0:00:00.520,0:00:03.191
Xin chào , chào mừng đến với [br]Langfocus Channel

0:00:03.191,0:00:05.017
và tên tôi là Paul.

0:00:05.017,0:00:07.634
Chủ đề hôm nay là: Cái chết của ngôn ngữ.

0:00:07.634,0:00:10.202
Thông thường trên kênh này, khi tôi nói về một ngôn ngữ nào đó,

0:00:10.202,0:00:11.894
nó thường là ngôn ngữ sống.

0:00:11.894,0:00:14.770
1 ngôn ngữ mà vẫn còn được những người bản[br]địa nói ngày nay

0:00:14.770,0:00:17.200
Nó tiếp tục phát triển và tiến hoá.

0:00:17.200,0:00:21.089
Nhưng bên cạnh đó cũng có những ngôn ngữ[br]chết và ngôn ngữ tuyệt chủng.

0:00:21.089,0:00:24.833
Ngôn ngữ đó được coi là "chết" khi không còn nhiều người bản địa sử dụng,

0:00:24.833,0:00:27.760
mặc dù nó vẫn có thể được dùng theo cách nào đó.

0:00:27.760,0:00:29.509
Ví dụ, tiếng Latin là ngôn ngữ chết

0:00:29.509,0:00:32.009
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho mục[br]đích tôn giáo

0:00:32.009,0:00:34.769
và cho 1 số mục đích hành chính ở Vatican

0:00:35.640,0:00:39.079
Số ít người vẫn có thể nói ngôn ngữ đó, nhưng không thuần thục như ngôn ngữ bản xứ,

0:00:39.079,0:00:41.629
và nó không được truyền lại như 1 ngôn ngữ bản xứ.

0:00:41.629,0:00:43.490
1 ví dụ khác là tiếng Do Thái,

0:00:43.490,0:00:44.753
nó là ngôn ngữ chết trước khi hồi sinh

0:00:46.017,0:00:47.920
dưới dạng tiếng Do Thái hiện đại.[br]Không ai nói nó như tiếng bản địa trong thời gian dài

0:00:47.920,0:00:50.220
nhưng nó tiếp tục được sử dụng cho những [br]mục đích tôn giáo

0:00:50.220,0:00:53.019
và như 1 ngôn ngữ viết.

0:00:53.019,0:00:55.279
Ngược lại, ngôn ngữ được coi là tuyệt [br]chủng

0:00:55.279,0:00:58.070
khi không có người nào có thể nói được nó.

0:00:58.070,0:01:00.220
Ví dụ, nếu người nói cuối cùng

0:01:00.220,0:01:02.520
của tiếng Thổ Dân Mỹ chết

0:01:02.520,0:01:04.575
và không một ai học nó như ngôn ngữ thứ 2,

0:01:04.575,0:01:06.935
thì ngôn ngữ đó tuyệt chủng.

0:01:06.941,0:01:09.084
Tương tự, ngôn ngữ cổ xưa, như Sumerian, cũng tuyệt chủng.

0:01:09.084,0:01:12.504
Vài người có thể đọc những văn bản cổ của[br]ngôn ngữ đó,

0:01:12.511,0:01:15.749
nhưng không ai thực sự sử dụng nó ngày nay.

0:01:15.749,0:01:17.749
Ngôn ngữ trở nên chết hoặc tuyệt chủng

0:01:17.749,0:01:20.216
Chính là kết quả của sự mất dần ngôn ngữ.

0:01:20.216,0:01:21.946
Những kiểu mất dần ngôn ngữ.

0:01:22.730,0:01:24.514
Ngôn ngữ không biến mất theo cùng 1 cách

0:01:24.514,0:01:26.740
Có rất nhiều kiểu mất dần ngôn ngữ

0:01:26.740,0:01:29.121
Cách phổ biến nhất mà ngôn ngữ đó biến mất

0:01:29.121,0:01:31.367
là do sự chết dần ngôn ngữ.

0:01:31.367,0:01:33.250
Điều này thường xảy ra khi người nói 1[br]ngôn ngữ

0:01:33.250,0:01:35.850
tiếp xúc với 1 ngôn ngữ có uy thế cao hơn như:

0:01:35.850,0:01:39.125
ngôn ngữ của nhóm người thống trị, nhiều [br]quyền lực hơn.

0:01:39.125,0:01:42.063
Cộng đồng có thể duy trì song ngữ trong [br]thời gian khá dài.

