WEBVTT

00:00:00.506 --> 00:00:02.540
حەزدەکەم دەربارەی کۆمەلێکی زۆر

00:00:02.540 --> 00:00:04.992
تایبەتی گیانەوەرەکان قسەتان بۆ بکەم.

NOTE Paragraph

00:00:04.992 --> 00:00:08.993
١٠,٠٠٠جۆری باڵندە لەجیهاندا هەیە.

00:00:08.993 --> 00:00:13.601
سیسارکەکان بەبەراورد بە گروپی باڵندەکانیتر
لە ژێر مەترسیەکی زۆر لەناوچونن.

00:00:13.601 --> 00:00:16.613
کاتێک سیسارکێکی وەکو ئەمە دەبینی، یەکەم شت

00:00:16.613 --> 00:00:20.589
کە بەمێشکت دادێت، ئەوانەن قیزەون، ناشرین،

00:00:20.589 --> 00:00:23.548
و باڵندەی چڵێسن کە تەنها
بە دوای گۆشت وێڵن.

00:00:23.548 --> 00:00:30.875
بە سیاسیەکان دەشوبهێنرێن.
(چەپڵەڕێزان) (پێکەنین)

00:00:30.875 --> 00:00:33.650
دەمەوێت ئەم دیدە بگۆرم، دەمەوێت

00:00:33.650 --> 00:00:36.360
ئەم دیدانەی کە بۆ
ئەم جۆرە باڵندانە هەیە بیگۆڕم، چونکە

00:00:36.360 --> 00:00:39.410
هاوسۆزی ئێمەیان پێویستەی.
(بەجدی پێویستیان پێیە(پێکەنین

00:00:39.410 --> 00:00:40.959
و پێتان دەڵێم بۆ.

NOTE Paragraph

00:00:40.959 --> 00:00:44.551
پێش هەموو شتێک، بۆچی ئەوان
ئەم جۆرە ناوبانگە خراپەیان هەیە؟

00:00:44.551 --> 00:00:48.538
کاتێک چاڕڵز داروین بە ناو
ئەتلەنتیکدا ڕۆیشت لە ساڵی ۱٨۳۲

00:00:48.538 --> 00:00:51.730
ڵەسەر بیگڵدا، قەڵەمونی دیت،

00:00:51.730 --> 00:00:54.570
و گوتی،''ئەمانە باڵندەی قیزەونن

00:00:54.570 --> 00:01:00.631
سەرێکی کەچەڵی ڕەنگ سور کە پڕیەتی لە پیسی.
(پێکەنین)

00:01:00.631 --> 00:01:05.201
ناتوانی لەوە خراپتر ڕیسوای بکەی،
هەرگیز وەک چاڕڵز داروین. (پێکەنین)

00:01:05.201 --> 00:01:08.062
ئێوە دەزانن ، ئەم تێڕوانینەی گۆڕا
کاتێک کە گەڕایەوە،

00:01:08.062 --> 00:01:09.378
و پێتان دەڵێم بۆ.

00:01:09.378 --> 00:01:12.669
(کۆمپانیایی دیزنیش بەکاریهێناون. (پێکەنین

00:01:12.669 --> 00:01:17.461
بە کەسێکی گەوج، ڵاڵ ودەبەنگ وێنا دەکرێت.

NOTE Paragraph

00:01:17.461 --> 00:01:21.037
لەم دواییەدا ، ئەگەر تەماشای
ڕۆژنامەیی کینیات کردبێت

00:01:21.037 --> 00:01:28.156
(پێکەنین) (چەپڵەڕێزان) (دڵخۆشی)

00:01:28.156 --> 00:01:31.508
ئەندام پەرلەمانەکانی کینیا بە .
تایبەتمەندیەکانی سیسارک

00:01:31.508 --> 00:01:34.820
بەراورد کراون.
بەڵام دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە.

00:01:34.820 --> 00:01:37.372
دەمەوێت بەرەنگاری ئەمە ببمەوە. دەزانن بۆ؟

00:01:37.372 --> 00:01:40.092
چونکە ئەندام پەڕلەمانەکان

00:01:40.092 --> 00:01:44.963
(ژینگە بە پاک و خاوێنی ڕاناگرن. (پێکەنین

00:01:44.963 --> 00:01:49.925
ئەندام پەڕلەمانەکان یارمەتیدەر نیین بۆ
ڕێگری کردن لە بڵاوبونەوەی نەخۆشییەکان.

