1
00:00:00,919 --> 00:00:05,261
Chcę wam zaproponować niedocenianą,

2
00:00:05,285 --> 00:00:07,264
choć potencjalnie opłacalną inwestycję.

3
00:00:08,447 --> 00:00:10,861
Przez ostatnie 10 lat w Wielkiej Brytanii

4
00:00:10,885 --> 00:00:14,320
zysk z miejsc na cmentarzach
był trzykrotnie większy

5
00:00:14,344 --> 00:00:16,647
niż ten na rynku nieruchomości.

6
00:00:17,924 --> 00:00:21,746
Zakładane są prywatne cmentarze
z miejscami na sprzedaż inwestorom,

7
00:00:21,770 --> 00:00:24,914
a ich ceny zaczynają się od 3900 funtów.

8
00:00:24,938 --> 00:00:28,460
Zakłada się, że osiągną
około czterdziestoprocentowy wzrost.

9
00:00:28,484 --> 00:00:33,552
Największą zaletą tego rynku
jest ciągłe zapotrzebowanie.

10
00:00:35,996 --> 00:00:38,061
To poważna propozycja.

11
00:00:38,085 --> 00:00:42,531
Są firmy, które oferują takie inwestycje,

12
00:00:42,555 --> 00:00:45,317
ale mnie interesuje coś innego.

13
00:00:45,713 --> 00:00:47,755
Jestem architektką i urbanistką.

14
00:00:47,779 --> 00:00:49,370
Przez ostatnie półtora roku

15
00:00:49,394 --> 00:00:52,394
zajmowałam się 
podejściem do śmierci i umierania

16
00:00:52,418 --> 00:00:55,729
i tym, jak ukształtowało ono
nasze miasta i ich zabudowę.

17
00:00:56,515 --> 00:00:59,675
Latem zaprezentowałam pierwszą wystawę

18
00:00:59,699 --> 00:01:02,215
na temat śmierci i architektury w Wenecji,

19
00:01:02,239 --> 00:01:04,119
zatytułowaną "Śmierć w Wenecji".

20
00:01:04,563 --> 00:01:06,564
Ponieważ śmierć jest tematem,

21
00:01:06,588 --> 00:01:09,645
na który wielu z nas nie lubi rozmawiać,

22
00:01:09,669 --> 00:01:11,994
wystawa miała być żartobliwa,

23
00:01:12,018 --> 00:01:14,517
żeby ludzie się w nią zaangażowali.

24
00:01:14,882 --> 00:01:18,427
Jednym z obiektów była
interaktywna mapa Londynu,

25
00:01:18,451 --> 00:01:21,469
pokazująca, jak wiele
nieruchomości w mieście

26
00:01:21,493 --> 00:01:23,443
poświęcono śmierci.

27
00:01:23,467 --> 00:01:25,649
Przesuwając dłonią nad mapą

28
00:01:25,673 --> 00:01:29,178
odsłania się nazwę nieruchomości,

29
00:01:29,202 --> 00:01:30,352
budynku lub cmentarza.

30
00:01:30,733 --> 00:01:33,473
Te białe kształty

31
00:01:33,497 --> 00:01:36,406
to szpitale i hospicja,

32
00:01:36,430 --> 00:01:39,161
kostnice i cmentarze w całym mieście.

33
00:01:39,185 --> 00:01:41,247
Większość stanowią cmentarze.

34
00:01:41,652 --> 00:01:46,354
Chcieliśmy pokazać, że chociaż nie myślimy

35
00:01:46,378 --> 00:01:47,869
dużo o śmierci czy pogrzebie,

36
00:01:47,893 --> 00:01:51,423
te sprawy nas dotyczą,
są też istotne w naszych miastach.

37
00:01:52,035 --> 00:01:56,495
Blisko pół miliona ludzi umiera
w Wielkiej Brytanii każdego roku,

38
00:01:56,519 --> 00:01:59,548
a jedna czwarta z nich chce być pochowana.

39
00:01:59,572 --> 00:02:03,512
Jednak w Wielkiej Brytanii
i innych zachodnioeuropejskich krajach

40
00:02:03,536 --> 00:02:05,211
zaczyna brakować miejsca na groby,

41
00:02:05,235 --> 00:02:07,115
zwłaszcza w dużych miastach.

42
00:02:07,670 --> 00:02:11,186
Władze Londynu są już tego świadome.

43
00:02:11,210 --> 00:02:14,678
Główną przyczyną problemu
jest wzrost populacji

44
00:02:14,702 --> 00:02:17,543
i fakt, że istniejące cmentarze
są już niemal pełne.