0:01:42.063,0:01:45.029
Nhưng với mỗi thế hệ thành công,

0:01:45.029,0:01:46.851
Càng ít người trẻ nói tiếng truyền thống của họ

0:01:46.851,0:01:49.338
và khả năng nói thành thạo thấp hơn,

0:01:49.338,0:01:51.439
vì họ lựa chọn sử dụng ngôn ngữ uy thế thay vì ngôn ngữ truyền thống

0:01:51.439,0:01:54.509
cho đến 1 ngày, ngôn ngữ truyền thống của[br]họ không còn được nói nữa.

0:01:54.509,0:01:58.319
1 ví dụ đó là Cornish,

0:01:58.319,0:01:59.950
Ngôn ngữ này không còn được sử dụng vào cuối thế kỷ 19

0:01:59.950,0:02:02.972
như kết quả từ sự ảnh hưởng lớn mạnh của[br]Tiếng Anh

0:02:02.972,0:02:05.446
và cũng là kết quả của sự nhận thức rằng[br]Conish là ngôn ngữ thuộc tầng lớp thấp hơn

0:02:05.446,0:02:09.478
thậm chí những người nói tiếng này cũng nhận định như vậy vào thời điểm đó.

0:02:09.480,0:02:11.719
Nhưng Conish thực sự không tuyệt chủng

0:02:11.719,0:02:14.049
bởi có sự nỗ lực hồi sinh

0:02:14.050,0:02:16.114
khuyến khích mọi người tiếp tục sử dụng[br]ngôn ngữ này.

0:02:16.114,0:02:18.860
Tiếp theo: ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:18.860,0:02:21.610
Khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:21.610,0:02:23.440
1 ngôn ngữ không còn được sử dụng như ngôn ngữ bản xứ

0:02:23.440,0:02:26.450
nhưng tiếp tục được sử dụng trong bối[br]cảnh xác định:

0:02:26.450,0:02:29.460
thường trong bối cảnh tôn giáo trang trọng[br]hoặc lễ kỷ niệm,

0:02:29.460,0:02:33.080
hoặc có thể cho mục đích văn học.

0:02:33.080,0:02:34.960
Khi ngôn ngữ chết dần,

0:02:35.930,0:02:37.460
ngôn ngữ thường biến mất đầu tiên[br]trong bối cảnh trang trọng

0:02:37.460,0:02:40.869
vì nó bị thế chỗ bởi ngôn ngữ uy thế hơn.

0:02:40.869,0:02:43.028
Nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong nhiều bối cảnh bình thường trong thời gian dài.

0:02:43.028,0:02:47.320
Mặt khác, khi ngôn ngữ chết từ dưới lên trên,

0:02:47.320,0:02:50.019
ngôn ngữ ở tầng dưới chết đi trước,

0:02:50.019,0:02:51.799
Nghĩa là, ngôn ngữ trong bối cảnh [br]bình thường chết đi trước,

0:02:51.799,0:02:53.780
nhưng nó tiếp tục được sử dụng trong bối cảnh trang trọng.

0:02:53.780,0:02:56.689
1 ví dụ là tiếng Latin,

0:02:57.568,0:02:58.990
về cơ bản nó không còn được sử [br]dụng ngoài mục đích tôn giáo

0:02:58.990,0:03:01.730
hoặc dịp kỷ niệm, hoặc có thể trong bối [br]cảnh văn học.

0:03:01.730,0:03:05.059
Tiếp theo: ngôn ngữ chết đột ngột.

0:03:05.700,0:03:08.142
Ngôn ngữ chết đột ngột xảy ra khi tất cả

0:03:08.142,0:03:10.240
hoặc hầu hết những người nói ngôn ngữ đó

0:03:10.240,0:03:12.390
đột ngột chết vì hậu quả của thiên tai hay[br]bạo lực.

0:03:12.390,0:03:16.228
1 ví dụ diễn ra vào năm 1830 ở Tasmania,

0:03:16.228,0:03:19.520
khi hầu như tất cả các cư dân bản địa của[br]hòn đảo

0:03:19.520,0:03:22.124
bị xóa sổ bởi người Châu Âu giữa "chiến[br]tranh đen"

0:03:22.124,0:03:25.950
Tiếp theo: ngôn ngữ chết cấp tiến.

