0:00:00.520,0:00:03.191
Xin chào , chào mừng đến với [br]Langfocus Channel

0:00:03.191,0:00:05.017
và tên tôi là Paul.

0:00:05.017,0:00:07.634
Chủ đề hôm nay là: Cái chết của ngôn ngữ.

0:00:07.634,0:00:10.202
Thông thường trên kênh này, khi tôi nói về một ngôn ngữ nào đó,

0:00:10.202,0:00:11.894
nó thường là ngôn ngữ sống.

0:00:11.894,0:00:14.770
1 ngôn ngữ mà vẫn được sử dụng bởi những người bản địa ngày nay

0:00:14.770,0:00:17.200
Nó tiếp tục phát triển và tiến hoá.

0:00:17.200,0:00:21.089
Nhưng bên cạnh đó cũng có những ngôn ngữ chết và ngôn ngữ tuyệt chủng.

0:00:21.089,0:00:24.833
Ngôn ngữ đó được coi là "chết" khi không còn nhiều người bản địa sử dụng,

0:00:24.833,0:00:27.760
mặc dù nó vẫn có thể được dùng theo cách nào đó.

0:00:27.760,0:00:29.509
Ví dụ, tiếng Latin là ngôn ngữ chết

0:00:29.509,0:00:32.009
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

0:00:32.009,0:00:34.769
và cho 1 số mục đích hành chính ở Vatican

0:00:35.640,0:00:39.079
Số ít người vẫn có thể nói ngôn ngữ đó, nhưng không thuần thục như ngôn ngữ bản xứ,

0:00:39.079,0:00:41.629
và nó không được truyền lại như 1 ngôn ngữ bản xứ.

0:00:41.629,0:00:43.490
1 ví dụ khác là tiếng Do Thái,

0:00:43.490,0:00:46.017
nó là ngôn ngữ chết trước khi hồi sinh

0:00:46.017,0:00:47.920
dưới dạng tiếng Do Thái hiện đại.

0:00:47.920,0:00:50.220
Không ai dùng nó như tiếng bản địa trong thời gian dài

0:00:50.220,0:00:53.019
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho những mục đích tôn giáo

0:00:53.019,0:00:55.279
và như 1 ngôn ngữ viết.

0:00:55.279,0:00:58.070
Ngược lại, ngôn ngữ được coi là tuyệt chủng

0:00:58.070,0:01:00.220
khi không có người nào có thể nói được nó.

0:01:00.220,0:01:02.520
Ví dụ, nếu người nói cuối cùng

0:01:02.520,0:01:04.575
của tiếng Thổ Dân Mỹ chết

0:01:04.575,0:01:06.935
và không một ai học nó như ngôn ngữ thứ 2,

0:01:06.941,0:01:09.084
thì ngôn ngữ đó tuyệt chủng.

0:01:09.084,0:01:12.504
Tương tự, ngôn ngữ cổ xưa như Sumerian, cũng tuyệt chủng.

0:01:12.511,0:01:15.749
Vài người có thể đọc những văn bản cổ của ngôn ngữ đó,

0:01:15.749,0:01:17.749
nhưng không ai thực sự sử dụng nó ngày nay.

0:01:17.749,0:01:20.216
Ngôn ngữ trở nên chết hoặc tuyệt chủng

0:01:20.216,0:01:21.946
chính là kết quả của sự mất dần ngôn ngữ.

0:01:22.730,0:01:24.514
Những kiểu mất dần ngôn ngữ.

0:01:24.514,0:01:26.740
Ngôn ngữ không biến mất theo cùng 1 cách

0:01:26.740,0:01:29.121
Có rất nhiều cách làm mất dần ngôn ngữ

0:01:29.121,0:01:31.367
Cách phổ biến nhất khiến ngôn ngữ đó biến mất

0:01:31.367,0:01:33.250
là do sự chết dần ngôn ngữ.