45
00:02:17,567 --> 00:02:21,874
Według zwyczaju, w Wielkiej Brytanii 
groby są zajmowane na zawsze.

46
00:02:21,898 --> 00:02:25,625
Z drugiej strony jest nacisk na rozwój.
Ludzie chcą używać tych samych terenów

47
00:02:25,649 --> 00:02:29,208
żeby budować domy, biura i sklepy.

48
00:02:29,896 --> 00:02:31,697
Pojawiły się więc różne pomysły.

49
00:02:31,721 --> 00:02:35,764
Może da się na przykład
wykorzystać te same groby po 50 latach...

50
00:02:35,788 --> 00:02:38,101
Albo grzebać ludzi piętrowo?


51
00:02:38,125 --> 00:02:41,113
Na przykład 4 osoby w tym samym miejscu,

52
00:02:41,137 --> 00:02:43,780
żeby bardziej efektywnie
wykorzystywać teren.

53
00:02:43,804 --> 00:02:47,144
Wtedy w Londynie ciągle
byłoby miejsce na pochówki

54
00:02:47,168 --> 00:02:48,319
w najbliższym czasie.

55
00:02:49,106 --> 00:02:51,768
Ale cmentarzami nie zajmują się


56
00:02:51,792 --> 00:02:53,532
władze lokalne.

57
00:02:53,556 --> 00:02:56,922
To zaskakujące, 
ale nikt w Wielkiej Brytanii

58
00:02:56,946 --> 00:02:59,975
nie ma prawnego obowiązku
zapewnienia miejsca pochówku.

59
00:03:00,499 --> 00:03:05,282
Tradycyjnie zajmują się tym
organizacje prywatne i religijne,

60
00:03:05,306 --> 00:03:08,117
kościoły, meczety i synagogi.

61
00:03:08,510 --> 00:03:12,435
Czasem pojawiają się grupy,
które chcą się tym zająć

62
00:03:12,459 --> 00:03:14,476
dla zysku.

63
00:03:14,500 --> 00:03:18,005
Zestawiając niewielki rozmiar 
miejsc na cmentarzu

64
00:03:18,029 --> 00:03:19,697
i ich wysoki koszt,

65
00:03:19,721 --> 00:03:22,213
można wywnioskować,
że będą z tego duże pieniądze.

66
00:03:22,580 --> 00:03:26,294
Więc jeśli chcecie
założyć własny cmentarz,

67
00:03:26,318 --> 00:03:27,741
to możecie...

68
00:03:27,765 --> 00:03:29,901
Pewna para z południowej Walii

69
00:03:29,925 --> 00:03:33,161
miała dom na farmie
i wielkie pole w pobliżu.

70
00:03:33,185 --> 00:03:35,316
Chcieli zagospodarować teren.

71
00:03:35,340 --> 00:03:36,741
Mieli mnóstwo pomysłów.

72
00:03:36,765 --> 00:03:39,879
Najpierw myśleli o polu kempingowym,

73
00:03:39,903 --> 00:03:41,617
ale Rada Miejska się nie zgodziła.

74
00:03:41,641 --> 00:03:43,609
Wtedy chcieli zająć się hodowlą ryb,

75
00:03:43,633 --> 00:03:45,354
Rada znów nie wydała zgody.

76
00:03:45,751 --> 00:03:48,422
Wtedy wpadli na pomysł
utworzenia cmentarza.

77
00:03:48,446 --> 00:03:50,502
Wyliczyli, że w ten sposób

78
00:03:50,526 --> 00:03:53,043
mogą zwiększyć wartość ziemi

79
00:03:53,067 --> 00:03:57,796
z około 95 000 funtów do ponad miliona.

80
00:03:58,802 --> 00:04:03,561
Ale pomysł zarabiania na cmentarzu

81
00:04:03,585 --> 00:04:05,655
wciąż wydaje się niedorzeczny, prawda?

82
00:04:06,267 --> 00:04:09,780
Wysokie ceny miejsc pochówku

83
00:04:09,804 --> 00:04:11,920
są bardzo mylące.

84
00:04:11,944 --> 00:04:13,731
Wydaje się, że są drogie,

85
00:04:13,755 --> 00:04:17,957
ale koszt odzwierciedla
pracę włożoną w ich utrzymanie.

86
00:04:17,981 --> 00:04:21,289
Ktoś musi kosić trawę 
przez następne 50 lat.

87
00:04:21,313 --> 00:04:24,210
To znaczy, że bardzo ciężko
zarobić na posiadaniu cmentarza.