0:03:26.980,0:03:29.550
Giống với ngôn ngữ chết đột ngột,

0:03:29.550,0:03:31.394
ngôn ngữ chết cấp tiến thường xảy đến liên tục

0:03:31.394,0:03:34.424
và thường xảy đến như hậu quả của sự[br]đàn áp chính trị

0:03:34.424,0:03:37.310
hoặc bị đe dọa bạo lực

0:03:37.310,0:03:39.373
Điểm khác biệt đó là người nói ngôn ngữ đó[br]không bị xóa sổ,

0:03:39.373,0:03:42.530
nhưng đột nhiên dừng sử dụng ngôn ngữ đó

0:03:42.530,0:03:44.889
như 1 cách để tránh áp bức.

0:03:44.889,0:03:46.689
1 ví dụ đã xảy ra ở El Salvador

0:03:46.689,0:03:48.945
trong cuộc nổi dậy những năm 1930,

0:03:48.945,0:03:51.105
khi rất nhiều thổ dân đột ngột dừng nói[br]tiếng bản địa của họ

0:03:51.105,0:03:54.855
như 1 cách để tránh bị nhận dạng

0:03:54.855,0:03:56.870
là thổ dân và tránh khả năng bị giết.

0:03:56.870,0:03:58.990
2 ngôn ngữ đột ngột chết đi

0:03:59.940,0:04:02.016
là Lenca và Cacaopera.

0:04:02.016,0:04:03.900
Nghiên cứu điển hình.

0:04:04.930,0:04:06.220
Hãy cùng nhìn vào 1 vài ngôn ngữ[br]đã chết rồi

0:04:06.220,0:04:08.760
và tìm hiểu chúng đã không còn được nói nữa như thế nào

0:04:08.760,0:04:11.710
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ

0:04:11.710,0:04:13.260
Tiếng Slavonic Giáo hội cổ là ngôn ngữ Slavonic đầu tiên được chứng thực,

0:04:13.260,0:04:16.790
Nó được nói và viết giữa thế kỉ 9 và 11.

0:04:16.790,0:04:20.040
Nó là 1 loạt các tiếng Slavic được tiêu[br]chuẩn hóa

0:04:20.040,0:04:22.480
để có thể hiểu bởi những người nói

0:04:22.480,0:04:24.205
nhiều thổ ngữ Slavic lúc đó,

0:04:24.205,0:04:26.250
Những thổ ngữ Slavic vẫn còn khá giống nhau.

0:04:26.250,0:04:28.638
Những thổ ngữ Slavic đó,

0:04:28.640,0:04:29.830
về cơ bản là dạng thông tục[br]của cùng một ngôn ngữ,

0:04:29.830,0:04:32.920
dần dần phát triển thành những ngôn ngữ Slavic khác nhau ngày nay.

0:04:32.920,0:04:36.159
Do nó vẫn còn được sử dụng trong 1 số nhà[br]thờ cho mục đích tôn giáo,

0:04:36.777,0:04:40.200
nó là 1 ngôn ngữ phụng vụ,

0:04:40.200,0:04:41.930
vậy nên nó vừa vặn với danh mục ngôn[br]ngữ chết từ dưới lên trên

0:04:41.930,0:04:46.179
Sự phát triển mới của ngôn ngữ Slavic

0:04:46.184,0:04:48.157
đã thay thế thổ ngữ Slavonic cũ như 1 ngôn ngữ thường nhật.

0:04:48.157,0:04:51.889
Nhưng tiếng Slavonic Giáo hội cổ vẫn tiếp tục được sử dụng cho mục đích tôn giáo

0:04:51.889,0:04:55.328
và cho mục đích chính trị trong 1 khoảng thời gian xác định.

0:04:55.328,0:04:58.528
Cần lưu ý rằng một số ngôn ngữ chết không[br]thực sự chết đi.

0:04:59.196,0:05:02.680
Trong cả 2 trường hợp về tiếng Latin và[br]Slavonic cổ,

0:05:02.680,0:05:05.164
ngôn ngữ không bao giờ ngừng được nói,

0:05:05.164,0:05:07.140
nó chỉ tiếp tục tiến hoá thành các ngôn ngữ khác nhau,

0:05:07.140,0:05:10.000
bỏ lại ngôn ngữ văn học được mã hóa phía sau

0:05:10.000,0:05:12.620
như một ngôn ngữ chết riêng biệt đã không còn được sử dụng.

0:05:12.620,0:05:15.845
Ngôn ngữ Mandan

0:05:15.845,0:05:17.720
Vào năm 2016, một người đàn ông tên là Edwin Benson,

0:05:17.720,0:05:20.780
người nói tiếng Mandan cuối cùng còn lại đã qua đời.