00:01:49.925 --> 00:01:56.274
بەسەختی دەتوانن یەک خێزانیان 
(هەبێت. (چەپڵەڕیزان) (پێکەنین

00:01:56.274 --> 00:01:59.527
باواڕ ناکەم مەترسی لەسەر ژیانیان
وەک سیسارک هەبێت. (پێکەنین)

00:01:59.527 --> 00:02:06.968
لە هەموویان گرنگتر، سیسارک زۆر لە ئەندام
پەرلەمانەکان جوانترن(پێکەنین و چەپڵەڕێزان)

NOTE Paragraph

00:02:06.968 --> 00:02:10.369
هەروەها لەم هەسارەیەدا
دوو جۆرسیسارک هەن.

00:02:10.369 --> 00:02:13.162
لێرە سیسارکی جیهانی نوێ هەن
تازە دۆزراونەتەوە

00:02:13.162 --> 00:02:16.103
لە ئەمریکا ، وەکو کۆندۆرس و کاراکاس،

00:02:16.103 --> 00:02:18.402
و سیسارکەکانی جیهانی کۆن، لەم شوێنە

00:02:18.402 --> 00:02:21.890
لە ۱٦جۆرمان هەیە ،
لەو ۱٦ جۆرە ، ۱۱ جۆریان

00:02:21.890 --> 00:02:24.977
بەشێوەیەکی زۆر گەورە مەترسی
لە ناوچونیان لێدەکرێت.

NOTE Paragraph

00:02:24.977 --> 00:02:28.364
بۆچی سیسارکەکان گرنگن؟ پێش هەموو شتێک

00:02:28.364 --> 00:02:31.855
خزمەتێکی گرنگی ژینگە دەکەن و
پاککەرەوەن. سیسارکەکان

00:02:31.855 --> 00:02:34.169
کۆمەڵێک کرێکاری سروشتی
پاککردنەوەی خاشاکی ئێمەن

00:02:34.169 --> 00:02:36.802
لاشەی ئاژەڵی مردوو تا سەر
ئێسک دەخۆن و پاکی دەکەنەوە.

00:02:36.802 --> 00:02:40.090
جۆرەها بەکتریای مەترسیدار و
پاشماوەی لاشە پاک دەکەنەوە.

00:02:40.090 --> 00:02:43.113
ئەگەر ئەم پاشماوە و بەکتریایانە بمێننە
و بڵاوببنەوە دەبنە هۆکاری

00:02:43.113 --> 00:02:47.197
لە دەستدانی ژمارەیەکی گەورەی ئاژەڵ
و تووشبونی ئاژەڵی تر بە نەخۆشی.

00:02:47.197 --> 00:02:49.736
توێژینەوەکانی ئەم ماوەیە
دەریانخستوە که لە شوێنێک

00:02:49.736 --> 00:02:52.939
سیسارک نەبێت پاشماوەکان لاشەکان 
سێ بۆ چوار هێندە زیاد دەبن

00:02:52.939 --> 00:02:55.508
هەتا شیدەبنەوە، و ئەمەش
کاریگەری گەورەی دەبێت

00:02:55.508 --> 00:02:58.403
بۆ بڵاوبوونەوەی نەخۆشی.

NOTE Paragraph

00:02:58.403 --> 00:03:01.819
سیسارکەکان گرنگیەکی 
گەورەی مێژووییان هەیە.

00:03:01.819 --> 00:03:05.063
لە کلتووری میسری کۆن بونیان هەبووە.

00:03:05.063 --> 00:03:08.163
نخبەت هێمایی پارێزەر

00:03:08.163 --> 00:03:11.251
و دایکایەتیە و پێکەوە لەگەڵ کوبڕا

00:03:11.251 --> 00:03:15.365
بە هێمایی یەکگرتوویی لە نێوان میسری 
سەروو وخواروو دادەنران.

00:03:15.365 --> 00:03:19.173
لە ئەفسانەی هیندۆسیدا، 
چاتاێۆ خواوەندی سیسارک بوو،

00:03:19.173 --> 00:03:24.445
و ژیانی خۆی خستە مەترسی بۆ 
ئەوەیی خواوەندی سیتا بپارێزێت

00:03:24.445 --> 00:03:27.102
لە دەست ئەژدیهایی دەسەری ڕاڤن.