0:01:33.250,0:01:35.850
Điều này thường xảy ra khi người nói 1 ngôn ngữ

0:01:35.850,0:01:39.125
tiếp xúc với 1 ngôn ngữ có uy thế cao hơn như:

0:01:39.125,0:01:42.063
ngôn ngữ của nhóm người thống trị, nhiều quyền lực hơn.

0:01:42.063,0:01:45.029
Cộng đồng có thể duy trì song ngữ trong thời gian khá dài.

0:01:45.029,0:01:46.851
Nhưng với mỗi thế hệ nối tiếp,

0:01:46.851,0:01:49.338
càng ít người trẻ nói tiếng truyền thống của họ

0:01:49.338,0:01:51.439
và khả năng nói thành thạo thấp hơn,

0:01:51.439,0:01:54.509
vì họ lựa chọn sử dụng ngôn ngữ uy thế thay vì ngôn ngữ truyền thống

0:01:54.509,0:01:58.319
cho đến 1 ngày, ngôn ngữ truyền thống của họ không còn được nói nữa.

0:01:58.319,0:01:59.950
1 ví dụ đó là Cornish,

0:01:59.950,0:02:02.972
Ngôn ngữ này không còn được sử dụng vào cuối thế kỷ 19

0:02:02.972,0:02:05.446
như kết quả từ sự ảnh hưởng lớn mạnh của Tiếng Anh

0:02:05.446,0:02:09.478
và cũng là kết quả của sự nhận thức rằng Conish là ngôn ngữ thuộc tầng lớp thấp hơn

0:02:09.480,0:02:11.719
thậm chí những người sử dụng tiếng cũng nhận định như vậy vào thời điểm đó.

0:02:11.719,0:02:14.049
Nhưng Conish thực sự không tuyệt chủng

0:02:14.050,0:02:16.114
bởi có sự nỗ lực hồi sinh

0:02:16.114,0:02:18.860
khuyến khích mọi người tiếp tục sử dụng ngôn ngữ này.

0:02:18.860,0:02:21.610
Tiếp theo: ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:21.610,0:02:23.440
Khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:23.440,0:02:26.450
1 ngôn ngữ không còn được sử dụng như ngôn ngữ bản xứ

0:02:26.450,0:02:29.460
nhưng tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh cụ thể:

0:02:29.460,0:02:33.080
thường trong bối cảnh tôn giáo trang trọng hoặc lễ kỷ niệm,

0:02:33.080,0:02:34.960
hoặc có thể cho mục đích văn học.

0:02:35.930,0:02:37.460
Khi ngôn ngữ chết dần,

0:02:37.460,0:02:40.869
ngôn ngữ thường biến mất đầu tiên trong bối cảnh trang trọng

0:02:40.869,0:02:43.028
vì nó bị thế chỗ bởi ngôn ngữ uy thế hơn.

0:02:43.028,0:02:47.320
Nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong nhiều bối cảnh bình thường trong thời gian dài.

0:02:47.320,0:02:50.019
Mặt khác, khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:50.019,0:02:51.799
ngôn ngữ ở tầng dưới chết đi trước,

0:02:51.799,0:02:53.780
Nghĩa là, ngôn ngữ trong bối cảnh bình thường chết đi trước,

0:02:53.780,0:02:56.689
nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh trang trọng.

0:02:57.568,0:02:58.990
1 ví dụ là tiếng Latin,

0:02:58.990,0:03:01.730
về cơ bản nó không còn được sử dụng ngoài mục đích tôn giáo

0:03:01.730,0:03:05.059
hoặc dịp kỷ niệm, hoặc có thể trong bối cảnh văn học.

0:03:05.700,0:03:08.142
Tiếp theo: ngôn ngữ chết đột ngột.

0:03:08.142,0:03:10.240
Ngôn ngữ chết đột ngột xảy ra khi tất cả

0:03:10.240,0:03:12.390
hoặc hầu hết những người nói ngôn ngữ đó

0:03:12.390,0:03:16.228
đột ngột chết vì hậu quả của thiên tai hay bạo lực.

