0:00:00.120,0:00:07.950
[qo'shiq sanalmoqda:7, 6, 5, 4, 3, 2, 1] [br]Internet: Paketlar, Marshrutizator va ishonchlilik

0:00:07.950,0:00:13.650
Salom, mening ismim Lin. Men Spotifyda dasturiy[br]ta'minot muhandisiman va

0:00:13.650,0:00:18.970
va dastlab Internetning ishonchliligini[br]odatiy deb bilaman. Internetda aylanadigan

0:00:18.970,0:00:23.170
axborot hajmining ortib borishi hayratlanarli, albatta.[br]Qanday qilib sizga axborotning har bir qismi

0:00:23.170,0:00:29.080
ishonchli tarzda yetkaziladi? Spotifydan qo'shiq[br]tinglashingizni misol qilib olaylik. Bu xuddi

0:00:29.080,0:00:33.989
kompyuteringiz to'g'ridan-to'g'ri Spotify[br]serverlariga ulanishi va Spotify sizga qo'shiqni

0:00:33.989,0:00:39.410
to'g'ridan-to'g'ri chiziqli yo'nalishda yuborishiga o'xshaydi.[br]Ammo aslida internetda bunday ishlamaydi. Agar

0:00:39.410,0:00:43.640
Internet to'g'ridan-to'g'ri, chiziqli bog'lanishlardan[br]iborat bo'lsa, millionlab foydalanuvchilar bir vaqtda internetdan foydalanganda

0:00:43.640,0:00:48.050
bog'lanishlarni amalga oshirib bo'lmaydi. Ayniqsa,[br]simli internet aloqasida ma'lumotlarning hamma qismi yaxshi

0:00:48.050,0:00:53.350
saqlanishiga kafolat yo'q. Buning o'rniga, axborotlar[br]Internetda chiziqli tarzda kamroq harakat qiladi.

0:00:53.350,0:01:01.210
Ko'p yillar oldin, 1970-yillarning boshlarida[br]sherigim Bob Kan va men hozirda Internet deb atagan

0:01:01.210,0:01:06.870
narsaning dizayni ustida ishlay boshladik.[br]Bob va men Internet protokollarini va uning

0:01:06.870,0:01:14.790
arxitekturasini ishlab chiqishga kirishdik.[br]Shunday qilib, biz hozirga qadar

0:01:14.790,0:01:20.000
Internetning rivojlanishi va [br]evolyutsiyasida qatnashishda davom etdik.

0:01:20.000,0:01:25.500
Axborotni bir kompyuterdan boshqasiga o'tkazish[br]jarayoni juda

0:01:25.500,0:01:30.900
qiziq. Buning uchun muayyan yo'l tutish [br]kerak emas, aksincha sizning yo'lingiz kompyuterlararo

0:01:30.900,0:01:36.100
muloqot mobaynida o'zgarishi mumkin.[br]Internetdagi axborotlar bir kompyuterdan

0:01:36.100,0:01:42.050
ikkinchisiga o'tishini "paket" deb ataymiz [br]va paket Internetda bir joydan ikkinchisiga

0:01:42.050,0:01:46.360
sayohat qiladi, xuddi mashinada [br]bir joydan ikkinchi joyga borishingiz kabi.

0:01:46.360,0:01:51.420
Yo'llar tirbandligi yoki yo'l sharoitlariga[br]qarab, siz har safar sayohat qilganingizda

0:01:51.420,0:01:59.000
bir xil joyga borish uchun turli yo'lni tanlashingiz[br]yoki majbur bo'lishingiz mumkin. Siz har xil

0:01:59.000,0:02:03.980
predmetlarni avtomobil ichida tashishingiz mumkin[br]bo'lganidek, ko'p sonli raqamli ma'lumotlar ham

0:02:03.980,0:02:10.359
IP-paketlar bilan yuborilishi mumkin, ammo bunda chegaralar bor.[br]Masalan, kosmik kemani qurilgan nuqtasidan

0:02:10.359,0:02:14.200
uchiriladigan joyga ko'chirishingiz kerak bo'lsa, unda nima bo'ladi?[br]Kema bitta yuk mashinasiga sig'maydi,

0:02:14.200,0:02:18.780
shuning uchun uni qismlarga ajratish va yuk[br]mashinalari parki yordamida tashish kerak.