00:03:27.102 --> 00:03:30.393
لە کلتوری خەلکی تیبت، سیسارکەکان
کارێکی زۆر گرنگ جێ بەجێ دەکەن

00:03:30.393 --> 00:03:33.245
خواردنی لاشەکان لە ئاسمان. لە
شوێنێکی وەکو تیبت شوێنێک نییە

00:03:33.245 --> 00:03:36.309
بۆ ناشتنی لاشەکان، یان دار بۆ سوتاندنیان،

00:03:36.309 --> 00:03:40.497
بۆیە سیسارکەکان سیستەمێکی سروشتی
پاککەرەوە پێشکەش دەکەن.

NOTE Paragraph

00:03:40.497 --> 00:03:42.964
کەواتە کێشەی ئێمە لەگەڵ سیسارکەکان چییە؟

00:03:42.964 --> 00:03:45.835
هەشت جۆر سیسارکمان لە
کینیا هەیە،

00:03:45.835 --> 00:03:49.822
شەش لەوانە مەترسیێکی زۆری لەناوچوونیان 
لەسەرە.

00:03:49.822 --> 00:03:52.441
هۆکارەکە ئەوەیە کە 
ژەهر خوارد دەکرێن، و

00:03:52.441 --> 00:03:55.033
ئەم ژەهر خواردنەشیان

00:03:55.033 --> 00:03:57.721
مرۆڤ لێی بەرپرسیارە.

00:03:57.721 --> 00:04:01.073
خەڵکی ئەو گوندانە ژەهر بەکار دەهێنن
بە ئامانجی کوشتنی ئاژەڵە دڕندەکان.

00:04:01.073 --> 00:04:04.708
و لەبەرامەردا، سیسارکەکان
دەبنە قوربانی ژەهرخواردنە.

NOTE Paragraph

00:04:04.708 --> 00:04:07.372
لە باشوری ئاسیادا، لە 
هیندستان و پاکستان

00:04:07.372 --> 00:04:10.853
چوار جۆر لە سیسارکەکان مەترسی
زۆر گەورەیان لەسەرە،

00:04:10.853 --> 00:04:14.204
واتە کەمتر لە ۱۰ یان ۱٥ ساڵیان
ماوە بۆ ئەوەی لەناو بچن،

00:04:14.204 --> 00:04:17.514
و هۆکارەکە ئەوەیە چونکە
کەوتوونەتە ناو داوەکە

00:04:17.514 --> 00:04:19.962
بەهۆی خواردنی ئاژەڵە ماڵیەکان
کە پێش مردنیان کوتراون

00:04:19.962 --> 00:04:22.634
بە دەرمانی ئازارشکێنی وەک دیکلوفیناک.

00:04:22.634 --> 00:04:25.731
ئێستا ئەم دەرمانە لە هیندستان لە
نەخۆشخانەی ئاژەڵان قەدەغەکراوە،

00:04:25.731 --> 00:04:28.250
و سنوورێکیان بۆ داناوە.

00:04:28.250 --> 00:04:30.570
بەهۆی نەبوونی سیسارکێک،
سەگی بەڕەڵا

00:04:30.570 --> 00:04:33.371
لە شوێنی فڕێدانی لاشەی
مرداربوو بڵاو بوونەتەوە،

00:04:33.371 --> 00:04:36.552
کە سەگی هار بڵاودەبێتەوە وەک
ئەوەیە موشەکێکی کاتکراوی گەورەی

00:04:36.552 --> 00:04:39.194
نەخۆشی هاریت هەبیت، حاڵەتەکانی نەخۆشی هاری

00:04:39.194 --> 00:04:41.922
بە ڕێژەیەکی یەکجار زۆر
لە هیندستان زیادی کردووە.

NOTE Paragraph

00:04:41.922 --> 00:04:45.367
کینیا لە هەوڵی ئەوەدایە کە ببێتە خاوەنی
گەورەترین ناوچەی با لە ئەفریقا:

00:04:45.367 --> 00:04:48.603
تۆربینەی هەوایی ببەستێت تا
بگاتە دەریاچەی تورکانا.

