0:00:01.127,0:00:02.727
Burası büyüdüğüm yer.

0:00:03.159,0:00:05.452
Hollanda'da Rotherdam şehrine yakın

0:00:05.476,0:00:06.912
küçük bir köy.

0:00:07.649,0:00:11.303
1970 ve 1980'lerde bir gençken

0:00:11.667,0:00:13.458
burası hâlâ sakin bir yerdi.

0:00:13.482,0:00:17.481
Çiftliklerle, tarlalarla[br]ve bataklıklarla doluydu

0:00:17.699,0:00:21.783
ve boş zamanımı orada [br]kendi başıma geçirirdim;

0:00:21.807,0:00:23.759
bunun gibi yağlı boyalar yapar,

0:00:24.213,0:00:26.673
kır çiçekleri toplar, kuşları seyreder

0:00:26.858,0:00:29.501
ve ayrıca böcekler toplardım.

0:00:29.745,0:00:31.816
İşte bu bulduğum değerli olanlardan.

0:00:31.840,0:00:33.537
Bu çok özel bir böcek

0:00:33.711,0:00:36.077
ve bu muhteşem böceğin adı karınca böceği.

0:00:36.442,0:00:39.371
Bu böcek bütün hayatını[br]karınca yuvasında

0:00:39.395,0:00:41.308
geçiren bir böcek.

0:00:41.332,0:00:44.376
Karıncayla konuşmaya evrimleşmiş.

0:00:44.688,0:00:47.409
Karıncaların iletişim için[br]kullandığı kokuların aynısını,

0:00:47.433,0:00:50.387
aynı kimyasalları kullanır

0:00:50.411,0:00:53.583
ve işte burada, bu böcek[br]işçi karıncaya diyor ki,

0:00:53.607,0:00:55.898
"Hey, ben de bir işçi karıncayım,

0:00:55.922,0:00:57.692
açım, lütfen besle beni."

0:00:57.716,0:00:59.242
Karınca buna uyar

0:00:59.266,0:01:01.891
çünkü böcek aynı kimyasalları kullanıyor.

0:01:01.915,0:01:03.676
Milyonlarca yıl içerisinde

0:01:03.700,0:01:08.870
bu böcek, karıncalar arasında[br]yaşamak için evrilmiş.

0:01:09.554,0:01:10.712
Yıllar içinde,

0:01:10.736,0:01:12.081
o köyde yaşadığım zamanlarda

0:01:12.081,0:01:15.537
20.000'i aşkın çeşitte böcek topladım

0:01:15.561,0:01:18.776
ve iğnelenmiş böcek koleksiyonu yaptım.

0:01:19.120,0:01:23.137
Bu, çok erken yaşlarda [br]evrime ilgi duymamı sağladı.

0:01:23.421,0:01:28.643
Bu farklılıklar nasıl oluşur,[br]bu çeşitlilik nasıl meydana geliyor?

0:01:29.625,0:01:32.998
Bu yüzden evrim biyoloğu oldum,

0:01:33.022,0:01:34.500
Charles Darwin gibi.

0:01:34.784,0:01:38.572
Ve Charles Darwin gibi[br]ben de çok geçmeden evrimin

0:01:38.596,0:01:43.149
çoğunlukla geçmişte olan bir şey olduğu[br]gerçeğiyle hayal kırıklığına uğradım.

0:01:43.173,0:01:46.267
Bugün gördüğümüz modelleri çalışıyoruz,

0:01:46.621,0:01:50.033
geçmişte yaşanan evrimi[br]anlamaya çalışıyoruz

0:01:50.057,0:01:53.918
fakat hiçbir zaman gerçekte[br]yaşandığını göremiyoruz.

0:01:53.942,0:01:55.671
Bunu gözlemleyemiyoruz.

0:01:55.695,0:01:57.782
Darwin'in dediği gibi,

0:01:58.346,0:02:01.045
"Zamanın eli çağların geçişini[br]gösterene kadar

0:02:01.395,0:02:05.265
bu yavaş değişimlerden[br]hiçbirini göremiyoruz."