0:03:16.228,0:03:19.520
1 ví dụ diễn ra vào năm 1830 ở Tasmania,

0:03:19.520,0:03:22.124
khi hầu như tất cả các cư dân bản địa của hòn đảo

0:03:22.124,0:03:25.950
bị xóa sổ bởi người Châu Âu giữa "chiến tranh đen"

0:03:26.980,0:03:29.550
Tiếp theo: ngôn ngữ chết cấp tiến.

0:03:29.550,0:03:31.394
Giống với ngôn ngữ chết đột ngột,

0:03:31.394,0:03:34.424
ngôn ngữ chết cấp tiến thường xảy đến liên tục

0:03:34.424,0:03:37.310
và thường xảy đến như hậu quả của sự đàn áp chính trị

0:03:37.310,0:03:39.373
hoặc bị đe dọa bạo lực

0:03:39.373,0:03:42.530
Điểm khác biệt đó là người nói ngôn ngữ đó không bị xóa sổ,

0:03:42.530,0:03:44.889
nhưng đột nhiên dừng sử dụng ngôn ngữ đó

0:03:44.889,0:03:46.689
như 1 cách để tránh áp bức.

0:03:46.689,0:03:48.945
1 ví dụ đã xảy ra ở El Salvador

0:03:48.945,0:03:51.105
trong cuộc nổi dậy những năm 1930,

0:03:51.105,0:03:54.855
khi rất nhiều thổ dân đột ngột dừng nói tiếng bản địa của họ

0:03:54.855,0:03:56.870
như 1 cách để tránh bị nhận dạng

0:03:56.870,0:03:58.990
là thổ dân và tránh khả năng bị giết.

0:03:59.940,0:04:02.016
2 ngôn ngữ đột ngột chết đi

0:04:02.016,0:04:03.900
là Lenca và Cacaopera.

0:04:04.930,0:04:06.220
Nghiên cứu điển hình.

0:04:06.220,0:04:08.760
Hãy cùng nhìn vào 1 vài ngôn ngữ đã chết

0:04:08.760,0:04:11.710
và tìm hiểu chúng đã không còn được nói nữa như thế nào

0:04:11.710,0:04:13.260
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ

0:04:13.260,0:04:16.790
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ là ngôn ngữ Slavonic đầu tiên được chứng thực,

0:04:16.790,0:04:20.040
được nói và viết vào giữa thế kỉ 9 và 11.

0:04:20.040,0:04:22.480
Nó là 1 loạt các tiếng Slavic được tiêu chuẩn hóa

0:04:22.480,0:04:24.205
để có thể hiểu bởi những người nói

0:04:24.205,0:04:26.250
nhiều thổ ngữ Slavic lúc đó,

0:04:26.250,0:04:28.638
những thổ ngữ Slavic vẫn còn khá giống nhau.

0:04:28.640,0:04:29.830
Những thổ ngữ Slavic đó,

0:04:29.830,0:04:32.920
về cơ bản là dạng thông tục của cùng một ngôn ngữ,

0:04:32.920,0:04:36.159
dần dần phát triển thành những ngôn ngữ Slavic khác nhau ngày nay.

0:04:36.777,0:04:40.200
Do nó vẫn còn được sử dụng trong 1 số nhà thờ cho mục đích tôn giáo,

0:04:40.200,0:04:41.930
nó là 1 ngôn ngữ phụng vụ,

0:04:41.930,0:04:46.179
vậy nên nó vừa vặn với danh mục ngôn ngữ chết từ dưới lên trên

0:04:46.184,0:04:48.157
Sự phát triển mới của ngôn ngữ Slavic

0:04:48.157,0:04:51.889
đã thay thế thổ ngữ Slavonic cũ như 1 ngôn ngữ thường nhật.