00:04:48.603 --> 00:04:50.883
دژی ئەو وزەی با نیم، 
بەڵام پێویستە کار بکەین

00:04:50.883 --> 00:04:54.092
لەگەڵ حکومەتەکان بکەین،
چونکە تۆربۆنەکانی با

00:04:54.092 --> 00:04:56.692
ئەمە لە باڵندەکان دەکات،
دەیانکات بە دوو بەشەوە.

00:04:56.692 --> 00:04:59.526
ئامێری شێلانی باڵندەکانن.

00:04:59.526 --> 00:05:02.204
لە ڕۆژئاوایی ئەفریقا،
بازرگانیەکی مەترسیداری.

00:05:02.204 --> 00:05:07.575
سیسارکی مردوو هەیە کە بۆ جادو و
دروست کردنی بت بەکاردەهێرین.

NOTE Paragraph

00:05:07.575 --> 00:05:10.407
کەواتە پێویستە ئێمە چی بیکەین؟
توێژینەوە لە سەر

00:05:10.407 --> 00:05:13.687
ئەم باڵندانە دەکەین، هەندێک ئامێری
پەیوەندیان لەسەر دەلکێنین.

00:05:13.687 --> 00:05:16.063
شوێنە بنەڕەتیەکانی
ئەو بڵندانە دیاری دەکەین،

00:05:16.063 --> 00:05:18.502
تا بزانین کە بۆ کوێ دەچن.

00:05:18.502 --> 00:05:20.533
دەبینین بۆ چەند ووڵاتێکی جیاواز گەشت دەکەن

00:05:20.533 --> 00:05:24.109
ئەگەر بمانەوێت چارەسەرێکی بنەڕەتی لە ئاستی
وڵاتێک بدۆزینەوە، ئەمە سەرناگرێت

00:05:24.109 --> 00:05:26.546
دەبێت لەسەر ئاستی هەرێمی
لەگەڵ حوکمەتەکان کار بکەین.

00:05:26.546 --> 00:05:29.482
لەگەڵ کۆمەڵە ناوخۆیەکان کار دەکەین.

00:05:29.482 --> 00:05:32.624
قسەیان سەبارەت بە گرنگی
سیسارکەکان بۆ دەکەین،

00:05:32.624 --> 00:05:35.179
باسی گرنگی هەبوونی سیسارکەکان و

00:05:35.179 --> 00:05:38.216
خزمەتە بەرچاوەکانی ئەم باڵندە
چاکەیان بۆ ڕوون دەکەینەوە.

NOTE Paragraph

00:05:38.216 --> 00:05:41.229
چۆن دەتوانی یارمەتیمان بدەیت؟
ببە بە ئەندامێکی کارا،

00:05:41.229 --> 00:05:43.952
لە سەری بەدەنگ بە، نامە بۆ حوکمەت بنووسە

00:05:43.952 --> 00:05:46.262
و پێ بڵێ ئێمە زۆر پێویستە گرنگی

00:05:46.262 --> 00:05:49.440
بە ئەم باڵندە تێنەگەیشتراوانە
بدەین. کات ببەخشە

00:05:49.440 --> 00:05:52.056
بۆ بڵاوکردنەوەی ئەم
زانیاریانە.

00:05:52.056 --> 00:05:55.150
کاتێک لەم ژوورە دەچیتە دەرەوە، ئەم شتانەی
لەسەر سیسارک فێر بوویت

00:05:55.150 --> 00:05:57.200
بۆ بنەماڵە و خێزان، مناڵەکانت.

00:05:57.200 --> 00:05:59.361
بۆ دراوسێکانت باسیان بکە.

NOTE Paragraph

00:05:59.361 --> 00:06:02.424
سیسارکەکان زۆر بەخشندەن.
چارڵز داروین ووتی

00:06:02.424 --> 00:06:05.453
تێڕوانینی گۆڕا چونکە بینی

00:06:05.453 --> 00:06:08.718
بە ئاسانی بەبێ وزە لە ئاسمانەکان دەفڕن.

00:06:08.718 --> 00:06:11.597
کینیا ،ئەم جیهانە، زۆر هەژارتر دەبێت

00:06:11.597 --> 00:06:14.182
بەبێ ئەو جۆرە باڵندە جوانانە.

00:06:14.182 --> 00:06:18.182
(زۆر سوپاس. (چەپڵە ڕێزان