88
00:04:24,234 --> 00:04:27,059
Z tego powodu zwykle zajmuje się tym rada,

89
00:04:27,083 --> 00:04:29,079
lub organizacja non-profit.

90
00:04:29,103 --> 00:04:31,754
Rada dała tamtej parze pozwolenie,

91
00:04:31,778 --> 00:04:34,229
więc teraz próbują zbudować swój cmentarz.

92
00:04:34,253 --> 00:04:37,573
Powiem wam, jak to działa.

93
00:04:37,597 --> 00:04:39,654
Chcąc wybudować coś w Wielkiej Brytanii,

94
00:04:39,678 --> 00:04:41,870
na przykład cmentarz,

95
00:04:41,894 --> 00:04:44,868
trzeba najpierw wystąpić 
o pozwolenie na budowę.

96
00:04:44,892 --> 00:04:49,102
Budując nowy biurowiec dla klienta,

97
00:04:49,126 --> 00:04:51,380
albo rozbudowując swój dom...

98
00:04:51,404 --> 00:04:55,173
Albo mając sklep
i chcąc zmienić go w biuro,

99
00:04:55,197 --> 00:04:56,728
muszę wykonać wiele rysunków,

100
00:04:56,752 --> 00:04:59,188
a potem zgłosić je Radzie
do zaakceptowania.

101
00:04:59,212 --> 00:05:03,169
Oni sprawdzą, jak to pasuje do otoczenia.

102
00:05:03,193 --> 00:05:05,225
Przyjrzą się, jak wygląda projekt.

103
00:05:05,249 --> 00:05:08,845
Zastanowią się, jaki wpływ będzie miał

104
00:05:08,869 --> 00:05:10,344
na lokalne środowisko.

105
00:05:10,368 --> 00:05:12,408
Będą rozważać sprawy

106
00:05:12,432 --> 00:05:14,273
takie jak możliwe zanieczyszczenie,

107
00:05:14,297 --> 00:05:16,225
albo wzrost natężenia ruchu

108
00:05:16,249 --> 00:05:18,582
związany z tym, co chcę wybudować...

109
00:05:18,606 --> 00:05:19,986
Ale także dobre strony.

110
00:05:20,010 --> 00:05:23,327
Czy w sąsiedztwie pojawią się
nowe punkty usługowe,

111
00:05:23,351 --> 00:05:25,413
z których ludzie będą korzystać?

112
00:05:26,183 --> 00:05:28,877
Przemyślą wszystkie pozytywy i negatywy,

113
00:05:28,901 --> 00:05:30,337
a potem podejmą decyzję.

114
00:05:30,908 --> 00:05:34,880
Tak to wygląda przy budowie
dużego cmentarza.

115
00:05:35,356 --> 00:05:37,350
A co gdybym miała kawałek ziemi

116
00:05:37,374 --> 00:05:40,692
i chciała tam pochować 
kilka osób? Pięć, sześć?

117
00:05:41,533 --> 00:05:45,152
Wówczas... W ogóle 
nie potrzebuję niczyjej zgody!

118
00:05:45,850 --> 00:05:50,216
Nie ma prawie żadnych regulacji
dotyczących pochówku w Wielkiej Brytanii,

119
00:05:50,240 --> 00:05:53,883
a te istniejące dotyczą
zanieczyszczania cieków wodnych,

120
00:05:53,907 --> 00:05:56,517
takich jak rzeki i wody gruntowe.

121
00:05:56,962 --> 00:05:59,986
Więc jeśli chcecie założyć
swój własny mini-cmentarz,

122
00:06:00,010 --> 00:06:01,305
to możecie.

123
00:06:01,329 --> 00:06:04,757
Tylko kto tak robi?

124
00:06:06,011 --> 00:06:09,629
Jeśli jesteście arystokratami
i macie dużą posesję,

125
00:06:09,653 --> 00:06:12,336
to jest szansa, że stworzycie
sobie mauzoleum

126
00:06:12,360 --> 00:06:14,169
i pochowacie w nim swoją rodzinę.

127
00:06:14,708 --> 00:06:16,867
Ale naprawdę dziwne jest to,

128
00:06:16,891 --> 00:06:20,260
że nikt nie określa rozmiaru działki,

129
00:06:20,284 --> 00:06:22,886
zanim wyda pozwolenie na chowanie ludzi.

130
00:06:22,910 --> 00:06:24,855
A to oznacza,

131
00:06:24,879 --> 00:06:28,568
że ogródek na przedmieściach 
też się nadaje.