0:05:20.780,0:05:24.263
Mandan là một ngôn ngữ thổ dân châu Mỹ thuộc ngữ hệ Siouan,

0:05:24.263,0:05:27.750
được sử dụng ở bang Bắc Dakota.

0:05:27.750,0:05:30.400
Dân số của những người nói tiếng Mandan gần như bị xóa sổ

0:05:30.405,0:05:33.494
bởi một đợt bùng phát bệnh đậu mùa

0:05:33.494,0:05:35.155
vào những năm 1780 và một lần nữa vào những năm 1830.

0:05:35.155,0:05:38.180
Sự gắn kết của dân số còn lại

0:05:38.180,0:05:40.158
bị hạn chế bởi việc di dời của chính phủ

0:05:40.158,0:05:42.450
và việc xây dựng các con đập, chúng đã ngăn cách các làng với nhau,

0:05:42.450,0:05:46.174
trong khi ảnh hưởng của tiếng Anh ngày càng tăng.

0:05:46.174,0:05:48.074
Việc hầu hết dân số

0:05:48.074,0:05:49.960
đã bị xóa sổ trong đợt bùng phát bi thảm của bệnh đậu mùa

0:05:49.960,0:05:52.670
sẽ đặt ngôn ngữ này trong danh mục cái chết ngôn ngữ đột ngột,

0:05:52.670,0:05:55.820
mặc dù một số người nói ngôn ngữ vẫn tiếp tục sống.

0:05:55.820,0:05:59.061
Trong số những người nói ngôn ngữ còn lại, chúng ta có thể kết luận rằng có một yếu tố

0:05:59.061,0:06:02.440
làm chết dần ngôn ngữ, khi ngày càng nhiều thành viên trong cộng đồng đó

0:06:02.440,0:06:05.820
bắt đầu nói ngôn ngữ ưu thế - tiếng Anh, cho đến một ngày

0:06:05.820,0:06:07.080
tiếng Mandan không còn được sử dụng.

0:06:09.080,0:06:10.087


0:06:10.185,0:06:11.058
tiếng Gaul. Cho đến thế kỷ thứ 6 sau Công nguyên, một ngôn ngữ Celtic có tên là Gaulish đã được nói ở vùng đất ngày nay là Pháp. Khi người La Mã chinh phục khu vực này, họ đã biến tiếng Latinh thành ngôn ngữ chính thức của bang và việc có thể nói tiếng Latinh trở thành một cách để đạt được địa vị và cơ hội kinh tế. Trong một số thế kỷ, người ta thường sử dụng song ngữ bằng tiếng địa phương Gaulish và ngôn ngữ uy tín là tiếng Latinh, cho đến khi tiếng Latinh cuối cùng thay thế hoàn toàn tiếng Gaul. Đây là một trường hợp rõ ràng về cái chết dần dần của ngôn ngữ, khi dân số dần dần từ bỏ ngôn ngữ truyền thống của họ để chuyển sang ngôn ngữ uy tín. ajawa. Từ năm 1920 đến năm 1940, ngôn ngữ Ajawa biến mất ở Nigeria vì toàn bộ cộng đồng người nói tiếng Hausa chuyển sang tiếng Hausa vì lý do kinh tế và thực tế. Toàn bộ cộng đồng nhanh chóng ngừng sử dụng ngôn ngữ truyền thống của họ và nó không được truyền lại cho thế hệ tiếp theo. Đây là một ví dụ về cái chết ngôn ngữ triệt để, khi một ngôn ngữ chết vì tất cả những người nói ngôn ngữ đó đột ngột chuyển sang ngôn ngữ khác. Trong nhiều trường hợp ngôn ngữ bị chết triệt để, cộng đồng từ bỏ ngôn ngữ của họ để sinh tồn trước bạo lực. Nhưng trong trường hợp cụ thể này, họ đã từ bỏ ngôn ngữ Ajawa vì nói tiếng Hausa có lợi hơn cho cộng đồng của họ. Tại sao chúng ta nên quan tâm đến cái chết của ngôn ngữ? Một số người nghĩ rằng cái chết của ngôn ngữ là một điều tốt, rằng sự đa dạng ngôn ngữ ít hơn là một điều tốt. Ví dụ, các nhà lãnh đạo của một số quốc gia muốn một ngôn ngữ chiếm ưu thế và thay thế tất cả các ngôn ngữ khác, bởi vì họ nghĩ rằng điều đó sẽ thúc đẩy sự thống nhất của đất nước họ. Mặt khác, một ngôn ngữ là một phần của một nền văn hóa, vì vậy khi một ngôn ngữ chết đi, một phần của nền văn hóa đó cũng chết đi, và cách nhìn thế giới độc đáo cũng chết theo nó. Ví dụ, chúng ta hãy nhìn vào ngôn ngữ Kallawaya đang bị đe dọa ở Bolivia. Kallawaya được sử dụng bởi một giáo phái y học, những người học ngôn ngữ, không chỉ để hiểu thực hành nghi lễ và truyền thống truyền miệng của tổ tiên họ, mà còn để hiểu hàng ngàn trên hàng ngàn tên thực vật cụ thể cho ngôn ngữ Kallawaya giải thích việc sử dụng thuốc của các loại cây trồng khác nhau ở địa phương. Nếu Kallawaya biến mất, thì tất cả nền văn hóa và kiến thức bí mật đó sẽ biến mất cùng với nó. Sự đa dạng ngôn ngữ đang giảm dần và hiện tại, gần 7.000 ngôn ngữ trên Trái đất, gần một nửa đang bị đe dọa.