0:02:06.293,0:02:07.443
Yoksa görebiliyor muyuz?

0:02:08.373,0:02:09.901
Geçtiğimiz birkaç on yıl içinde

0:02:09.901,0:02:13.434
evrim biyologları bazen evrimin [br]çok daha hızlı ilerlediğini,

0:02:13.754,0:02:18.616
özellikle de çevrede [br]büyük ölçüde değiştiğinde [br]

0:02:18.990,0:02:22.688
ve uyum sağlama ihtiyacı büyük olduğunda

0:02:22.712,0:02:25.452
gözlemlenebileceğini fark ettiler.

0:02:26.609,0:02:27.941
Ve tabii ki bu günlerde

0:02:28.585,0:02:31.877
çevredeki büyük değişiklikler[br]bizim yüzümüzden oluyor.

0:02:32.081,0:02:35.618
Biçiyoruz, suluyoruz, [br]sürüyoruz, inşa ediyoruz,

0:02:35.992,0:02:39.075
iklimi değiştiren sera gazlarını

0:02:39.075,0:02:40.334
atmosfere salıyoruz.

0:02:40.598,0:02:43.387
Egzotik bitki ve hayvanları

0:02:43.411,0:02:45.538
daha önce yaşamadıkları [br]yerlere bırakıyoruz,

0:02:45.538,0:02:51.164
yiyecek ve diğer ihtiyaçlarımız için[br]balık avlayıp ağaç topluyoruz.

0:02:52.102,0:02:57.869
Ve tüm bu çevresel değişiklerin[br]merkezi şehirlere uzanıyor.

0:02:58.555,0:03:02.911
Şehirler tamamen bizim[br]yarattığımız bir habitat oluşturuyor.

0:03:03.175,0:03:06.540
Ve onu bitkilerin ancak [br]en büyük zorluklarla

0:03:06.540,0:03:08.540
kök salabileceği geçirimsiz yüzeyler olan

0:03:08.714,0:03:11.965
tuğla, beton, cam ve çelikle donatıyoruz.

0:03:13.141,0:03:15.982
Ayrıca şehirlerde yapay ışık ve gürültüyü,

0:03:16.006,0:03:17.335
kimyasal kirliliği

0:03:17.609,0:03:20.387
büyük oranlarda buluyoruz.

0:03:21.109,0:03:23.962
Bahçecilikten, akvaryumdan [br]ve evcil hayvan ticaretinden

0:03:23.962,0:03:26.810
kaçtıkları için şehirde yaşayan

0:03:26.810,0:03:28.849
dünyanın her yerinden yabani bitki

0:03:28.849,0:03:30.942
ve hayvan karışımları buluyoruz.

0:03:31.532,0:03:34.728
Peki türler

0:03:35.365,0:03:39.451
tamamen değiştirilmiş[br]bir çevrede ne yapar?

0:03:40.431,0:03:43.623
Çoğu maalesef yok olur.

0:03:44.403,0:03:46.125
Fakat yok olmayanlar,

0:03:46.515,0:03:48.828
olağanüstü yollarla adapte olurlar.

0:03:50.238,0:03:52.538
Biyologlar bugünlerde şehirlerin

0:03:52.538,0:03:56.803
evrimin körükleyicisi olduğunu[br]fark etmeye başladılar.

0:03:56.803,0:04:00.102
Bunlar, vahşi hayvanların ve bitkilerin

0:04:00.102,0:04:03.026
bu yeni kentsel koşullara uyacak şekilde [br]gözümüzün önünde

0:04:03.326,0:04:06.826
çok hızlı evrimleştiği yerlerdir.

0:04:06.826,0:04:10.346
Tıpkı karınca böceğinin [br]milyonlarca yıl önce

0:04:10.346,0:04:13.039
karınca kolonisinin [br]içine girdiğinde yaptığı gibi.

0:04:13.039,0:04:17.506
Artık insan kolonisinin [br]içinde hareket eden ve şehirlerimize

0:04:17.506,0:04:19.724
adapte olan hayvanları[br]ve bitkileri buluyoruz.

