[Script Info] Title: [Events] Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text Dialogue: 0,0:00:03.66,0:00:07.04,Default,,0000,0000,0000,,De 'moedigen en de strijdlustigen', zo noemden Dialogue: 0,0:00:07.04,0:00:10.11,Default,,0000,0000,0000,,de Romeinen, de Grieken en de Germanen hen Dialogue: 0,0:00:10.15,0:00:11.25,Default,,0000,0000,0000,,meer dan 2000 jaar geleden. Dialogue: 0,0:00:12.62,0:00:17.23,Default,,0000,0000,0000,,De kelten waren een bevolkingsgroep die uit verschillende stammen bestond: Dialogue: 0,0:00:17.35,0:00:22.37,Default,,0000,0000,0000,,Zenonen, Welshen of Galliërs. Dialogue: 0,0:00:24.62,0:00:29.50,Default,,0000,0000,0000,,Voor de kelten de oorlog introkken, vroegen ze raad bij hun druïden. Dialogue: 0,0:00:30.07,0:00:35.28,Default,,0000,0000,0000,,Maretakken en cultobjecten waren offers voor de goden Dialogue: 0,0:00:35.74,0:00:40.46,Default,,0000,0000,0000,,Dan pas wierp de druïde zijn loten uit hout of brons. Dialogue: 0,0:00:45.72,0:00:50.70,Default,,0000,0000,0000,,Uit het patroon van die takjes kon hij voorspellen of de 'veldtocht' goed of slecht zou aflopen. Dialogue: 0,0:00:55.98,0:01:00.48,Default,,0000,0000,0000,,Hoe rijker een krijger, hoe kwaliteitsvoller zijn wapens. Dialogue: 0,0:01:01.12,0:01:06.78,Default,,0000,0000,0000,,Adellijken droegen stootlansen, versierde schilden en helmen. Dialogue: 0,0:01:09.82,0:01:13.34,Default,,0000,0000,0000,,Alleen de rijksten konden zich ijzeren zwaarden veroorloven. Dialogue: 0,0:01:15.46,0:01:22.12,Default,,0000,0000,0000,,Voor de veldtocht smeerden de krijgers zich in met kalk om zo hun tegenstanders schrik aan te jagen. Dialogue: 0,0:01:22.20,0:01:25.67,Default,,0000,0000,0000,,De kelten begonnen het gevecht met een luid gebrul. Dialogue: 0,0:01:25.72,0:01:32.32,Default,,0000,0000,0000,,Het woord 'slogan' stamt uit deze tijd. Dit keltische woord betekende 'krijgsgeschreeuw'. Dialogue: 0,0:01:34.39,0:01:39.45,Default,,0000,0000,0000,,Omwille van oorlog en bevolkingsgroei breidden de kelten hun leefgebied uit. Dialogue: 0,0:01:41.99,0:01:45.79,Default,,0000,0000,0000,,800 v.Chr. wonen ze in Centraal-Europa. Dialogue: 0,0:01:46.17,0:01:50.76,Default,,0000,0000,0000,,300 jaar later vind je ze ook al terug tot in Spanje en Engeland. Dialogue: 0,0:01:54.60,0:01:58.31,Default,,0000,0000,0000,,In het noorden stootten ze op de Germanen. Dialogue: 0,0:01:58.35,0:02:04.05,Default,,0000,0000,0000,,De rijkdom van het zuiden laat hen de Po-vlakte binnendringen en Rome bezetten. Dialogue: 0,0:02:08.09,0:02:11.72,Default,,0000,0000,0000,,In de 3de eeuw v.Chr. veroveren ze ook stukken van Griekenland. Dialogue: 0,0:02:11.72,0:02:15.97,Default,,0000,0000,0000,,Je vindt zelfs keltische nederzettingen in Klein-Azië. Dialogue: 0,0:02:18.21,0:02:20.92,Default,,0000,0000,0000,,De kelten lieten niet veel bronnen na. Dialogue: 0,0:02:21.37,0:02:24.73,Default,,0000,0000,0000,,Lange