0:04:51.889,0:04:55.328
Nhưng tiếng Slavonic Giáo hội cổ vẫn tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

0:04:55.328,0:04:58.528
và cho mục đích chính trị trong 1 khoảng thời gian nhất định.

0:04:59.196,0:05:02.680
Cần lưu ý rằng một số ngôn ngữ chết không thực sự chết đi.

0:05:02.680,0:05:05.164
Trong cả 2 trường hợp về tiếng Latin và Slavonic cổ,

0:05:05.164,0:05:07.140
ngôn ngữ không bao giờ ngừng được sử dụng,

0:05:07.140,0:05:10.000
nó tiếp tục tiến hoá thành các ngôn ngữ khác nhau,

0:05:10.000,0:05:12.620
bỏ lại ngôn ngữ văn học được mã hóa phía sau

0:05:12.620,0:05:15.845
như một ngôn ngữ chết riêng biệt đã không còn được sử dụng.

0:05:15.845,0:05:17.720
Ngôn ngữ Mandan

0:05:17.720,0:05:20.780
Vào năm 2016, một người đàn ông tên là Edwin Benson,

0:05:20.780,0:05:24.263
người nói tiếng Mandan cuối cùng còn lại đã qua đời.

0:05:24.263,0:05:27.750
Mandan là một ngôn ngữ thổ dân châu Mỹ thuộc ngữ hệ Siouan,

0:05:27.750,0:05:30.400
được sử dụng ở bang Bắc Dakota.

0:05:30.405,0:05:33.494
Dân số của những người nói tiếng Mandan gần như bị xóa sổ

0:05:33.494,0:05:35.155
bởi một đợt bùng phát bệnh đậu mùa

0:05:35.155,0:05:38.180
vào những năm 1780 và một lần nữa vào những năm 1830.

0:05:38.180,0:05:40.158
Sự gắn kết những dân số còn lại

0:05:40.158,0:05:42.450
bị hạn chế bởi việc di dời của chính phủ

0:05:42.450,0:05:46.174
và việc xây dựng các con đập, chúng đã ngăn cách các làng với nhau,

0:05:46.174,0:05:48.074
trong khi ảnh hưởng của tiếng Anh ngày càng tăng.

0:05:48.074,0:05:49.960
Việc hầu hết dân số

0:05:49.960,0:05:52.670
bị xóa sổ trong đợt bùng phát bi thảm của bệnh đậu mùa

0:05:52.670,0:05:55.820
đã đặt ngôn ngữ này trong danh mục cái chết ngôn ngữ đột ngột,

0:05:55.820,0:05:59.061
mặc dù một số người nói ngôn ngữ vẫn tiếp tục sống.

0:05:59.061,0:06:02.440
Trong số những người nói ngôn ngữ còn lại, chúng ta có thể kết luận rằng có một yếu tố

0:06:02.440,0:06:05.820
làm chết dần ngôn ngữ, khi ngày càng nhiều thành viên trong cộng đồng đó

0:06:05.820,0:06:09.080
bắt đầu nói ngôn ngữ ưu thế - tiếng Anh, cho đến một ngày

0:06:09.080,0:06:10.865
tiếng Mandan không còn được sử dụng.

0:06:10.865,0:06:11.865
Tiếng Gaul.

0:06:11.865,0:06:13.970
Cho đến thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên,

0:06:13.970,0:06:17.510
một ngôn ngữ Celtic tên là Gaulish đã được nói ở Pháp.

0:06:17.510,0:06:19.360
Khi người La Mã chinh phục khu vực này,

0:06:19.360,0:06:22.090
họ đã biến tiếng Latinh thành ngôn ngữ chính thức của bang

0:06:22.090,0:06:24.270
và việc có thể nói tiếng Latinh trở thành một cách

0:06:24.270,0:06:26.849
để đạt được địa vị và cơ hội kinh tế.