132
00:06:28,592 --> 00:06:29,921
(Śmiech)

133
00:06:30,370 --> 00:06:34,394
Chcecie to wypróbować?

134
00:06:34,418 --> 00:06:38,466
Jest kilka organów udzielających
pomocnych wskazówek

135
00:06:38,490 --> 00:06:39,877
w internecie.

136
00:06:39,901 --> 00:06:41,995
Na wstępie powiedzą wam,

137
00:06:42,019 --> 00:06:45,755
że potrzebujecie aktu zgonu,
zanim przystąpicie do działania.

138
00:06:45,779 --> 00:06:49,127
Nie wolno wam mordować ludzi
i chować ich pod werandą.

139
00:06:49,151 --> 00:06:51,151
(Śmiech)

140
00:06:52,253 --> 00:06:56,056
Każą wam też prowadzić rejestr grobów.

141
00:06:56,080 --> 00:06:58,713
Ale to właściwie 
wszystkie wymogi formalne.

142
00:06:58,737 --> 00:07:01,739
Zostaniecie ostrzeżeni,
że sąsiadom może się to nie spodobać,

143
00:07:01,763 --> 00:07:05,666
ale według prawa 
właściwie nic nie mogą zrobić.

144
00:07:05,690 --> 00:07:10,856
A jeśli nadal myślicie o profitach,

145
00:07:10,880 --> 00:07:13,141
pamiętając ile kosztują te działki

146
00:07:13,165 --> 00:07:15,513
i ile pieniędzy możecie zarobić,

147
00:07:15,537 --> 00:07:18,283
przypomną wam, że wartość waszej posesji

148
00:07:18,307 --> 00:07:20,037
może spaść o 20%.

149
00:07:20,515 --> 00:07:22,262
Chociaż bardziej prawdopodobne,

150
00:07:22,286 --> 00:07:25,254
że nikt nie będzie chciał kupić
waszego domu po tym wszystkim.

151
00:07:26,341 --> 00:07:28,900
Fascynuje mnie fakt,

152
00:07:28,924 --> 00:07:33,589
że to właściwie podsumowuje
nasze nastawienie wobec śmierci.

153
00:07:34,280 --> 00:07:38,696
W Wielkiej Brytanii, a wydaje mi się,
że statystyki w Europie są podobne,

154
00:07:38,720 --> 00:07:41,831
tylko 30% ludzi kiedykolwiek
rozmawiało z kimś

155
00:07:41,855 --> 00:07:43,547
o swojej woli dotyczącej śmierci.

156
00:07:43,571 --> 00:07:45,481
Nawet wśród osób po 75. roku życia

157
00:07:45,505 --> 00:07:49,091
zaledwie 45% kiedykolwiek 
o tym rozmawiało.

158
00:07:49,464 --> 00:07:52,139
A powody, które wymieniają...

159
00:07:52,163 --> 00:07:53,984
Myślą, że śmierć jest jeszcze daleko,

160
00:07:54,008 --> 00:07:56,885
albo, że wprawią kogoś w zakłopotanie,

161
00:07:56,909 --> 00:07:58,295
mówiąc o tym.

162
00:07:58,319 --> 00:08:00,074
W pewnym sensie,

163
00:08:00,098 --> 00:08:03,736
to inni ludzie zajmują się tym za nas.

164
00:08:03,760 --> 00:08:07,441
Rząd ma swoje regulacje i całą biurokrację

165
00:08:07,465 --> 00:08:09,698
wokół śmierci i pogrzebów...

166
00:08:09,722 --> 00:08:11,691
Są domy pogrzebowe i osoby,

167
00:08:11,715 --> 00:08:14,311
które zawodowo zajmują się tym problemem.

168
00:08:14,335 --> 00:08:15,841
Ale jeśli chodzi o nasze miasta

169
00:08:15,865 --> 00:08:18,907
i rozważania, jak śmierć
się w nie wpisuje,

170
00:08:18,931 --> 00:08:22,980
jest zdecydowanie mniej regulacji,
zamysłu i projektowania,

171
00:08:23,004 --> 00:08:24,320
niż można sobie wyobrazić.

172
00:08:24,344 --> 00:08:26,558
My o tym nie myślimy,

173
00:08:26,582 --> 00:08:29,482
ale ludzie, którym to zostawiamy...

174
00:08:29,506 --> 00:08:31,551
też się o to nie troszczą.

175
00:08:31,575 --> 00:08:32,733
Dziękuję.

176
00:08:32,757 --> 00:08:35,715
(Brawa)