tijd wisten we enkel iets over hun leefwijze omdat Dialogue: 0,0:02:25.01,0:02:29.27,Default,,0000,0000,0000,,Grieken en Romeinen hen vermelden op stenen inschriften en sculpturen. Dialogue: 0,0:02:37.42,0:02:41.77,Default,,0000,0000,0000,,De Romeinen hadden waarschijnlijk schrik van de kelten. Dialogue: 0,0:02:47.28,0:02:51.57,Default,,0000,0000,0000,,Hun sculpturen kunnen echter alleen een onvolledig beeld geven. Dialogue: 0,0:02:58.84,0:03:05.60,Default,,0000,0000,0000,,In het Oostenrijkse Bad Durnberg graven archeologen sinds meer dan 40 jaren op in de hoop meer over de kelten te weten te komen. Dialogue: 0,0:03:05.60,0:03:10.47,Default,,0000,0000,0000,,Hier is waarschijnlijk ooit een grote nederzetting geweest. Dialogue: 0,0:03:10.47,0:03:16.12,Default,,0000,0000,0000,,Bij elk onderdeel van de nederzetting hoort een klein grafveld. Dialogue: 0,0:03:16.17,0:03:20.36,Default,,0000,0000,0000,,Het geheel beslaat een oppervlakte van 2 km2 Dialogue: 0,0:03:20.36,0:03:24.88,Default,,0000,0000,0000,,zodat we letterlijk van de ene zone in het andere lopen. Dialogue: 0,0:03:24.88,0:03:27.54,Default,,0000,0000,0000,,terwijl die verschillende zones niet noodzakelijk bij elkaar horen. Dialogue: 0,0:03:28.54,0:03:31.24,Default,,0000,0000,0000,,Dat maakt het werk moeilijk, maar ook spannend. Dialogue: 0,0:03:31.42,0:03:36.91,Default,,0000,0000,0000,,Met penselen en spatels werken de archeologen mm voor mm verder. Dialogue: 0,0:03:37.69,0:03:42.63,Default,,0000,0000,0000,,Ze weten dat er in de graven vaak metalen juwelen te vinden zijn. Dialogue: 0,0:03:42.90,0:03:47.69,Default,,0000,0000,0000,,De onderzoekers gebruiken dan ook een metaaldetector. Dialogue: 0,0:03:54.24,0:03:58.43,Default,,0000,0000,0000,,De kelten geloofden in een leven na de dood. Dialogue: 0,0:03:58.46,0:04:03.74,Default,,0000,0000,0000,,Daarom begroeven ze hun doden met juwelen en alledaagse gebruiksvoorwerpen Dialogue: 0,0:04:03.80,0:04:07.93,Default,,0000,0000,0000,,die nuttig waren voor hun reis in de onderwereld. Dialogue: 0,0:04:14.30,0:04:19.34,Default,,0000,0000,0000,,Als de metaaldetector aanslaat, weet nog niemand wat er onder de aarde ligt Dialogue: 0,0:04:19.34,0:04:21.26,Default,,0000,0000,0000,,een spannend moment. Dialogue: 0,0:04:21.48,0:04:25.58,Default,,0000,0000,0000,,De onderzoekers leggen het object voorzichtig bloot. Dialogue: 0,0:04:32.19,0:04:36.72,Default,,0000,0000,0000,,Dit keer komt een eenvoudige bronzen ring tevoorschijn. Dialogue: 0,0:04:39.57,0:04:46.68,Default,,0000,0000,0000,,Voor de onderzoekers een verdere steen in de mozaïek die een beter beeld van de kelten zal helpen vormen. Dialogue: 0,0:04:47.11,0:04:51.28,Default,,0000,0000,0000,,Elke vondst, elk detail wordt minutieus in het archeologisch rapport opgetekend. Dialogue: 0,0:04:51.42,0:04:53.62,Default,,0000,0000,0000,,Tijd, plaats en