0:06:11.058,0:06:14.598


0:06:14.598,0:06:16.448


0:06:16.448,0:06:19.178


0:06:19.178,0:06:21.358


0:06:21.358,0:06:23.937


0:06:23.937,0:06:25.208


0:06:25.208,0:06:27.848


0:06:27.848,0:06:29.698


0:06:29.698,0:06:32.603


0:06:32.603,0:06:35.133


0:06:35.133,0:06:38.208


0:06:38.208,0:06:40.643


0:06:40.643,0:06:42.118


0:06:42.118,0:06:44.498


0:06:44.498,0:06:47.073


0:06:47.073,0:06:50.300


0:06:50.300,0:06:52.828


0:06:52.828,0:06:56.658


0:06:56.658,0:06:59.388


0:06:59.388,0:07:01.817


0:07:01.817,0:07:04.448


0:07:04.448,0:07:06.648


0:07:06.648,0:07:08.867


0:07:08.867,0:07:11.748


0:07:11.748,0:07:13.048


0:07:13.048,0:07:16.146


0:07:16.146,0:07:19.348


0:07:20.353,0:07:22.518


0:07:22.518,0:07:25.138


0:07:25.138,0:07:27.668


0:07:27.668,0:07:29.716


0:07:29.716,0:07:33.005


0:07:33.005,0:07:36.164


0:07:36.164,0:07:38.673


0:07:38.673,0:07:41.118


0:07:41.118,0:07:43.878


0:07:43.878,0:07:46.021


0:07:46.024,0:07:48.028


0:07:48.028,0:07:50.853


0:07:50.853,0:07:54.103


0:07:54.103,0:07:56.258


0:07:56.258,0:07:59.764


0:07:59.764,0:08:03.237


0:08:03.237,0:08:05.352


0:08:05.352,0:08:06.778


0:08:06.778,0:08:10.108


0:08:11.203,0:08:13.928


0:08:13.928,0:08:17.333


0:08:17.333,0:08:19.442


0:08:19.442,0:08:21.995


0:08:21.995,0:08:25.305


0:08:25.308,0:08:27.828


0:08:27.828,0:08:29.638


0:08:29.638,0:08:32.957


0:08:32.957,0:08:34.827


0:08:34.827,0:08:38.828


0:08:38.828,0:08:41.718


0:08:41.718,0:08:43.158


0:08:43.158,0:08:44.993


0:08:44.993,0:08:48.758


0:08:48.758,0:08:51.301


0:08:51.301,0:08:52.951


0:08:53.547,0:08:57.206


0:08:57.206,0:09:00.487


0:09:00.487,0:09:03.357


0:09:03.357,0:09:05.512


0:09:05.512,0:09:06.752


0:09:07.477,0:09:09.907


0:09:09.907,0:09:13.978


0:09:13.978,0:09:16.537


0:09:16.537,0:09:18.428


0:09:18.428,0:09:20.923


0:09:20.923,0:09:24.888


0:09:24.888,0:09:27.751


0:09:28.370,0:09:34.330


0:09:34.330,0:09:40.290


0:09:40.290,0:09:46.290


0:09:46.290,0:09:47.908