0:02:18.780,0:02:23.099
Ularning barchasi har xil yo'nalishlarda harakat[br]qilishlari va maqsadga turli vaqtlarda yetib kelishlari mumkin.

0:02:23.099,0:02:28.109
Faqatgina barcha qismlar yetib kelgandan so'ng, [br]siz qismlarni to'liq kemaga o'rnatishingiz mumkin

0:02:28.109,0:02:34.329
va u ishga tushirishga tayyor bo'ladi.[br]Internetda axborot almashinuvi ham xuddi shunday ishlaydi.

0:02:34.329,0:02:40.090
Agar sizda do'stingizga yuboradigan yoki [br]veb-saytga yuklamoqchi bo'lgan

0:02:40.090,0:02:44.819
juda katta rasm bo'lsa, bu rasm 10 millionlab [br]1 va 0 sonli bitlardan iborat bo'lishi mumkin, ya'ni bitta

0:02:44.819,0:02:49.810
paketda yuborishga ko'plik qiladi. Bu kompyuterdagi[br]ma'lumotlar bo'lgani uchun, tasvirni yuboradigan

0:02:49.810,0:02:55.719
kompyuter tezda uni paketlar deb nomlangan yuzlab[br]yoki hatto minglab kichik qismlarga ajratishi mumkin. Ushbu

0:02:55.719,0:03:00.230
paketlarda yengil va yuk mashinalaridan farqli tarzda[br]haydovchilar yo'q va ular o'z yo'nalishlarini tanlamaydilar. Har bir

0:03:00.230,0:03:04.650
paketda qayerdan kelgani va qayerga ketayotgani [br]to'g'risida internet manzili mavjud bo'ladi. Internet

0:03:04.650,0:03:09.430
routeri deb nomlangan maxsus kompyuterlar[br]paketlar tarmoqlar bo'ylab silliq harakatlanishini

0:03:09.430,0:03:15.239
ta'minlash uchun YPX kabi ishlaydi. Agar bitta marshrut[br]tiqilib qolsa, individual paketlar Internet orqali

0:03:15.239,0:03:20.370
turli yo'nalishlarda harakat qilishlari mumkin va [br]ular manzilga biroz boshqacha vaqtlarda yoki

0:03:20.370,0:03:26.569
hatto tartibi buzilib kelishlari mumkin.[br]Keling, bu qanday ishlashi haqida gaplashaylik.

0:03:26.569,0:03:31.169
Hamma router har bir marshrut paketlarni [br]jo'natish uchun bir nechta

0:03:31.169,0:03:37.079
yo'llarni kuzatib boradi va har bir ma'lumot [br]uchun eng arzon yo'lni paket uchun mo'ljallangan

0:03:37.079,0:03:42.120
IP-manzil asosida tanlaydi.[br]Arzon deganda narxi tushunilmaydi, vaqt va kompaniyalar

0:03:42.120,0:03:47.499
o'rtasidagi siyosiy munosabatlar kabi texnik bo'lmagan omillar tushuniladi.[br]Odatda ma'lumotlarning sayohat qilish uchun eng yaxshi

0:03:47.499,0:03:53.150
yo'nalishi chiziqli bo'lmagan holatidir. Yo'llar uchun bir qancha[br]variantlarning mavjudligi tarmoq xatolariga dosh beradi. Ya'ni,

0:03:53.150,0:03:57.700
biror narsa dahshatli tarzda xato bo'lsa ham,[br]tarmoq paketlarni jo'natishni davom etadi.

0:03:57.700,0:04:04.849
Ishonchlilik Internetning asosiy [br]prinsiplaridan biri hisoblanadi. Agar siz

0:04:04.849,0:04:09.349
biron bir axborotni so'rasangiz va hamma qismi [br]to'liq yetib kelmasa nima bo'ladi? Qo'shiq tinglash misolini aytaylik.