aardelaag. Dialogue: 0,0:05:01.63,0:05:06.08,Default,,0000,0000,0000,,Intussen hebben de archeologen hier veel geleerd over de keltische begrafenisrituelen. Dialogue: 0,0:05:12.97,0:05:15.83,Default,,0000,0000,0000,,Mannen kregen wapens mee. Dialogue: 0,0:05:15.87,0:05:19.24,Default,,0000,0000,0000,,Zwaarden, bijlen en dolken en speren. Dialogue: 0,0:05:30.68,0:05:35.14,Default,,0000,0000,0000,,Kookpotten en bestek vind je in graven voor mannen en vrouwen. Dialogue: 0,0:05:36.75,0:05:41.17,Default,,0000,0000,0000,,Juwelen, zoals armbanden uit brons of glasparels wijzen dan weer eerder op een graf voor vrouwen. Dialogue: 0,0:05:46.25,0:05:50.74,Default,,0000,0000,0000,,Vele keltische stammen moeten voor hun tijd zeer rijk geweest zijn. Dialogue: 0,0:05:53.41,0:05:58.18,Default,,0000,0000,0000,,Durnberg kan je vergelijken met Halhelm. Dialogue: 0,0:05:58.18,0:06:05.86,Default,,0000,0000,0000,,'Hall' betekent 'zout'. In deze regio was het zout erg belangrijk. Dialogue: 0,0:06:05.91,0:06:13.51,Default,,0000,0000,0000,,Zout was al belangrijk in de prehistorie. Misschien wel belangrijker dan nu. Dialogue: 0,0:06:15.36,0:06:19.53,Default,,0000,0000,0000,,Het witte goud was de sleutel van hun rijkdom. Dialogue: 0,0:06:19.54,0:06:23.77,Default,,0000,0000,0000,,Al in 1200 v. Chr. groeven de kelten al zout op. Dialogue: 0,0:06:23.77,0:06:29.35,Default,,0000,0000,0000,,Spaanders gemaakt uit harsrijk dennen- of larikshout verlichtten de duisternis maar spaarzaam. Dialogue: 0,0:06:30.65,0:06:35.00,Default,,0000,0000,0000,,Het werk in de mijn was erg inspannend en gevaarlijk. Dialogue: 0,0:06:38.61,0:06:42.14,Default,,0000,0000,0000,,Als werktuig gebruikten ze eenvoudige pikhouwelen. Dialogue: 0,0:06:42.25,0:06:46.86,Default,,0000,0000,0000,,Aan de voorkant van een stok bevestigden ze een stuk metaal. Dialogue: 0,0:06:51.61,0:06:56.14,Default,,0000,0000,0000,,De archeologen vonden groeven die tot meer dan 250m in de mijn leidden. Dialogue: 0,0:06:57.97,0:07:02.49,Default,,0000,0000,0000,,Het hele gangenstelsel is meer dan 5 km geweest. Dialogue: 0,0:07:03.27,0:07:07.75,Default,,0000,0000,0000,,De archeologen vermoedden dat werkploegen uit om en nabij 12 personen jarenlang hebben samengewerkt. Dialogue: 0,0:07:11.04,0:07:15.50,Default,,0000,0000,0000,,In gevlochten manden droegen de mannen het witte goud naar buiten. Dialogue: 0,0:07:21.02,0:07:25.79,Default,,0000,0000,0000,,Het meeste zout verkochten de kelten of ze verruilden het voor barnsteen, metaal of stof. Dialogue: 0,0:07:27.38,0:07:31.19,Default,,0000,0000,0000,,Een klein deel gebruikten ze om voorraden aan te leggen. Dialogue: 0,0:07:31.24,0:07:33.62,Default,,0000,0000,0000,,Ze kenden al de kunst van het pekelen. Dialogue: 0,0:07:34.87,0:07:39.29,Default,,0000,0000,0000,,Dankzij het zout bleef het vlees van de jacht of de slacht beter bewaard. Dialogue: 