0:04:20.164,0:04:21.311
Ve bunu yaparken

0:04:21.311,0:04:23.155
evrimin aslında çok hızlı

0:04:23.155,0:04:26.763
ilerleyebileceğini de anlamaya başlıyoruz.

0:04:26.853,0:04:29.999
Her zaman uzun yıllar sürmez,

0:04:30.119,0:04:32.433
bizim gözlerimizin altında olabilir.

0:04:33.703,0:04:36.730
Örneğin beyaz ayaklı fare.

0:04:37.337,0:04:40.201
Bu New York çevresindeki [br]bölgeden gelen yerli bir memeli

0:04:40.565,0:04:43.670
ve 400 yıldan daha uzun bir süre önce, [br]şehir inşa edilmeden önce,

0:04:43.670,0:04:45.574
bu fare her yerde yaşıyordu.

0:04:45.924,0:04:50.378
Ancak bugünlerde, [br]asfalt ve trafik deniziyle çevrili

0:04:50.378,0:04:55.899
şehrin parkları olan [br]küçük yeşil adalarda sıkışıp kaldılar.

0:04:56.890,0:05:01.543
Biraz Darwin'in Galapagos'taki [br]ispinozlarının modern bir versiyonu gibi.

0:05:03.803,0:05:05.594
Ve Darwin'in ispinozları gibi

0:05:05.804,0:05:10.254
her bir parktaki fareler evrim geçirmeye,

0:05:10.414,0:05:12.982
birbirlerinden farklı olmaya başladılar.

0:05:13.542,0:05:15.564
Fordham Üniversitesi'nden

0:05:15.783,0:05:17.337
bu süreci inceleyen meslektaşım

0:05:17.337,0:05:19.001
Jason Munshi-South.

0:05:19.001,0:05:22.430
New York City'nin parklarındaki [br]beyaz ayaklı farelerin

0:05:22.430,0:05:24.284
DNA'sını inceliyor

0:05:24.634,0:05:28.593
ve bu adaların [br]takımadalarında nasıl gelişmeye

0:05:28.593,0:05:30.590
başladıklarını anlamaya çalışıyor.

0:05:30.950,0:05:33.693
Ve bir tür DNA parmak izi kullanıyor [br]ve diyor ki,

0:05:33.693,0:05:35.248
"Biri bana bir fare verirse

0:05:35.728,0:05:37.376
nereden geldiğini söylemezse

0:05:37.776,0:05:39.430
sadece DNA'sına bakarak

0:05:39.430,0:05:42.093
tam olarak hangi parktan [br]geldiğini söyleyebilirim."

0:05:42.093,0:05:44.357
İşte bu kadar farklı hale geldiler.

0:05:45.597,0:05:49.065
Jason ayrıca bu değişikliklerin,

0:05:49.065,0:05:50.444
bu evrimsel değişikliklerin

0:05:50.444,0:05:53.242
rastgele olmadığını, [br]bir anlam ifade ettiklerini keşfetti.

0:05:53.502,0:05:55.679
Örneğin Central Park'ta

0:05:56.499,0:05:59.054
farelerin çok yağlı yiyeceklerle [br]başa çıkmalarına

0:05:59.054,0:06:02.270
izin veren genler[br]geliştirdiklerini görüyoruz.

0:06:03.345,0:06:04.586
İnsan yiyeceği.

0:06:04.986,0:06:07.954
Her yıl 25 milyon kişi[br]Central Park'ı ziyaret ediyor.

0:06:07.954,0:06:10.369
Kuzey Amerika'da [br]en çok ziyaret edilen park.

0:06:10.369,0:06:13.417
Ve bu insanlar atıştırmalık yiyecekleri,

0:06:13.417,0:06:15.726
fıstıkları ve abur cuburları [br]geride bıraktılar

0:06:15.726,0:06:17.957
ve fareler bunlarla beslenmeye başladılar.

0:06:17.957,0:06:20.811
Bu alıştıklarından [br]tamamen farklı bir diyet

0:06:20.811,0:06:21.962
ve yıllar içinde

0:06:21.962,0:06:25.426
bu çok yağlı, insan diyetine [br]uyacak şekilde geliştiler.

