WEBVTT 00:00:00.370 --> 00:00:01.928 Mən leksikoqrafam. 00:00:01.928 --> 00:00:03.682 Lüğətlər hazırlayıram. 00:00:03.682 --> 00:00:05.121 Bir leksikoqraf kimi mənim işim 00:00:05.121 --> 00:00:08.841 mümkün olan bütün sözləri lüğətə salmaqdır. 00:00:08.841 --> 00:00:14.924 Nəyin söz olduğunu düşünmək mənim işim deyil: bu sizin işinizdir. NOTE Paragraph 00:00:14.924 --> 00:00:17.821 İngiliscə danışan hər kəs 00:00:17.821 --> 00:00:20.153 nəyin söz olduğuna və nəyin olmadığına birlikdə qərar verir. 00:00:20.153 --> 00:00:25.305 Hər dil bir-birini başa düşdüyüylə razılaşan insanların birliyidir. 00:00:25.305 --> 00:00:29.909 Bəzən insanlar sözün yaxşı, yoxsa pis olduğuna qərar vermək istəyəndə 00:00:29.909 --> 00:00:31.677 onların həqiqətən də əsaslı səbəbləri olmur. 00:00:31.677 --> 00:00:34.488 Onlar "qrammatik olaraq səhvdir!" deyirlər. 00:00:34.488 --> 00:00:36.422 (Gülüş) 00:00:36.862 --> 00:00:40.425 Düzü, heç kəsə deməyin, amma qrammatikanın mənim üçün elə də təvafütü yoxdur. NOTE Paragraph 00:00:40.425 --> 00:00:43.564 Amma "qrammatika" deyəndə, bu iki mənaya gəlir. 00:00:43.564 --> 00:00:46.434 Biri var beyninizdə yaşayan qrammatika. 00:00:46.434 --> 00:00:48.543 Və əgər bu sizin ana dilinizdirsə, 00:00:48.543 --> 00:00:50.132 ya da həmin dildə çox yaxşı danışırsınızsa 00:00:50.132 --> 00:00:53.531 o dildə danışanda instinktiv qaydaları izləyirsiniz. 00:00:53.531 --> 00:00:56.552 Və siz bunu hələ uşaq olanda öyrənirsiniz. 00:00:56.552 --> 00:00:58.189 Misal üçün: 00:00:58.189 --> 00:00:59.714 Bu "vaq"dır, düzdür? 00:00:59.714 --> 00:01:01.775 Bu "vaq"dır. 00:01:01.775 --> 00:01:03.471 İndi başqa biri də gəldi. 00:01:03.471 --> 00:01:04.634 Onlar iki dənədirlər. 00:01:04.634 --> 00:01:05.923 Onlar ... 00:01:05.923 --> 00:01:07.107 Tamaşaçılar: "Vaq"lardır. 00:01:07.107 --> 00:01:10.820 Erin Makkin: Tamamilə! Siz "vaq"ları cəmdə işlədə bilirsiniz. 00:01:10.820 --> 00:01:12.301 Bu qayda sizin beyninizdədir. 00:01:12.301 --> 00:01:15.250 Bu qayda sizə öyrədilməyib, siz bunu sadəcə başa düşürsünüz. 00:01:15.250 --> 00:01:18.879 Bu təcrübə Boston Universitetində Cin Berko Qlison 00:01:18.879 --> 00:01:22.024 adlı bir professor tərəfindən 1958-ci ildə aparılıb. 00:01:22.024 --> 00:01:25.049 Biz bu haqda hələ çox danışacağıq. NOTE Paragraph 00:01:25.049 --> 00:01:28.563 Beyninizdəki bu anadangəlmə qaydalar 00:01:28.563 --> 00:01:32.785 yol hərəkəti qaydaları kimi deyillər, heç təbiətin qanunlarına da oxşamırlar. 00:01:32.785 --> 00:01:36.140 Və heç kəs də təbiət qanunlarına tabe olmağı sizə xatırlatmamalıdır, düzdür? 