0:06:26.849,0:06:28.120
Trong một số thế kỷ,

0:06:28.120,0:06:30.760
người ta thường sử dụng song ngữ bằng tiếng địa phương Gaulish

0:06:30.760,0:06:32.610
và ngôn ngữ uy thế là tiếng Latinh,

0:06:32.610,0:06:35.515
cho đến khi tiếng Latinh cuối cùng thay thế hoàn toàn tiếng Gaul.

0:06:35.515,0:06:38.045
Đây là một trường hợp rõ ràng về cái chết dần của ngôn ngữ,

0:06:38.045,0:06:41.120
khi dân số dần dần từ bỏ ngôn ngữ truyền thống của họ

0:06:41.120,0:06:43.555
để chuyển sang ngôn ngữ uy thế.

0:06:43.555,0:06:45.030
Tiếng Ajawa

0:06:45.030,0:06:47.410
Từ năm 1920 đến năm 1940,

0:06:47.410,0:06:49.985
ngôn ngữ Ajawa biến mất ở Nigeria

0:06:49.985,0:06:53.212
vì toàn bộ cộng đồng chuyển sang nói tiếng Hausa

0:06:53.212,0:06:55.740
vì lý do kinh tế và thực tế.

0:06:55.740,0:06:59.570
Toàn bộ cộng đồng nhanh chóng ngừng sử dụng ngôn ngữ truyền thống của họ

0:06:59.570,0:07:02.300
và nó không được truyền lại cho thế hệ tiếp theo.

0:07:02.300,0:07:04.729
Đây là một ví dụ về cái chết ngôn ngữ cấp tiến,

0:07:04.729,0:07:07.360
khi một ngôn ngữ chết vì tất cả những người nói ngôn ngữ đó

0:07:07.360,0:07:09.560
đột ngột chuyển sang ngôn ngữ khác.

0:07:09.560,0:07:11.779
Trong nhiều trường hợp về cái chết ngôn ngữ cấp tiến,

0:07:11.779,0:07:14.660
cộng đồng từ bỏ ngôn ngữ của họ để sinh tồn

0:07:14.660,0:07:15.960
trước bạo lực.

0:07:15.960,0:07:19.058
Nhưng trong trường hợp cụ thể này, họ đã từ bỏ ngôn ngữ Ajawa

0:07:19.058,0:07:22.260
vì nói tiếng Hausa có lợi hơn cho cộng đồng của họ.

0:07:23.265,0:07:25.430
Tại sao chúng ta nên quan tâm đến cái chết của ngôn ngữ?

0:07:25.430,0:07:28.050
Một số người nghĩ rằng cái chết của ngôn ngữ là một điều tốt,

0:07:28.050,0:07:30.580
rằng sự đa dạng ngôn ngữ ít hơn là một điều tốt.

0:07:30.580,0:07:32.628
Ví dụ, các nhà lãnh đạo của một số quốc gia

0:07:32.628,0:07:35.917
muốn một ngôn ngữ chiếm ưu thế và thay thế tất cả các ngôn ngữ khác,

0:07:35.917,0:07:39.076
bởi vì họ nghĩ rằng điều đó sẽ thúc đẩy sự thống nhất của đất nước họ.

0:07:39.076,0:07:41.585
Mặt khác, một ngôn ngữ là một phần của một nền văn hóa,

0:07:41.585,0:07:44.030
vì vậy khi một ngôn ngữ chết đi, một phần của nền văn hóa đó cũng chết đi,

0:07:44.030,0:07:46.790
và cách nhìn thế giới độc đáo cũng chết theo nó.

0:07:46.790,0:07:48.933
Ví dụ, chúng ta hãy nhìn vào

0:07:48.936,0:07:50.940
ngôn ngữ Kallawaya đang bị đe dọa ở Bolivia.

