ:

22
00:00:58,189 --> 00:00:59,714
Đây là một con wug, phải không?

23
00:00:59,714 --> 00:01:01,775
Nó là một con wug

24
00:01:01,775 --> 00:01:03,471
Bây giờ có một con nữa.

25
00:01:03,471 --> 00:01:04,634
Có hai con này

26
00:01:04,634 --> 00:01:05,923
Có hai …

27
00:01:05,923 --> 00:01:07,107
Khán giả: con wug.

28
00:01:07,107 --> 00:01:10,820
Erin McKean: Chính xác! Bạn biết 
cách tạo số nhiều của con wug.

29
00:01:10,820 --> 00:01:12,761
Quy tắc này nằm trong đầu bạn.

30
00:01:12,761 --> 00:01:15,520
bạn không bao giờ phải học, 
bạn chỉ hiểu nó thôi.

31
00:01:15,520 --> 00:01:18,879
Đây là một thử nghiệm do
một giáo sư (ở Đại học Boston)

32
00:01:18,879 --> 00:01:22,024
tên là Jean Berko Gleason 
nghĩ ra năm 1958.

33
00:01:22,024 --> 00:01:25,049
Chúng ta đã nói về chuyện này 
lâu lắm rồi.

34
00:01:25,049 --> 00:01:28,563
Những loại quy tắc này 
tồn tại trong đầu bạn,

35
00:01:28,563 --> 00:01:32,785
chúng không giống luật giao thông, 
mà giống quy luật tự nhiên hơn.

36
00:01:32,785 --> 00:01:36,140
Chẳng ai phải nhắc bạn tuân thủ
luật tự nhiên phải không?

37
00:01:36,140 --> 00:01:39,093
Khi bạn ra khỏi nhà buổi sáng, 
mẹ bạn không nói là:

38
00:01:39,093 --> 00:01:41,972
"Nè, mẹ nghĩ trời sắp lạnh, 
nhớ mang áo trùm đầu,

39
00:01:41,972 --> 00:01:44,439
đừng quên tuân thủ 
quy luật trọng lực.”

40
00:01:44,439 --> 00:01:46,325
Không ai nói vậy cả.

41
00:01:46,325 --> 00:01:53,182
Ngày nay, có nhiều luật khác 
nghiêng về cách cư xử hơn là tự nhiên.

42
00:01:53,182 --> 00:01:56,046
Bạn có thể nghĩ một từ
như cái nón.

43
00:01:56,046 --> 00:01:58,296
Khi bạn biết cái nón 
sử dụng làm sao,

44
00:01:58,296 --> 00:02:01,163
không ai phải nói với bạn,
"Đừng có đội nón dưới chân.”

45
00:02:01,163 --> 00:02:04,507
Người ta chỉ nói là:
“Có thể đội nói trong nhà không?

46
00:02:04,507 --> 00:02:06,264
"Ai phải đội nón?"

47
00:02:06,264 --> 00:02:09,396
"Được đội loại nón nào?”

48
00:02:09,396 --> 00:02:11,818
Giống như loại ngữ pháp thứ nhì,

49
00:02:11,818 --> 00:02:16,121
mà các nhà ngữ nghĩa học thường 
gọi là cách sử dụng, trái với ngữ pháp.

50
00:02:16,121 --> 00:02:20,255
Đôi khi người ta dùng loại 
ngữ pháp dựa theo luật lệ này

51
00:02:20,255 --> 00:02:23,043
để ngăn cản mọi người 
tạo ra từ vựng.

52
00:02:23,043 --> 00:02:25,727
Tôi nghĩ điều đó thật ngu ngốc.

53
00:02:25,727 --> 00:02:28,993
Ví dụ, người ta luôn nói với bạn,

54
00:02:28,993 --> 00:02:34,723
"Sáng tạo, sáng tác, làm nghệ thuật, 
tạo nhiều thứ, khoa học và công nghệ.”

55
00:02:34,723 --> 00:02:36,271
Với từ ngữ, họ thế này:

56
00:02:36,271 --> 00:02:40,991
"Đừng! Sáng tạo dừng ở đây đi, 
kẻ quấy rối. Để nó yên.”

57
00:02:41,004 --> 00:02:42,421
(Tiếng cười)

58
00:02:42,421 --> 00:02:44,142
Điều này vô nghĩa với tôi.

59
00:02:44,142 --> 00:02:46,474
Từ ngữ thì tuyệt vời. 
Nên có nhiều từ ngữ hơn.

60
00:02:46,474 --> 00:02:50,530
Tôi muốn các bạn sáng tạo 
càng nhiều từ càng tốt.

