0:00:00.370,0:00:01.928
Mən leksikoqrafam.

0:00:01.928,0:00:03.682
Lüğətlər hazırlayıram.

0:00:03.682,0:00:05.121
Bir leksikoqraf kimi mənim işim

0:00:05.121,0:00:08.841
mümkün olan bütün sözləri lüğətə salmaqdır.

0:00:08.841,0:00:14.924
Nəyin söz olduğunu düşünmək mənim[br]işim deyil: bu sizin işinizdir.

0:00:14.924,0:00:17.821
İngiliscə danışan hər kəs

0:00:17.821,0:00:20.153
nəyin söz olduğuna və nəyin olmadığına [br]birlikdə qərar verir.

0:00:20.153,0:00:25.305
Hər dil bir-birini başa düşdüyüylə razılaşan[br]insanların birliyidir.

0:00:25.305,0:00:29.909
Bəzən insanlar sözün yaxşı, yoxsa pis [br]olduğuna qərar vermək istəyəndə

0:00:29.909,0:00:31.677
onların həqiqətən də əsaslı səbəbləri olmur.

0:00:31.677,0:00:34.488
Onlar "qrammatik olaraq səhvdir!" deyirlər.

0:00:34.488,0:00:36.422
(Gülüş)

0:00:36.862,0:00:40.425
Düzü, heç kəsə deməyin, amma qrammatikanın mənim üçün elə də təvafütü yoxdur.

0:00:40.425,0:00:43.564
Amma "qrammatika" deyəndə, bu iki mənaya gəlir.

0:00:43.564,0:00:46.434
Biri var beyninizdə yaşayan qrammatika.

0:00:46.434,0:00:48.543
Və əgər bu sizin ana dilinizdirsə,

0:00:48.543,0:00:50.132
ya da həmin dildə çox yaxşı danışırsınızsa

0:00:50.132,0:00:53.531
o dildə danışanda instinktiv qaydaları izləyirsiniz.

0:00:53.531,0:00:56.552
Və siz bunu hələ uşaq olanda öyrənirsiniz.

0:00:56.552,0:00:58.189
Misal üçün:

0:00:58.189,0:00:59.714
Bu "vaq"dır, düzdür?

0:00:59.714,0:01:01.775
Bu "vaq"dır.

0:01:01.775,0:01:03.471
İndi başqa biri də gəldi.

0:01:03.471,0:01:04.634
Onlar iki dənədirlər.

0:01:04.634,0:01:05.923
Onlar ...

0:01:05.923,0:01:07.107
Tamaşaçılar: "Vaq"lardır.

0:01:07.107,0:01:10.820
Erin Makkin: Tamamilə! Siz "vaq"ları cəmdə[br]işlədə bilirsiniz.

0:01:10.820,0:01:12.301
Bu qayda sizin beyninizdədir.

0:01:12.301,0:01:15.250
Bu qayda sizə öyrədilməyib, siz bunu [br]sadəcə başa düşürsünüz.

0:01:15.250,0:01:18.879
Bu təcrübə Boston Universitetində[br]Cin Berko Qlison

0:01:18.879,0:01:22.024
adlı bir professor tərəfindən 1958-ci ildə aparılıb.

0:01:22.024,0:01:25.049
Biz bu haqda hələ çox danışacağıq.

0:01:25.049,0:01:28.563
Beyninizdəki bu anadangəlmə qaydalar

0:01:28.563,0:01:32.785
yol hərəkəti qaydaları kimi deyillər,[br]heç təbiətin qanunlarına da oxşamırlar.

0:01:32.785,0:01:36.140
Və heç kəs də təbiət qanunlarına tabe olmağı [br]sizə xatırlatmamalıdır, düzdür?

0:01:36.140,0:01:39.093
Səhər evdən çıxanda ananız demir ki,

0:01:39.093,0:01:41.972
"Əzizim, görünür bu gün [br]soyuq olacaq, kapüşonunu götür,

0:01:41.972,0:01:44.439
ağırlıq qüvvəsinə tabe olmağı da unutma."

0:01:44.439,0:01:46.325
Heç kəs belə demir.

0:01:46.325,0:01:53.182
Amma təbiətdən daha çox ədəb-ərkanla bağlı[br]qaydalar da var.

0:01:53.182,0:01:56.046
İndi "şlyapa" sözünü fikirləşin.

0:01:56.046,0:01:58.296
Siz şlyapanın nə işə yaradığını [br]biləndən sonra

0:01:58.296,0:02:01.163
heç kəs sizə deyə bilməz ki, [br]şlyapanı ayağına keçirmə.

0:02:01.163,0:02:04.507
Onlar sizə içəridə şlyapanı qoya biləcəyinizi,

0:02:04.507,0:02:06.264
şlyapanı kimin qoymalı olduğunu,

0:02:06.264,0:02:09.396
sizin nə cür şlyapa qoymalı olduğunuzu [br]deyə bilərlər.

0:02:09.396,0:02:11.818
Bu da qrammatikanın ikinci növüdür.

