WEBVTT

00:00:01.417 --> 00:00:03.500
Bu videoda bir qədər hüceyrə

00:00:03.500 --> 00:00:05.680
membranını araşdıracağıq.

00:00:05.680 --> 00:00:07.710
Başlanğıc üçün, gəlin deyək ki,

00:00:07.710 --> 00:00:11.620
bu sizin mərkəzində çox kiçik
nüvəsi olan hüceyrələrinizdən

00:00:11.620 --> 00:00:12.840
birinin rəsmidir.

00:00:12.840 --> 00:00:16.580
Hüceyrənin xaricində olan şey
bizim hüceyrə membranımızdır,

00:00:16.580 --> 00:00:18.840
belə ki, hüceyrələrimizi xarici mühitin
ən zərərli

00:00:18.840 --> 00:00:22.640
təsirlərindən qoruyan şey
hüceyrə membranıdır.

00:00:22.640 --> 00:00:24.280
Əgər hüceyrə membranı olmasaydı,

00:00:24.280 --> 00:00:26.205
bizi ətraf mühitdən qoruyacaq
heç bir şey

00:00:26.205 --> 00:00:29.290
olmayacağı üçün, yəqin ki,
bu gün sağ olmazdıq.

00:00:29.290 --> 00:00:32.549
Beləliklə, bu gün hüceyrə membranını
əmələ gətirən

00:00:32.549 --> 00:00:35.860
üç əsas şey--birincisi, fosfolipid,
ikincisi, xolestrol və üçüncüsü

00:00:35.860 --> 00:00:39.157
zülallar haqqında danışacağıq.

00:00:39.157 --> 00:00:40.990
Deməli, haqqında danışacağımız
birinci

00:00:40.990 --> 00:00:43.400
şeylər--hüceyrə membranında olan
əksər

00:00:43.400 --> 00:00:46.402
komponentləri əmələ gətirən--
fosfolipidlərdir.

00:00:46.402 --> 00:00:47.860
Və vaxt çatsın deyə, mən
burada

00:00:47.860 --> 00:00:51.830
əvvəlcədən hüceyrə membranının
rəsmini çəkmişdim.

00:00:51.830 --> 00:00:56.100
Və görəcəyiniz bütün bu fərdi hissələr
fosfolipidlərdir

00:00:56.100 --> 00:00:59.480
və fosfolipidlər buna bənzəyir.

00:00:59.480 --> 00:01:04.140
Onun polyar baş qrupu, yəni
polyar fosfat qrupu var.

00:01:04.140 --> 00:01:07.285
Və o iki yağ turşusu quyruğuna malikdir.

00:01:07.285 --> 00:01:08.910
Və biz fosfolipidin nəyə

00:01:08.910 --> 00:01:11.275
bənzədiyini normal olaraq
belə göstəririk.

00:01:11.275 --> 00:01:12.650
Siz hüceyrə membranında,
membran boyunca

00:01:12.650 --> 00:01:15.490
fosfolipidlərin bir-birinə olduqca
yaxın, birlikdə sıx

00:01:15.490 --> 00:01:18.792
yerləşdiyini görə bilərsiniz.

00:01:18.792 --> 00:01:20.250
Və biz bu membrana baxırıq.

00:01:20.250 --> 00:01:22.210
Bu bir növ eninə
kəsikdir.

00:01:22.210 --> 00:01:25.670
Siz elə təsəvvür edin ki,
guya membranı iki hissəyə ayırmışıq.

00:01:25.670 --> 00:01:27.250
Burada biz, əslində,

00:01:27.250 --> 00:01:30.350
fosfolipid təbəqəsi və ya bəzən 
ikiqat lipid təbəqəsi

00:01:30.350 --> 00:01:35.189
deyə adlandırdığımız şeyə sahibik.

00:01:35.189 --> 00:01:37.230
Membranda rast gələ
biləcəyimiz ikinci şey

00:01:37.230 --> 00:01:39.280
xolestroldur.

00:01:39.280 --> 00:01:43.240
Biz tez-tez xolestrolun yeməklərdə
və ya qanda olduğunu

00:01:43.240 --> 00:01:45.474
eşidirik və düşünürük ki,
bu pis bir şeydir.