61
00:02:50,530 --> 00:02:55,490
Và tôi sẽ chỉ bạn sáu cách
để tạo từ mới trong tiếng Anh.

62
00:02:55,490 --> 00:02:57,639
Cách thứ nhất là cách đơn giản nhất.

63
00:02:57,639 --> 00:02:59,862
Chủ yếu là ăn cắp 
từ ngôn ngữ khác.

64
00:02:59,862 --> 00:03:03,516
["Đi cướp người khác"]
(Tiếng cười)

65
00:03:03,516 --> 00:03:05,764
Nhà ngôn ngữ học gọi đó 
là vay mượn,

66
00:03:05,764 --> 00:03:08,824
nhưng vì ta không bao giờ trả lại, 
nên tôi chỉ thành thật

67
00:03:08,824 --> 00:03:10,784
gọi đó là ăn cắp.

68
00:03:10,784 --> 00:03:14,544
Ta thường "chôm" từ về những thứ yêu thích
chẳng hạn như đồ ăn ngon.

69
00:03:14,544 --> 00:03:17,944
Ta lấy “kumquat” từ tiếng Trung Quốc,
"caramel" từ tiếng Pháp.

70
00:03:17,944 --> 00:03:20,851
Ta cũng lấy từ cho những thứ độc đáo 
như “ninja”

71
00:03:20,851 --> 00:03:22,301
từ tiếng Nhật,

72
00:03:22,301 --> 00:03:25,570
một mẹo hay bởi vì 
rất khó để ăn cắp từ ninja.

73
00:03:25,570 --> 00:03:27,684
(Tiếng cười)

74
00:03:27,684 --> 00:03:30,944
Cách khác để tạo từ 
trong tiếng Anh là

75
00:03:30,944 --> 00:03:33,885
nhét hai từ lại với nhau.

76
00:03:33,885 --> 00:03:35,572
Gọi là ghép từ.

77
00:03:35,572 --> 00:03:37,472
Từ tiếng Anh như đồ chơi Lego:

78
00:03:37,472 --> 00:03:40,447
Dùng đủ lực, bạn có thể 
gắn hai cái lại với nhau.

79
00:03:40,447 --> 00:03:42,772
(Tiếng cười)

80
00:03:42,772 --> 00:03:44,627
Chúng ta làm vậy hoài:

81
00:03:44,627 --> 00:03:50,105
Những từ như “heartbroken,”
“bookworm,” “sandcastle” là những từ ghép.

82
00:03:50,105 --> 00:03:53,606
Cứ làm và tạo từ như “duckface" 
(chu miệng) chứ đừng làm mặt vịt.

83
00:03:53,606 --> 00:03:55,765
(Tiếng cười)

84
00:03:55,765 --> 00:03:59,848
Một cách khác để tạo từ 
trong tiếng Anh tương tự với ghép từ

85
00:03:59,848 --> 00:04:04,899
nhưng thay vì dùng thật nhiều lực
để ghép từ vào với nhau

86
00:04:04,899 --> 00:04:06,534
khiến một vài bộ phận rơi ra.

87
00:04:06,534 --> 00:04:08,215
thì đây là pha trộn chúng,

88
00:04:08,215 --> 00:04:12,064
như “brunch” là sự pha trộn 
giữa ”breakfast” và “lunch.”

89
00:04:12,064 --> 00:04:14,796
“Motel” pha trộn giữa 
“motor” và “hotel.”

90
00:04:14,796 --> 00:04:17,737
Ai ở đây biết rằng
“motel” là một từ pha?

91
00:04:17,737 --> 00:04:19,581
Vâng, từ đó có từ rất lâu

92
00:04:19,581 --> 00:04:22,692
đến nỗi nhiều người không biết 
còn có nhiều phần bị thiếu

93
00:04:22,692 --> 00:04:26,987
“Edutainment” là sự pha trộn giữa
“education” và “enterteinment".

94
00:04:26,987 --> 00:04:32,197
Và, “electrocute” là 
pha trộn giữa “electric” và “execute."

95
00:04:32,197 --> 00:04:34,007
(Tiếng cười)

96
00:04:34,007 --> 00:04:37,328
Bạn cũng có thể tạo từ 
bằng việc đổi vai trò của chúng.

97
00:04:37,328 --> 00:04:38,941
Gọi là chuyển đổi chức năng.

98
00:04:38,941 --> 00:04:41,242
Bạn lấy một từ 
đóng vai trò ngữ pháp này,

99
00:04:41,242 --> 00:04:43,522
chuyển nó sang
vai trò ngữ pháp khác.

100
00:04:43,522 --> 00:04:48,791
Có ai ở đây biết từ "friend” 
không nhất thiết phải luôn là động từ?