0:04:09.349,0:04:14.829
Qanday qilib qo'shiq tinglanishi uchun barcha axborotlar to'liq yetib kelishiga[br]100% ishonch hosil qilishingiz mumkin?

0:04:14.829,0:04:21.440
Sizni yangi do'stingiz TCP (uzatishni boshqarish protokoli)[br]bilan tanishtiraman. TCP sizning

0:04:21.440,0:04:26.530
barcha ma'lumotlaringizni paket sifatida yuborish va qabul[br]qilishni boshqaradi. Bu xuddi kafolatli elektron pochta xizmati kabidir.

0:04:26.530,0:04:31.669
Qurilmangizdan qo'shiq so'raganda,[br]Spotify ko'plab paketlarga bo'lingan qo'shiq yuboradi.

0:04:31.669,0:04:37.210
Paketlar kelganida, TCP to'liq inventarizatsiyani [br]amalga oshiradi va qabul qilingan har bir paket uchun

0:04:37.210,0:04:42.840
tasdiqlash xabarnomalarini qaytarib yuboradi.[br]Agar yetkazib berish uchun barcha paketlar mavjud bo'lsa,

0:04:42.840,0:04:54.819
TCP bu yetkazib berishni imzolaydi va tamom.[br](qo'shiq tinglanmoqda) Agar TCP ba'zi paketlar

0:04:54.819,0:04:59.930
yetishmayotganligini aniqlasa, u imzo qo'ymaydi, [br]aks holda sizning qo'shiqingiz unchalik yaxshi

0:04:59.930,0:05:05.930
eshitilmaydi yoki qo'shiqning ba'zi qismlari yetishmayotgan[br]bo'lishi mumkin. Har bir yo'qolgan yoki to'liq bo'lmagan

0:05:05.930,0:05:13.370
paket uchun Spotify ularni qayta yuboradi. TCP ushbu qo'shiq so'rovi [br]uchun ko'plab paketlarni yetkazib berishni tasdiqlaganidan so'ng, sizning qo'shiqingiz yangray boshlaydi.

0:05:13.370,0:05:19.220
TCP va yo'riqnoma tizimlarining eng yaxshi jihati shundaki, ular kengayuvchan.[br]Ular 8 yoki 8 milliard qurilmalar bilan ishlashlari mumkin.

0:05:19.220,0:05:23.449
Darhaqiqat, xatolarga bardoshlilikning ushbu tamoyillari[br]tufayli biz qancha routerlarni qo'shsak,

0:05:23.449,0:05:28.069
Internet shunchalik ishonchliroq bo'ladi.[br]Internetdan foydalanayotgan har bir

0:05:28.069,0:05:34.379
kishiga aloqani uzmasdan rivojlantirish va [br]kengaytirish imkoniyati qandoq yaxshi-ya. Internet yuz minglab

0:05:34.379,0:05:39.280
tarmoqlardan va jismoniy ravishda ulangan milliardlab[br]kompyuterlardan va qurilmalardan iborat. Internetni

0:05:39.280,0:05:44.360
tashkil etuvchi ushbu turli xil tizimlar bir-biriga [br]Internetda axborot almashinuvi bo'yicha

0:05:44.360,0:05:51.289
kelishilgan standartlar orqali bir-birlari bilan[br]aloqa qiladi va birgalikda ishlaydi.

0:05:51.289,0:05:56.000
Hisoblash moslamalari yoki Internetdagi routerlar[br]barcha paketlar kerakli joyga, agar zarur bo'lsa,

0:05:56.000,0:06:02.789
tartibli tarzda qayta o'rnatiladigan joyga [br]borishiga yordam beradi. Bu jarayonlar siz

0:06:02.789,0:06:08.889
va boshqalar bilan elektron pochta xabarlarini yuborish, [br]veb-sahifaga tashrif buyurish,

0:06:08.889,0:06:13.870
video chat qilish, mobil ilovadan foydalanish yoki [br]Internetdagi sensorlar yoki qurilmalar bir-biri bilan gaplashganda

0:06:13.870,0:06:14.910
kuniga milliard martalab sodir bo'ladi.