0:02:11.818,0:02:16.121
Dilçilər çox vaxt onu qrammatikadan daha çox [br]"vərdiş" adlandırırlar.

0:02:16.121,0:02:20.255
Bəzən insanlar qrammatikanın qaydalarını

0:02:20.255,0:02:23.043
söz yaradan insanları ruhdan salarkən[br]əsas gətirirlər.

0:02:23.043,0:02:25.727
Məncə bu səfehlikdir.

0:02:25.727,0:02:28.993
Misal üçün, insanlar sizə həmişə deyir ki,

0:02:28.993,0:02:34.233
yaradıcı ol, yeni mahnılar yarat, incəsənətlə məşğul ol,[br]yeni şeylər, elm və texnologiya kəşf et.

0:02:34.233,0:02:36.271
Amma sözlərə sıra gələndə onlar deyirlər:

0:02:36.271,0:02:40.991
"Eləmə! Yox. Yaradıcılığa son verin, gədə-güdələr.[br]Əl çəkin dildən."

0:02:41.004,0:02:42.421
(Gülüş)

0:02:42.421,0:02:44.142
Mən bunu başa düşə bilmirəm.

0:02:44.142,0:02:46.474
Sözlər möhtəşəm şeylərdir.[br]Onlardan daha çox olmalıdır.

0:02:46.474,0:02:50.530
Mən sizin mümkün olduğu qədər daha çox[br]yeni söz yaratmağınızı istəyirəm.

0:02:50.530,0:02:55.538
Sizə ingilis dilində yeni söz yaratmaq üçün[br]6 yol deyəcəm.

0:02:55.550,0:02:57.639
Birinci yol ən sadəsidir.

0:02:57.639,0:02:59.862
Sadə desəm, başqa dillərdən oğurlayın.

0:02:59.862,0:03:02.686
["Gedin başqalarını qarət edin"][br](Gülüş)

0:03:03.936,0:03:05.764
Dilçilər buna iqtibas etmək deyir,

0:03:05.764,0:03:08.824
amma biz sözü geri qaytarmırıq[br]deyə mən ədalətli olub

0:03:08.824,0:03:10.784
bunu oğurluq adlandırıram.

0:03:10.784,0:03:14.154
Biz adətən ləzzətli yeməklər kimi xoşladığımız[br]şeylərlə bağlı sözləri götürürük.

0:03:14.154,0:03:17.944
Çincədən "kumquat"ı götürmüşük, fransız dilindən "caramel"i.

0:03:17.944,0:03:20.851
Həmçinin "ninja" kimi təmkinli[br]sözləri də götürürük, düzdü?

0:03:20.851,0:03:22.301
Yapon dilindən götürmüşük.

0:03:22.301,0:03:25.570
Ninjalardan oğurlamaq çətindir deyə[br]bu kələk həm də xoşumuza gəlir.

0:03:25.570,0:03:27.684
(Gülüş)

0:03:27.684,0:03:30.944
İngilis dilində söz yaratmağın bir başqa yolu da

0:03:30.944,0:03:33.885
iki ingiliscə sözü bir-birinə vurmaqdır.

0:03:33.885,0:03:35.572
Bu mürəkkəb söz yaratmaq adlanır.

0:03:35.572,0:03:37.082
İngiliscədəki sözlər leqo kimidir:

0:03:37.082,0:03:40.447
Əgər kifayət qədər güc sərf etsəniz[br]istənilən iki sözü birləşdirə bilərsiniz.

0:03:40.447,0:03:42.112
(Gülüş)

0:03:42.832,0:03:44.627
İngilis dilində biz bunu həmişə edirik:

0:03:44.627,0:03:50.105
"Ürəkparçalayan", "kitabqurdu", "qum-qalası" mürəkkəb sözlərdir.

0:03:50.105,0:03:53.606
Davam edin və "ördəksifət" kimi sözlər yaradın,[br]amma sifətinizi ördək kimi etməyin.

0:03:53.606,0:03:55.085
(Gülüş)

0:03:55.835,0:03:59.848
İngiliscədə söz yaratmağın digər yolu da[br]mürəkkəb söz yaratmağa oxşayır,

0:03:59.848,0:04:04.899
amma güc işlədib sözləri birləşdirəndə

0:04:04.899,0:04:06.534
onların bəzi hissəsi itir.

0:04:06.534,0:04:08.215
Bunlar kontaminasiyalardır,

0:04:08.215,0:04:12.064
məsələn "branç" sözü "brekfest" və [br]"lanç" sözlərinin kontaminasiyasıdır.

0:04:12.064,0:04:14.796
"Motel" sözü də "motor" və "otel" sözünün.

0:04:14.796,0:04:17.737
"Motel"in kontaminasiya olduğunu kim bilirdi?

0:04:17.737,0:04:19.581
Bəli, bu söz ingiliscədə çoxdan var

0:04:19.581,0:04:22.692
amma çox insan bəzi hissələrin[br]çatışmadığını bilmir.

0:04:22.692,0:04:26.987
"Əylənərəköyrənmək" sözü "öyrənmək" və[br]"əylənmək" sözlərinin birləşməsidir.