101
00:04:48,791 --> 00:04:53,076
“Friend” từng là một danh từ 
và rồi chúng ta động từ hóa nó.

102
00:04:53,076 --> 00:04:56,345
Hầu như bất cứ từ nào trong 
tiếng Anh cũng có thể được động từ hóa.

103
00:04:56,345 --> 00:04:58,978
Bạn cũng có thể chuyển tính từ 
thành danh từ.

104
00:04:58,978 --> 00:05:02,705
“Commercial” từng là một tính từ 
và giờ nó là danh từ.

105
00:05:02,705 --> 00:05:05,151
Dĩ nhiên, bạn có thể 
“green" (làm xanh) nhiều thứ.

106
00:05:05,151 --> 00:05:08,489
Một cách tạo từ ngữ nữa 
trong tiếng Anh là tạo ngược.

107
00:05:08,489 --> 00:05:11,747
Bạn có thể lấy một từ và 
ép nó lại một chút.

108
00:05:11,747 --> 00:05:16,568
Ví dụ, trong tiếng Anh, chúng ta có từ 
“editor” trước khi có từ “edit.”

109
00:05:16,568 --> 00:05:18,570
“Edit” được tạo từ chữ “editor.”

110
00:05:18,570 --> 00:05:21,065
đôi khi cách tạo ngược này
nghe hơi tức cười:

111
00:05:21,065 --> 00:05:25,453
Bulldozers rồi bulldoze, butlers rồi có 
butle, và rồi burglers sinh ra burgle.

112
00:05:25,453 --> 00:05:27,278
(Tiếng cười)

113
00:05:27,278 --> 00:05:29,520
Cách nữa để tạo từ ngữ 
trong tiếng Anh

114
00:05:29,520 --> 00:05:32,220
là lấy các chữ cái đầu tiên 
rồi ghép chúng lại với nhau.

115
00:05:32,220 --> 00:05:35,251
National Aeronautics and 
Space Administration trở thành NASA.

116
00:05:35,251 --> 00:05:38,963
Và dĩ nhiên bạn có thể tạo 
với bất cứ thứ gì, OMG (Oh my God)!

117
00:05:38,963 --> 00:05:44,602
Không thành vấn đề gì 
khi chúng nghe thật tức cười.

118
00:05:44,602 --> 00:05:46,858
Chúng vẫn có thể là
những từ tiếng Anh hay.

119
00:05:46,858 --> 00:05:50,626
“Absquatulate (biến đi với cái gì 
hay ai đó)" là một từ tiếng Anh hoàn hảo.

120
00:05:50,626 --> 00:05:53,829
“Mugwump (người trung lập chính trị)"
là từ tiếng Anh hoàn hảo.

121
00:05:53,829 --> 00:05:58,067
Từ ngữ không cần phải bình thường, 
chúng có thể nghe thật tức cười.

122
00:05:58,067 --> 00:06:01,306
Tại sao nên tạo từ ngữ?

123
00:06:01,306 --> 00:06:02,397
Bởi vì mỗi một từ

124
00:06:02,397 --> 00:06:06,918
là một cơ hội diễn tả và gói trọn 
điều mà bạn muốn nói.

125
00:06:06,918 --> 00:06:09,514
Và từ ngữ mới thu hút sự chú ý 
của người khác.

126
00:06:09,514 --> 00:06:12,293
Chúng khiến người khác chú ý đến 
những gì bạn nói

127
00:06:12,293 --> 00:06:15,427
và cho bạn một cơ hội tốt hơn 
để diễn đạt ý trọn vẹn.

128
00:06:15,427 --> 00:06:18,376
Nhiều người trong khán phòng hôm nay nói:

129
00:06:18,376 --> 00:06:20,258
“Tương lai, bạn có thể làm điều đó,

130
00:06:20,258 --> 00:06:23,471
giúp nó, giúp chúng tôi khám phá, 
giúp chúng tôi sáng tạo.”

131
00:06:23,471 --> 00:06:25,250
Bạn có thể tạo từ mới 
ngay tại đây.

132
00:06:25,250 --> 00:06:27,433
Tiếng Anh không có giới hạn tuổi.

133
00:06:27,433 --> 00:06:29,549
Làm đi, hãy tạo từ ngữ ngay hôm nay,

134
00:06:29,549 --> 00:06:33,786
gửi chúng cho tôi, và tôi sẽ để lên 
từ điển trực tuyến, Wordnik của tôi.

135
00:06:33,786 --> 00:06:36,493
Cảm ơn rất nhiều.

136
00:06:36,493 --> 00:06:38,513
(Tiếng vỗ tay)