00:01:36.140 --> 00:01:39.093 Səhər evdən çıxanda ananız demir ki, 00:01:39.093 --> 00:01:41.972 "Əzizim, görünür bu gün soyuq olacaq, kapüşonunu götür, 00:01:41.972 --> 00:01:44.439 ağırlıq qüvvəsinə tabe olmağı da unutma." 00:01:44.439 --> 00:01:46.325 Heç kəs belə demir. 00:01:46.325 --> 00:01:53.182 Amma təbiətdən daha çox ədəb-ərkanla bağlı qaydalar da var. 00:01:53.182 --> 00:01:56.046 İndi "şlyapa" sözünü fikirləşin. 00:01:56.046 --> 00:01:58.296 Siz şlyapanın nə işə yaradığını biləndən sonra 00:01:58.296 --> 00:02:01.163 heç kəs sizə deyə bilməz ki, şlyapanı ayağına keçirmə. 00:02:01.163 --> 00:02:04.507 Onlar sizə içəridə şlyapanı qoya biləcəyinizi, 00:02:04.507 --> 00:02:06.264 şlyapanı kimin qoymalı olduğunu, 00:02:06.264 --> 00:02:09.396 sizin nə cür şlyapa qoymalı olduğunuzu deyə bilərlər. 00:02:09.396 --> 00:02:11.818 Bu da qrammatikanın ikinci növüdür. 00:02:11.818 --> 00:02:16.121 Dilçilər çox vaxt onu qrammatikadan daha çox "vərdiş" adlandırırlar. NOTE Paragraph 00:02:16.121 --> 00:02:20.255 Bəzən insanlar qrammatikanın qaydalarını 00:02:20.255 --> 00:02:23.043 söz yaradan insanları ruhdan salarkən əsas gətirirlər. 00:02:23.043 --> 00:02:25.727 Məncə bu səfehlikdir. 00:02:25.727 --> 00:02:28.993 Misal üçün, insanlar sizə həmişə deyir ki, 00:02:28.993 --> 00:02:34.233 yaradıcı ol, yeni mahnılar yarat, incəsənətlə məşğul ol, yeni şeylər, elm və texnologiya kəşf et. 00:02:34.233 --> 00:02:36.271 Amma sözlərə sıra gələndə onlar deyirlər: 00:02:36.271 --> 00:02:40.991 "Eləmə! Yox. Yaradıcılığa son verin, gədə-güdələr. Əl çəkin dildən." 00:02:41.004 --> 00:02:42.421 (Gülüş) 00:02:42.421 --> 00:02:44.142 Mən bunu başa düşə bilmirəm. 00:02:44.142 --> 00:02:46.474 Sözlər möhtəşəm şeylərdir. Onlardan daha çox olmalıdır. 00:02:46.474 --> 00:02:50.530 Mən sizin mümkün olduğu qədər daha çox yeni söz yaratmağınızı istəyirəm. 00:02:50.530 --> 00:02:55.538 Sizə ingilis dilində yeni söz yaratmaq üçün 6 yol deyəcəm. NOTE Paragraph 00:02:55.550 --> 00:02:57.639 Birinci yol ən sadəsidir. 00:02:57.639 --> 00:02:59.862 Sadə desəm, başqa dillərdən oğurlayın. 00:02:59.862 --> 00:03:02.686 ["Gedin başqalarını qarət edin"] (Gülüş) 00:03:03.936 --> 00:03:05.764 Dilçilər buna iqtibas etmək deyir, 00:03:05.764 --> 00:03:08.824 amma biz sözü geri qaytarmırıq deyə mən ədalətli olub 00:03:08.824 --> 00:03:10.784 bunu oğurluq adlandırıram. 00:03:10.784 --> 00:03:14.154 Biz adətən ləzzətli yeməklər kimi xoşladığımız şeylərlə bağlı sözləri götürürük. 00:03:14.154 --> 00:03:17.944 Çincədən "kumquat"ı götürmüşük, fransız dilindən "caramel"i. 00:03:17.944 --> 00:03:20.851 Həmçinin "ninja" kimi təmkinli sözləri də götürürük, düzdü? 00:03:20.851 --> 00:03:22.301 Yapon dilindən götürmüşük. 