0:06:27.218,0:06:29.450
Ve bu başka bir şehir hayvanı.

0:06:29.450,0:06:31.480
Bu, Avrupalı bahçe salyangozu.

0:06:31.600,0:06:32.820
Çok yaygın bir salyangoz,

0:06:32.820,0:06:36.846
soluk sarıdan koyu kahverengiye kadar

0:06:36.846,0:06:40.345
çok çeşitli renklerde bulunur.

0:06:40.655,0:06:43.331
Ve bu renkler tamamen salyangozun

0:06:43.331,0:06:44.860
DNA'sı tarafından belirlenir.

0:06:45.510,0:06:50.450
Ve bu renkler aynı zamanda [br]o kabuğun içinde yaşayan

0:06:50.450,0:06:52.315
salyangozun ısı yönetimini de belirler.

0:06:52.815,0:06:55.739
Örneğin güneş ışığında[br]oturan bir salyangoz

0:06:55.739,0:06:56.795
parlak güneşte,

0:06:56.795,0:06:58.626
soluk sarı bir kabuğa sahipse

0:06:59.084,0:07:05.070
koyu kahverengi bir kabuğun içinde [br]oturan bir salyangoz kadar ısınmaz.

0:07:05.300,0:07:09.310
Tıpkı beyaz bir arabada[br]oturduğunuzda olduğu gibi,

0:07:09.310,0:07:12.330
siyah bir arabanın içinde oturduğunuzdan [br]daha serin kalırsınız.

0:07:12.350,0:07:15.243
Şimdi kentsel ısı adaları adı verilen [br]bir olgu var,

0:07:15.463,0:07:18.092
bu da büyük bir şehrin [br]merkezinde sıcaklığın

0:07:18.402,0:07:20.989
büyük şehrin dışından [br]birkaç derece daha yüksek

0:07:20.989,0:07:22.414
olabileceği anlamına geliyor.

0:07:22.414,0:07:23.632
Bu milyonlarca insanın

0:07:23.632,0:07:26.349
bu yoğunluklara sahip olması

0:07:26.609,0:07:28.473
ve tüm faaliyetlerinin ve makinelerinin

0:07:28.473,0:07:30.252
ısı ürettikleri gerçeğiyle ilgilidir.

0:07:30.282,0:07:33.367
Ayrıca rüzgar yüksek binalar [br]tarafından engellenir

0:07:33.696,0:07:37.903
ve tüm çelik, tuğla ve beton [br]güneş ısısını emer

0:07:38.133,0:07:39.827
ve geceleri onu dışarıya yayarlar.

0:07:39.827,0:07:43.366
Böylece büyük bir şehrin merkezinde [br]bu sıcak hava balonunu elde edersiniz.

0:07:43.386,0:07:46.880
Öğrencilerim ve ben, [br]bu bahçe salyangozlarının

0:07:46.880,0:07:49.110
değişken kabukları ile

0:07:49.540,0:07:53.886
kentsel ısı adalarına [br]uyum sağladığını düşündük.

0:07:53.886,0:07:55.704
Belki bir şehrin merkezinde,

0:07:55.704,0:07:58.584
salyangozların aşırı ısınmasını

0:07:58.584,0:08:01.893
azaltacak yönde kabuk renginin [br]değiştiğini görüyoruz.

0:08:02.321,0:08:05.637
Ve bunu incelemek için [br]bir vatandaş-bilim projesi başlattık.

0:08:06.057,0:08:08.754
Hollanda'nın dört bir yanındaki [br]insanların bahçelerinde,

0:08:08.904,0:08:11.052
sokaklarında ve ayrıca [br]kırsal kesimde

0:08:11.052,0:08:14.117
salyangozların fotoğraflarını çekmelerine [br]ve bunları vatandaş

0:08:14.117,0:08:15.872
bilim web platformuna yüklemelerine

0:08:15.872,0:08:19.124
olanak tanıyan ücretsiz bir [br]akıllı telefon uygulaması geliştirdik.