00:01:45.474 --> 00:01:47.140
Lakin bu halda xolestrol,
əslində,

00:01:47.140 --> 00:01:49.960
hüceyrə membranımız üçün
çox vacibdir.

00:01:49.960 --> 00:01:51.420
Və xolestrol buna bənzəyir.

00:01:51.420 --> 00:01:52.961
Və yenidən, vaxta qənaət etmək
üçün

00:01:52.961 --> 00:01:56.240
əvvəlcədən xolestrolun necə göründüyünü çəkmişdim.

00:01:56.240 --> 00:02:00.040
Xolestrolun çoxlu halqalara
sahib olduğunu görə

00:02:00.040 --> 00:02:03.660
bilərsiniz və bu xolestrolu olduqca
sabit strukturla təmin edir.

00:02:03.660 --> 00:02:05.580
Xolestrolun vəzifəsinə
gəldikdə, o

00:02:05.580 --> 00:02:08.870
özünü buna bənzər şəkildə
fosfolipidlərin arasına

00:02:08.870 --> 00:02:10.209
daxil edir.

00:02:10.209 --> 00:02:12.000
Düşünürəm ki, o bir
növ burada

00:02:12.000 --> 00:02:13.950
bufer rolunu oynayır.

00:02:13.950 --> 00:02:17.680
O hüceyrə membranının
axıcılığını qoruyur.

00:02:17.680 --> 00:02:19.910
Yəni temperatur azaldıqca,
xolestrol axıcılığın

00:02:19.910 --> 00:02:22.070
artmasına kömək edir.

00:02:22.070 --> 00:02:23.900
Və əgər temperatur yüksəlsə,
xolestrol

00:02:23.900 --> 00:02:27.350
hüceyrə membranının axıcılığının
azalmasına kömək edəcək.

00:02:27.350 --> 00:02:29.400
Beləliklə, xolestrol hüceyrə
membranını bir

00:02:29.400 --> 00:02:33.215
növ axıcılığın həddini rta həddində
saxlayır.

00:02:33.215 --> 00:02:35.340
Və hüceyrə membranını əmələ
gətirən üçüncü

00:02:35.340 --> 00:02:38.600
şey zülallardır və onlar, əslində,
çox böyükdürlər.

00:02:38.600 --> 00:02:40.475
Və hüceyrədən asılı olaraq,
bəzi

00:02:40.475 --> 00:02:42.100
hüceyrələrin membranında
böyük

00:02:42.100 --> 00:02:44.280
miqdarda zülal olur.

00:02:44.280 --> 00:02:47.370
Və zülallar iki əsas
formada ola bilərlər.

00:02:47.370 --> 00:02:49.460
Birincisi, bütün membranı
keçən bir zülala

00:02:49.460 --> 00:02:51.110
sahib ola bilərsiniz.

00:02:51.110 --> 00:02:53.420
Biz bunu inteqral zülal adlandırırıq.

00:02:53.420 --> 00:02:57.740
Bunları, həmçinin transmembran
zülalları da adlandırırlar.

00:02:57.740 --> 00:03:00.930
Və bu beləcə, hüceyrənin istənilən
sahəsində meydana

00:03:00.930 --> 00:03:02.770
gələ bilər.

00:03:02.770 --> 00:03:06.090
Və bəzi zülallar, əslində,
membranın üzərində bu

00:03:06.090 --> 00:03:07.560
şəkildə otururlar.

00:03:07.560 --> 00:03:10.550
Və ya onlar bu şəkildə digər
zülalın da üzərində otura bilərlər.

00:03:10.550 --> 00:03:13.340
Bunları isə periferik zülallar
adlandırırıq.

00:03:13.340 --> 00:03:16.120
Burada eyni zamanda membrandan
yarımçıq keçə bilən

00:03:16.120 --> 00:03:19.540
çox nadir zülallar da var.

00:03:19.540 --> 00:03:22.380
Və nadir hallarda, bəzən hüceyrə
membranının

00:03:22.380 --> 00:03:26.330
ikiqat təbəqəsindəki
fosfolipidləri arasında

00:03:26.330 --> 00:03:29.620
təsadüfən tapılan bir neçə
zülala da

00:03:29.620 --> 00:03:32.330
rast gəlmək olar.