00:03:22.301 --> 00:03:25.570 Ninjalardan oğurlamaq çətindir deyə bu kələk həm də xoşumuza gəlir. 00:03:25.570 --> 00:03:27.684 (Gülüş) NOTE Paragraph 00:03:27.684 --> 00:03:30.944 İngilis dilində söz yaratmağın bir başqa yolu da 00:03:30.944 --> 00:03:33.885 iki ingiliscə sözü bir-birinə vurmaqdır. 00:03:33.885 --> 00:03:35.572 Bu mürəkkəb söz yaratmaq adlanır. 00:03:35.572 --> 00:03:37.082 İngiliscədəki sözlər leqo kimidir: 00:03:37.082 --> 00:03:40.447 Əgər kifayət qədər güc sərf etsəniz istənilən iki sözü birləşdirə bilərsiniz. 00:03:40.447 --> 00:03:42.112 (Gülüş) 00:03:42.832 --> 00:03:44.627 İngilis dilində biz bunu həmişə edirik: 00:03:44.627 --> 00:03:50.105 "Ürəkparçalayan", "kitabqurdu", "qum-qalası" mürəkkəb sözlərdir. 00:03:50.105 --> 00:03:53.606 Davam edin və "ördəksifət" kimi sözlər yaradın, amma sifətinizi ördək kimi etməyin. 00:03:53.606 --> 00:03:55.085 (Gülüş) NOTE Paragraph 00:03:55.835 --> 00:03:59.848 İngiliscədə söz yaratmağın digər yolu da mürəkkəb söz yaratmağa oxşayır, 00:03:59.848 --> 00:04:04.899 amma güc işlədib sözləri birləşdirəndə 00:04:04.899 --> 00:04:06.534 onların bəzi hissəsi itir. 00:04:06.534 --> 00:04:08.215 Bunlar kontaminasiyalardır, 00:04:08.215 --> 00:04:12.064 məsələn "branç" sözü "brekfest" və "lanç" sözlərinin kontaminasiyasıdır. 00:04:12.064 --> 00:04:14.796 "Motel" sözü də "motor" və "otel" sözünün. 00:04:14.796 --> 00:04:17.737 "Motel"in kontaminasiya olduğunu kim bilirdi? 00:04:17.737 --> 00:04:19.581 Bəli, bu söz ingiliscədə çoxdan var 00:04:19.581 --> 00:04:22.692 amma çox insan bəzi hissələrin çatışmadığını bilmir. 00:04:22.692 --> 00:04:26.987 "Əylənərəköyrənmək" sözü "öyrənmək" və "əylənmək" sözlərinin birləşməsidir. 00:04:26.987 --> 00:04:32.197 Və əlbəttə "elektroedam" sözü də "elektrik" və "edam" sözlərinin. 00:04:32.197 --> 00:04:34.007 (Gülüş) NOTE Paragraph 00:04:34.007 --> 00:04:37.328 Bundan əlavə siz sözlərin istifadəsini dəyişməklə yeni sözlər yarada bilərsiniz. 00:04:37.328 --> 00:04:38.941 Bu funskional dəyişiklik adlanır. 00:04:38.941 --> 00:04:41.242 Siz bir nitq hissəsində olan sözü götürürsünüz 00:04:41.242 --> 00:04:43.522 və onu digərində işlədirsiniz. 00:04:43.522 --> 00:04:47.541 Yaxşı, kim bilirdi ki, "dost" sözünün əvvəllər feil forması olmayıb? 00:04:48.881 --> 00:04:53.076 "Dost" sözü isim kimi işlənirdi və sonra ondan feil düzəltdik. 00:04:53.076 --> 00:04:56.345 Demək olar, ingiliscədəki hər sözü feilləşdirmək mümkündür. 00:04:56.345 --> 00:04:58.978 Siz həmçinin sifətləri isim edə bilərsiniz. 00:04:58.978 --> 00:05:02.705 "Kommersial" sözü əvvəlllər sifət olsa da, indi isimdir. 