0:07:50.940,0:07:53.765
Kallawaya được sử dụng bởi một giáo phái y học,

0:07:53.765,0:07:57.015
những người học ngôn ngữ, không chỉ để hiểu cách thực hành nghi lễ

0:07:57.015,0:07:59.170
và truyền thống truyền miệng của tổ tiên họ,

0:07:59.170,0:08:02.676
mà còn để hiểu hàng ngàn hàng vạn tên thực vật

0:08:02.676,0:08:06.149
cụ thể theo ngôn ngữ Kallawaya để giải thích việc sử dụng thuốc

0:08:06.149,0:08:08.264
của các loại cây trồng khác nhau ở địa phương.

0:08:08.264,0:08:09.690
Nếu tiếng Kallawaya biến mất,

0:08:09.690,0:08:13.020
thì tất cả nền văn hóa và kiến thức bí mật đó sẽ biến mất cùng với nó.

0:08:14.115,0:08:16.840
Sự đa dạng ngôn ngữ đang giảm dần

0:08:16.840,0:08:20.245
và hiện tại, gần 7.000 ngôn ngữ trên Trái đất,

0:08:20.245,0:08:22.354
gần một nửa đang bị đe dọa.

0:08:22.354,0:08:24.907
Và top 100 ngôn ngữ được nói nhiều nhất

0:08:24.907,0:08:28.217
được nói bởi 85% của dân số thế giới.

0:08:28.220,0:08:30.740
Một số ngôn ngữ có nguy cơ tuyệt chủng đang tìm cuộc sống mới

0:08:30.740,0:08:32.550
thông qua các nỗ lực hồi sinh,

0:08:32.550,0:08:35.869
điều này yêu cầu ngôn ngữ trước tiên cần được ghi lại và tài liệu hóa,

0:08:35.869,0:08:37.739
sau đó được học bởi những người nói mới,

0:08:37.739,0:08:41.740
và cũng được sử dụng bởi một cộng đồng nhiệt tình và thúc đẩy.

0:08:41.740,0:08:44.630
Và có một số ảnh hưởng chính trị cũng sẽ không gây hại.

0:08:44.630,0:08:46.070
Câu hỏi trong ngày:

0:08:46.070,0:08:47.905
Ở quốc gia của bạn, hoặc trong khu vực của bạn,

0:08:47.905,0:08:51.670
có ngôn ngữ nào đang gặp nguy hiểm sắp chết hay trở nên tuyệt chủng không?

0:08:51.670,0:08:54.213
Bạn cảm thấy thế nào về việc những ngôn ngữ đang dần biến mất?

0:08:54.213,0:08:55.863
Liệu một điều gì đó quan trọng sẽ bị mất?

0:08:56.459,0:09:00.118
Hãy nhớ theo dõi Langfocus trên Facebook, Twitter và Instagram.

0:09:00.118,0:09:03.399
Và một lần nữa xin cảm ơn tất cả của những người ủng hộ Patreon tuyệt vời của tôi,

0:09:03.399,0:09:06.269
đặc biệt là những người ủng hộ Patreon hàng đầu của tôi,

0:09:06.269,0:09:08.424
có tên trên màn hình ngay bây giờ.

0:09:08.424,0:09:09.664
Rất cảm ơn họ.

0:09:10.389,0:09:12.819
Nhân tiện, trên video cuối cùng về Toki Pona,

0:09:12.819,0:09:16.890
một số bạn hỏi tại sao Toki Pona đã được liệt kê trên danh sách Patreon.

0:09:16.890,0:09:19.449
Đó là bởi vì người sáng tạo của ngôn ngữ Toki Pona

0:09:19.449,0:09:21.340
đã là một Patreon kể từ mùa hè năm ngoái,

0:09:21.340,0:09:23.835
nhưng không mong muốn xuất hiện trong danh sách.

0:09:23.835,0:09:27.800
Nhưng theo yêu cầu, tôi đã bắt đầu liệt kê tên của ngôn ngữ.

0:09:27.800,0:09:30.663
Cảm ơn vì đã xem, và chúc một ngày tốt đẹp!

0:09:31.282,0:09:37.242
♪ (âm nhạc) ♪

0:09:37.242,0:09:43.202
♪ (âm nhạc) ♪