00:03:32.330 --> 00:03:34.680
İndi, zülallar, hüceyrə
membranının

00:03:34.680 --> 00:03:36.370
funksiyalarında böyük
rol oynayırlar.

00:03:36.370 --> 00:03:38.580
Əslində ağlımıza gələn
membran funksiyalarının

00:03:38.580 --> 00:03:41.750
demək olar ki, hamısını
həyata keçirirlər.

00:03:41.750 --> 00:03:45.950
Zülalların ən böyük iki
işindən birincisi, əslində, reseptor

00:03:45.950 --> 00:03:48.240
rolunu oynaya bilmələridir.

00:03:48.240 --> 00:03:49.690
Belə ki, zülallar hüceyrəyə

00:03:49.690 --> 00:03:51.980
xarici mühitdə nələrin
baş verdiyini söyləyə bilərlər.

00:03:51.980 --> 00:03:54.340
Əlaqə funksiyasını yerinə yetirirlər.

00:03:54.340 --> 00:03:56.160
Zülalların edə biləcəyi
ikinci şey, ümumiyyətlə,

00:03:56.160 --> 00:03:59.220
transmembran zülallarında
olur ki, onlar molekulların

00:03:59.220 --> 00:04:01.820
hüceyrə daxilinə və xaricinə
daşınmasına

00:04:01.820 --> 00:04:05.335
kömək edə bilərlər.

00:04:05.335 --> 00:04:07.210
Beləliklə, zülalların
funksiyaları ilə tanış olduqdan sonra,

00:04:07.210 --> 00:04:11.570
buradakı kimi lipidlə
bağlı və ya ikiqat lipid təbəqəsinə

00:04:11.570 --> 00:04:15.679
daxildən bağlı olan zülalların 
nə üçün nadir olduğunu düşünürsünüz?

00:04:15.679 --> 00:04:17.720
Bunun səbəbi,
zülalların rolunun

00:04:17.720 --> 00:04:20.730
ilkin olaraq reseptor--xarici
mühitlə əlaqədə olmaq--

00:04:20.730 --> 00:04:24.760
və ya daşıyıcı--maddələrin
xaricdən daxilə və əksinə

00:04:24.760 --> 00:04:26.690
daşınmasına imkan
vermək-- olmaqdan

00:04:26.690 --> 00:04:29.310
ibarət olması və arada
qalan zülalların

00:04:29.310 --> 00:04:32.330
hüceyrə membranımızda
böyük rol

00:04:32.330 --> 00:04:33.640
oynamamasıdır.

00:04:33.640 --> 00:04:37.470
Və nəhayət, lipidlərimizə və
zülallarımıza birləşən çox

00:04:37.470 --> 00:04:41.810
vacib bir molekul növü var ki,
bunlara

00:04:41.810 --> 00:04:43.760
karbohidratlar deyirik.

00:04:43.760 --> 00:04:46.740
Və ya qısaca olaraq, qliko
deyirik.

00:04:46.740 --> 00:04:52.160
Belə ki, onlar həm qlikolipid,
həm də qlikoproteinlər ola bilərlər.

00:04:52.160 --> 00:04:55.870
Və bunlar ünsiyyətdə böyük rol oynayırlar.

00:04:55.870 --> 00:04:58.710
Yəni məsələn, bir hüceyrənin
bədənimizdəki başqa bir

00:04:58.710 --> 00:05:00.400
hüceyrəni tanımasını təmin edir.

00:05:00.400 --> 00:05:02.160
Əlaqədə, yəni hüceyrələrin
bir-birini

00:05:02.160 --> 00:05:04.270
tanımasında rol oynayırlarsa,
bəs sizcə bu

00:05:04.270 --> 00:05:07.100
şəkərlər harada yerləşməlidirlər?

00:05:07.100 --> 00:05:08.970
Yaxşı, bu şəkərlər, əsasən,

00:05:08.970 --> 00:05:11.390
membranın xaricində yerləşəcəklər.