00:05:02.705 --> 00:05:05.151 Və əlbəttə, siz əşyaları yaşıllaşdıra bilərsiniz. NOTE Paragraph 00:05:05.151 --> 00:05:08.489 İngilis dilində söz yaratmağın bir başqa yolu da geri-törəmədir. 00:05:08.489 --> 00:05:11.747 Siz sözü götürüb, elə bil, azca aşağı çəkirsiz. 00:05:11.747 --> 00:05:16.568 Məsələn, ingilis dilində "redaktor" sözü "redaktə" sözündən daha əvvəl var. 00:05:16.568 --> 00:05:18.320 "Redaktə" sözü "redaktor"dan törəyib. 00:05:18.320 --> 00:05:21.065 Hərdən geriyə-törəmələr bir az axmaq səslənir: 00:05:21.065 --> 00:05:25.453 Buldozerlər buldoz edir, eşik ağaları ağalıq edir, evyaranlar yarır. 00:05:25.453 --> 00:05:27.078 (Gülüş) NOTE Paragraph 00:05:27.278 --> 00:05:29.050 İngiliscədə söz yaratmağın başqa yolu 00:05:29.050 --> 00:05:32.220 nələrinsə ilk hərflərini götürmək və hamsını birləşdirməkdir. 00:05:32.220 --> 00:05:35.251 National Aeronautics and Space Administration (Milli Aeronavtika və Kosmos İdarəsi) olur NASA. 00:05:35.251 --> 00:05:38.963 Bunu siz hər şeyə tətbiq edə bilərsiniz, məsənlən, OMG! NOTE Paragraph 00:05:38.963 --> 00:05:44.602 Sözlər nə qədər axmaq olur olsun. 00:05:44.602 --> 00:05:46.608 Onlar ingilis dili üçün həqiqətən də yaxşı sözlər ola bilər. 00:05:46.608 --> 00:05:50.626 "Absquatulate" (aradan çıxmaq) ingiliscədəki yaxşı sözlərindəndir. 00:05:50.626 --> 00:05:53.489 "Mugwump" (müstəqil) də ingiliscədəki yaxşı sözlərdəndir. 00:05:53.489 --> 00:05:58.067 Sözlər normal səslənməlidi deyə bir qayda yoxdur, onlar axmaq də səslənə bilər. NOTE Paragraph 00:05:58.067 --> 00:06:00.256 Niyə söz yaratmalısınız? 00:06:00.256 --> 00:06:02.397 Ona görə yaratmalısınız ki, hər söz 00:06:02.397 --> 00:06:06.918 fikirlənizi ifadə etmək üçün bir imkandır və mənanı bu yolla ötürürsünüz. 00:06:06.918 --> 00:06:09.514 Və yeni sözlər insanların diqqətini çəkir. 00:06:09.514 --> 00:06:12.163 Onların sayəsində insanlar dediklərinizə fikir verir 00:06:12.163 --> 00:06:15.427 və bu mahiyyəti çatdırmaq üçün daha çox imkan yaradır. 00:06:15.427 --> 00:06:18.376 Bu gün bu səhnədə bir çox insan dedi: 00:06:18.376 --> 00:06:19.938 "Gələcəkdə siz bunu edə bilərsiniz, 00:06:19.938 --> 00:06:23.471 bunun köməyiylə edə bilərsiniz, siz bizə tətqiqatda, ixtirada kömək edə bilərsiniz." 00:06:23.471 --> 00:06:25.100 Yeni söz yaratmağa elə indi başlaya bilərsiniz. 00:06:25.100 --> 00:06:27.433 İngilis dilinin yaş məhdudiyyəti yoxdur. 00:06:27.433 --> 00:06:29.859 Başlayın, elə bu gün yeni sözlər yaradın, 00:06:29.859 --> 00:06:33.546 onları mənə göndərin və mən onları onlayn lüğətimə - Wordnik-ə yerləşdirəcəm. 00:06:33.546 --> 00:06:34.835 Çox sağ olun. 00:06:34.835 --> 00:06:39.642 (Alqış)