0,0:07:44.35,0:07:48.55,Default,,0000,0000,0000,,Stel je voor: je bent boer en je hebt in de herfst een grote veestapel Dialogue: 0,0:07:48.58,0:07:57.88,Default,,0000,0000,0000,,dankzij de geboorten in de zomer. Het is je taak ervoor te zorgen dat die veestapel de winter doorkomt. Dialogue: 0,0:07:57.88,0:08:03.79,Default,,0000,0000,0000,,Je moet dus slachten omdat je in de winter in de bergen te weinig gras hebt. Dialogue: 0,0:08:03.81,0:08:07.27,Default,,0000,0000,0000,,Je hebt bijgevolg een grote vleesberg. Dialogue: 0,0:08:07.27,0:08:12.44,Default,,0000,0000,0000,,Je kon deze vleesberg alleen maar bewaren als je zout had. Dialogue: 0,0:08:12.44,0:08:20.16,Default,,0000,0000,0000,,Dit zout onttrok het water aan het vlees. Dat is het geheim van het zout. Dialogue: 0,0:08:22.67,0:08:25.82,Default,,0000,0000,0000,,De archeologen vonden ook resten van stoffen. Dialogue: 0,0:08:25.82,0:08:30.40,Default,,0000,0000,0000,,Dankzij deze resten konden ze een idee krijgen over de kleren van de kelten. Dialogue: 0,0:08:32.72,0:08:36.98,Default,,0000,0000,0000,,De fijngewoven stoffen werden uit wol, linnen of hennep gemaakt. Dialogue: 0,0:08:43.11,0:08:47.34,Default,,0000,0000,0000,,Een soort veiligheidsspeld, een fibula, hield de stoffen te samen. Dialogue: 0,0:08:48.99,0:08:53.09,Default,,0000,0000,0000,,Juwelen, zoals deze, uit barnsteen waren alleen voor welstellende vrouwen. Dialogue: 0,0:08:53.15,0:08:57.50,Default,,0000,0000,0000,,De tussenstukken zijn uit been. Dialogue: 0,0:09:04.51,0:09:08.91,Default,,0000,0000,0000,,De kelten stonden bekend omwille van hun feesten. Dialogue: 0,0:09:08.97,0:09:10.90,Default,,0000,0000,0000,,De feesten waren een soort van ritueel. Dialogue: 0,0:09:10.90,0:09:14.53,Default,,0000,0000,0000,,Ze zorgden voor de samenhang tussen de verschillende stammen. Dialogue: 0,0:09:14.53,0:09:17.62,Default,,0000,0000,0000,,Men at vlees, bonen en brood. Dialogue: 0,0:09:17.66,0:09:21.86,Default,,0000,0000,0000,,De clanleiders boden ook veel alcohol aan. Dialogue: 0,0:09:23.94,0:09:28.21,Default,,0000,0000,0000,,Als teken van hun verbondenheid dronken de kelten samen uit één schotel. Dialogue: 0,0:09:28.22,0:09:32.04,Default,,0000,0000,0000,,Meestal dronken ze zelfgebrouwde mede (honingwijn). Dialogue: 0,0:09:32.04,0:09:35.25,Default,,0000,0000,0000,,Soms dronken ze ook geruilde wijn uit het zuiden. Dialogue: 0,0:09:35.25,0:09:39.36,Default,,0000,0000,0000,,Dat de kelten graag en veel dronken vind je bij vele antieke auteurs terug. Dialogue: 0,0:09:39.36,0:09:44.33,Default,,0000,0000,0000,,Soms duurden deze feesten meerdere dagen. Er is zelfs een verhaal bekend waarin Dialogue: 0,0:09:44.33,0:09:48.96,Default,,0000,0000,0000,,dat een rijke kelt in Klein-Azië zijn stamgenoten voor een heel jaar liet feestvieren. Dialogue: 0,0:09:50.41,0:09:54.58,Default,,0000,0000,0000,,De feesten hielden pas op als iedereen stomdronken was. Dialogue: 