00:05:11.390 --> 00:05:14.680
Yəni onlar zülalların üzərinə
yapışacaqlar--

00:05:14.680 --> 00:05:16.910
bunlara qlikoproteinlər
deyiləcək-- və onlar

00:05:16.910 --> 00:05:20.510
periferik və inteqral zülallar ola
bilərlər.

00:05:20.510 --> 00:05:23.570
Və ya onlar bu şəkildə
lipidlərin üzərinə yapışa bilərlər.

00:05:23.570 --> 00:05:26.900
Və bunlar qlikolipidləri əmələ gətirir.

00:05:26.900 --> 00:05:28.910
İndi, bunu başa düşmək
bir qədər çətin ola bilər.

00:05:28.910 --> 00:05:30.920
Bizim indi çəkdiyimiz hüceyrə
membranının

00:05:30.920 --> 00:05:32.300
eninə kəsiyidir.

00:05:32.300 --> 00:05:34.320
Lakin hüceyrə membranına
xaricdən baxsaq,

00:05:34.320 --> 00:05:37.990
yəni yuxarıdan bir görünüş kimi?

00:05:37.990 --> 00:05:39.815
O nəyə bənzəyərdi?

00:05:39.815 --> 00:05:41.190
Belə ki, bir daha mən vaxta
qənaət üçün

00:05:41.190 --> 00:05:43.570
fosfolipidləri qabaqcadan çəkmişəm.

00:05:43.570 --> 00:05:45.320
Belə ki, əgər biz hüceyrə membranına

00:05:45.320 --> 00:05:49.960
xaricdən baxsaq--hüceyrə
membranının üst tərəfindən

00:05:49.960 --> 00:05:54.880
baxsaq--, orada sadəcə fosfolipidlərin
baş qruplarını görə bilərik.

00:05:54.880 --> 00:05:57.530
Hüceyrə membranları arasında
bu şəkildə bir qədər xolestrol da

00:05:57.530 --> 00:05:59.530
görə bilərik.

00:05:59.530 --> 00:06:01.580
Və hüceyrə membranı
üzərindəki bəzi böyük

00:06:01.580 --> 00:06:03.130
zülalların hüceyrəmizin
hər tərəfinə

00:06:03.130 --> 00:06:07.420
səpələndiyini görə bilərik.

00:06:10.130 --> 00:06:13.590
Və nəhayət, biz xaricdən bəzi
qlikolipidləri və qlikoproteinləri

00:06:13.590 --> 00:06:16.256
də görə bilərik.

00:06:16.256 --> 00:06:17.630
Və onlar özlərini zülallarımız
və

00:06:17.630 --> 00:06:27.812
fosfolipidlərimizə bu şəkildə
birləşdirərlər.

00:06:27.812 --> 00:06:29.770
Yəni yuxarıdan hüceyrə
membranımız

00:06:29.770 --> 00:06:32.390
bu şəkildə görünər.

00:06:32.390 --> 00:06:36.210
Və burada, həqiqətən, xüsusi
olan bir şey var--

00:06:36.210 --> 00:06:38.600
bu bir növ sənət əsərinə
bənzəyir.

00:06:38.600 --> 00:06:40.800
Əgər xatırlayırsınızsa, ibtidai sinifdə
bizə

00:06:40.800 --> 00:06:43.320
lobyaları və müxtəlif makaronları
birləşdirərək sənət əsəri

00:06:43.320 --> 00:06:46.490
yaratmağımız üçün layihələr
verilirdi, baxın, bu bir növ

00:06:46.490 --> 00:06:48.790
mənə onu xatırlatdı.

00:06:48.790 --> 00:06:51.100
Əslində, bizim mozaika adlandırdığımız
şeydə budur.

00:06:51.100 --> 00:06:54.740
Yəni alimlər də eyni şeyi
düşünürdülər.

00:06:54.740 --> 00:06:57.220
Beləliklə, alimlər hüceyrənin
bu modelini maye

00:06:57.220 --> 00:07:00.980
mozaika modeli adlandırdılar və
hüceyrəmizin mozaika

00:07:00.980 --> 00:07:06.590
hissəsi burada təsvir oluna bilər.