0:04:26.987,0:04:32.197
Və əlbəttə "elektroedam" sözü də "elektrik" və[br]"edam" sözlərinin.

0:04:32.197,0:04:34.007
(Gülüş)

0:04:34.007,0:04:37.328
Bundan əlavə siz sözlərin istifadəsini [br]dəyişməklə yeni sözlər yarada bilərsiniz.

0:04:37.328,0:04:38.941
Bu funskional dəyişiklik adlanır.

0:04:38.941,0:04:41.242
Siz bir nitq hissəsində olan sözü götürürsünüz

0:04:41.242,0:04:43.522
və onu digərində işlədirsiniz.

0:04:43.522,0:04:47.541
Yaxşı, kim bilirdi ki, "dost" sözünün əvvəllər [br]feil forması olmayıb?

0:04:48.881,0:04:53.076
"Dost" sözü isim kimi işlənirdi və sonra [br]ondan feil düzəltdik.

0:04:53.076,0:04:56.345
Demək olar, ingiliscədəki hər sözü [br]feilləşdirmək mümkündür.

0:04:56.345,0:04:58.978
Siz həmçinin sifətləri isim edə bilərsiniz.

0:04:58.978,0:05:02.705
"Kommersial" sözü əvvəlllər sifət olsa da,[br]indi isimdir.

0:05:02.705,0:05:05.151
Və əlbəttə, siz əşyaları yaşıllaşdıra bilərsiniz.

0:05:05.151,0:05:08.489
İngilis dilində söz yaratmağın bir başqa yolu da[br]geri-törəmədir.

0:05:08.489,0:05:11.747
Siz sözü götürüb, elə bil, azca aşağı çəkirsiz.

0:05:11.747,0:05:16.568
Məsələn, ingilis dilində "redaktor" sözü "redaktə"[br]sözündən daha əvvəl var.

0:05:16.568,0:05:18.320
"Redaktə" sözü "redaktor"dan törəyib.

0:05:18.320,0:05:21.065
Hərdən geriyə-törəmələr bir az axmaq səslənir:

0:05:21.065,0:05:25.453
Buldozerlər buldoz edir, eşik ağaları ağalıq edir, evyaranlar yarır.

0:05:25.453,0:05:27.078
(Gülüş)

0:05:27.278,0:05:29.050
İngiliscədə söz yaratmağın başqa yolu

0:05:29.050,0:05:32.220
nələrinsə ilk hərflərini götürmək və [br]hamsını birləşdirməkdir.

0:05:32.220,0:05:35.251
National Aeronautics and Space Administration [br](Milli Aeronavtika və Kosmos İdarəsi) olur NASA.

0:05:35.251,0:05:38.963
Bunu siz hər şeyə tətbiq edə bilərsiniz, məsənlən, OMG!

0:05:38.963,0:05:44.602
Sözlər nə qədər axmaq olur olsun.

0:05:44.602,0:05:46.608
Onlar ingilis dili üçün həqiqətən də yaxşı sözlər ola bilər.

0:05:46.608,0:05:50.626
"Absquatulate" (aradan çıxmaq) ingiliscədəki[br]yaxşı sözlərindəndir.

0:05:50.626,0:05:53.489
"Mugwump" (müstəqil) də ingiliscədəki yaxşı sözlərdəndir.

0:05:53.489,0:05:58.067
Sözlər normal səslənməlidi deyə bir qayda yoxdur,[br]onlar axmaq də səslənə bilər.

0:05:58.067,0:06:00.256
Niyə söz yaratmalısınız?

0:06:00.256,0:06:02.397
Ona görə yaratmalısınız ki, hər söz

0:06:02.397,0:06:06.918
fikirlənizi ifadə etmək üçün bir imkandır[br]və mənanı bu yolla ötürürsünüz.

0:06:06.918,0:06:09.514
Və yeni sözlər insanların diqqətini çəkir.

0:06:09.514,0:06:12.163
Onların sayəsində insanlar dediklərinizə fikir verir

0:06:12.163,0:06:15.427
və bu mahiyyəti çatdırmaq üçün daha çox imkan yaradır.

0:06:15.427,0:06:18.376
Bu gün bu səhnədə bir çox insan dedi:

0:06:18.376,0:06:19.938
"Gələcəkdə siz bunu edə bilərsiniz,

0:06:19.938,0:06:23.471
bunun köməyiylə edə bilərsiniz, siz bizə tətqiqatda,[br]ixtirada kömək edə bilərsiniz."

0:06:23.471,0:06:25.100
Yeni söz yaratmağa elə indi başlaya bilərsiniz.

0:06:25.100,0:06:27.433
İngilis dilinin yaş məhdudiyyəti yoxdur.

0:06:27.433,0:06:29.859
Başlayın, elə bu gün yeni sözlər yaradın,

0:06:29.859,0:06:33.546
onları mənə göndərin və mən onları [br]onlayn lüğətimə - Wordnik-ə yerləşdirəcəm.

0:06:33.546,0:06:34.835
Çox sağ olun.

0:06:34.835,0:06:39.642
(Alqış)