0,0:09:59.06,0:10:02.54,Default,,0000,0000,0000,,De druïden waren ook tot bijzondere dingen in staat. Dialogue: 0,0:10:04.97,0:10:06.26,Default,,0000,0000,0000,,Hier zie je chirurgische materialen. Dialogue: 0,0:10:06.26,0:10:09.52,Default,,0000,0000,0000,,Zij tonen wat een goede dokters de druïden al waren. Dialogue: 0,0:10:11.24,0:10:14.88,Default,,0000,0000,0000,,Als er een kopkwetsuur was met een onderliggende zwelling Dialogue: 0,0:10:14.93,0:10:19.88,Default,,0000,0000,0000,,zorgden de vensters in het schedeldak ervoor dat de druk op de hersenen verminderde. Dialogue: 0,0:10:20.72,0:10:22.26,Default,,0000,0000,0000,,Op die plekken, waar die druk was, Dialogue: 0,0:10:22.26,0:10:27.99,Default,,0000,0000,0000,,hebben ze de schedelhuid opengesneden Dialogue: 0,0:10:27.99,0:10:30.14,Default,,0000,0000,0000,,dat was waarschijnlijk het pijnlijkste. Dialogue: 0,0:10:30.14,0:10:32.97,Default,,0000,0000,0000,,want de schedel zelf heeft geen pijngevoel. Dialogue: 0,0:10:32.97,0:10:36.41,Default,,0000,0000,0000,,de druïde nam vervolgens een cirkelboor Dialogue: 0,0:10:36.41,0:10:39.78,Default,,0000,0000,0000,,hiermee markeerde hij het probleemgebied Dialogue: 0,0:10:39.82,0:10:43.27,Default,,0000,0000,0000,,dan boorde hij met een ander soort boor een gat in de schedel. Dialogue: 0,0:10:43.27,0:10:45.51,Default,,0000,0000,0000,,het schedelbeen nam hij dan eruit Dialogue: 0,0:10:45.51,0:10:47.93,Default,,0000,0000,0000,,en zo had hij toegang tot de hersenen. Dialogue: 0,0:10:50.72,0:10:54.39,Default,,0000,0000,0000,,Onderzoek van de schedels uit de graven Dialogue: 0,0:10:54.39,0:10:57.72,Default,,0000,0000,0000,,leert dat de helft van de geopereerden de operatie overleefde Dialogue: 0,0:10:57.72,0:10:59.71,Default,,0000,0000,0000,,ook al was het niet lang. Dialogue: 0,0:10:59.71,0:11:02.83,Default,,0000,0000,0000,,Dat is opmerkelijk voor die tijd. Dialogue: 0,0:11:02.83,0:11:07.22,Default,,0000,0000,0000,,De ingreep die uren of misschien wel dagen duurde, zullen zeker erg pijnlijk geweest zijn. Dialogue: 0,0:11:07.22,0:11:11.24,Default,,0000,0000,0000,,Waarschijnlijk gebruikten ze planten als verdovingsmiddel. Dialogue: 0,0:11:11.24,0:11:15.57,Default,,0000,0000,0000,,Papaver was al lang bekend. Dialogue: 0,0:11:16.96,0:11:19.03,Default,,0000,0000,0000,,De ondergang van de keltische cultuur Dialogue: 0,0:11:19.03,0:11:22.31,Default,,0000,0000,0000,,begon in de eerste eeuw n.C. Dialogue: 0,0:11:22.31,0:11:26.37,Default,,0000,0000,0000,,Historici gaan ervan uit dat de Romeinse troepen o.l.v. Julius Caesar Dialogue: 0,0:11:26.37,0:11:28.83,Default,,0000,0000,0000,,3 miljoen kelten gedood hebben. Dialogue: 0,0:11:28.83,0:11:31.62,Default,,0000,0000,0000,,Ondanks deze cijfers zijn ze nooit helemaal verdwenen. Dialogue: 0,0:11:31.62,0:11:35.24,Default,,0000,0000,0000,,In veel Europeanen vloeit er nog altijd keltisch bloed.