00:07:06.590 --> 00:07:09.150
Siz burada çoxlu müxtəlif
hissələrin--müxtəlif

00:07:09.150 --> 00:07:11.680
rəngli hissə növlərinin-- bu gözəl
hüceyrə membranını

00:07:11.680 --> 00:07:15.180
yaratmaq üçün birləşdirildiyini

00:07:15.180 --> 00:07:18.150
görə bilərsiniz.

00:07:18.150 --> 00:07:21.590
Hüceyrə membranını maye
adlandırmağımızın

00:07:21.590 --> 00:07:24.060
səbəbi, hüceyrə membranındakı
bu parçaların, əslində,

00:07:24.060 --> 00:07:25.440
hərəkət edə bilməsidir.

00:07:25.440 --> 00:07:27.720
Onlar daşların içində yerləmirlər.

00:07:27.720 --> 00:07:29.500
Deməli, hüceyrə membranındakı
zülallar

00:07:29.500 --> 00:07:32.400
və fosfolipidlər ətrafda bu şəkildə
hərəkət edə bilirlər.

00:07:32.400 --> 00:07:34.356
Buna görə də onları maye adlandırırıq.

00:07:34.356 --> 00:07:36.730
Hüceyrə membranına
yuxarıdan baxsaydıq,

00:07:36.730 --> 00:07:38.640
bu necə görünərdi?

00:07:38.640 --> 00:07:40.060
Yəni burada hərəkət, əslində,
iki ölçülü deyil,

00:07:40.060 --> 00:07:43.810
o sadəcə yuxarı, aşağı, sağa və sola
gedir.

00:07:43.810 --> 00:07:47.220
Əslində bir çox digər
istiqamətlərdə də gedə bilər.

00:07:47.220 --> 00:07:49.857
Zülallar və fosfolipidlər hüceyrə
membranının hər tərəfində

00:07:49.857 --> 00:07:51.065
hərəkət edə bilər.

00:07:55.461 --> 00:07:57.710
Yəni yenidən maye mozaika modeli
budur.

00:07:57.710 --> 00:08:00.570
Və bir balaca maraqlı fakt

00:08:00.570 --> 00:08:05.530
bu 1972-ci ildə kəşf
olunub.

00:08:05.530 --> 00:08:08.502
Yəni sadəcə 40 il əvvəl
anladıq ki, hüceyrə membranımız,

00:08:08.502 --> 00:08:09.960
əslində, maye

00:08:09.960 --> 00:08:13.289
mozaika modelidir.

00:08:13.289 --> 00:08:15.080
Beləliklə, yekunlaşdırsaq,
hüceyrə membranımız

00:08:15.080 --> 00:08:16.950
üç əsas maddədən
əmələ gəlib.

00:08:16.950 --> 00:08:18.670
Birincisi fosfolipidlərdir.

00:08:18.670 --> 00:08:21.100
Bunlar hüceyrə
membranının çox hissəsini

00:08:21.100 --> 00:08:23.850
təşkil etməklə bərabər, hüceyrə
membranınızın mövcud olması

00:08:23.850 --> 00:08:25.630
üçün bir növ tikinti bloklarıdır.

00:08:25.630 --> 00:08:27.950
İkincisi xolestroldur.

00:08:27.950 --> 00:08:29.766
Xolesterol təsadüfi olaraq
hüceyrə membranının

00:08:29.766 --> 00:08:31.140
hər yerinə yayılır və
hüceyrə membranının

00:08:31.140 --> 00:08:34.240
axıcılığını qorumağa kömək edir.

00:08:34.240 --> 00:08:37.230
Və üçüncüsü zülaldır və
zülallar demək olar ki, bütün

00:08:37.230 --> 00:08:40.520
zəruri hüceyrə membranı
funksiyalarını yerinə yetirirlər.

00:08:40.520 --> 00:08:43.150
Və bütün bunlara birlikdə
maye mozaika modeli deyirik,

00:08:43.150 --> 00:08:44.650
çünki hüceyrə membranımız
çoxlu müxtəlif

00:08:44.650 --> 00:08:47.890
şeylərdən əmələ gəlib və bu
müxtəlif

00:08:47.890 --> 00:08:50.810
şeylər həmişə ətrafda 
maye kimi hərəkət edirlər.