0:08:19.514,0:08:22.018
Ve bir yıldan fazla bir süredir,

0:08:22.177,0:08:25.036
Hollanda'da fotoğraflanmış [br]10.000 salyangoz fotoğrafı aldık

0:08:25.036,0:08:27.098
ve sonuçları analiz etmeye başladığımızda

0:08:27.837,0:08:31.401
şüphelerimizin gerçekten [br]doğrulandığını gördük.

0:08:31.401,0:08:33.741
Kentsel ısı adalarının merkezinde

0:08:33.741,0:08:39.725
salyangoz kabuklarının daha sarı,[br]daha açık renklere evrildiğini görüyoruz.

0:08:42.434,0:08:45.295
Şehir salyangozu ve Manhattan faresi

0:08:45.295,0:08:50.931
yarattığımız bu yeni yaşam alanına,

0:08:51.126,0:08:54.353
bu şehir yaşam alanına [br]uyacak şekilde evrimleşen, büyüyen

0:08:54.534,0:08:57.392
hayvan ve bitki listesinin [br]sadece iki örneğidir.

0:08:57.630,0:09:00.224
Ve bu konu hakkında yazdığım bir kitapta

0:09:00.854,0:09:02.196
kentsel evrim konusuna

0:09:02.196,0:09:03.721
çok daha fazla örnek veriyorum.

0:09:03.721,0:09:06.575
Örneğin, kaldırımda çimlenmede

0:09:06.575,0:09:08.941
daha iyi olan tohumlar, [br]geliştirmiş yabani otlar.

0:09:09.990,0:09:13.403
Çekirgeler gürültülü trafiğin [br]yakınında olduğunda

0:09:13.403,0:09:16.744
daha yüksek perdeli bir [br]şarkı geliştirirler.

0:09:17.474,0:09:22.923
Sivrisinekler metro istasyonlarındaki [br]insanların kanıyla

0:09:22.923,0:09:25.282
beslenmek için evrimleşirler.

0:09:25.282,0:09:27.976
Ve hatta tüylerine koyarak kendilerini

0:09:27.976,0:09:31.101
ağır metal kirliliğinden [br]arındırmanın yollarını geliştiren

0:09:31.101,0:09:34.893
sıradan şehir güvercini bile.

0:09:35.809,0:09:38.053
Dünyanın her yerindeki [br]benim gibi biyologlar,

0:09:38.103,0:09:41.296
bu büyüleyici kentsel evrim süreciyle

0:09:41.296,0:09:42.480
ilgilenmeye başlıyorlar.

0:09:42.480,0:09:46.351
Dünyadaki yaşam tarihinde gerçekten

0:09:46.351,0:09:48.403
eşsiz bir olayda olduğumuzu anlıyoruz.

0:09:48.403,0:09:50.755
Oluşturduğumuz bir habitata

0:09:50.755,0:09:55.586
evrimleşen ve adapte olan [br]tamamen yeni bir ekosistem.

0:09:57.186,0:09:58.811
Ve sadece akademisyenlerden değil,

0:09:58.811,0:10:02.624
aynı zamanda şehirde bulunan [br]milyonlarca el,

0:10:02.624,0:10:05.094
kulak ve gözden de [br]yardım almaya başlıyoruz.

0:10:05.094,0:10:08.142
Vatandaş bilim adamları, okul çocukları

0:10:08.142,0:10:09.049
onlarla birlikte,

0:10:09.049,0:10:12.407
bu kentsel evrim sürecini

0:10:12.407,0:10:16.479
gerçek zamanlı olarak izlememizi sağlayan [br]küresel bir gözlem ağı

0:10:16.779,0:10:18.030
inşa ediyoruz.

0:10:19.200,0:10:22.863
Ve aynı zamanda bu, [br]insanlara evrimin sadece

0:10:22.863,0:10:25.641
Galapagos'a gitmenizi gerektiren [br]soyut bir şey olmadığını

0:10:25.641,0:10:28.465
ya da ne olduğunu anlamak için

0:10:28.465,0:10:32.905
bir paleontolog olmanız gerekmediğini[br]açıkça gösteriyor.

0:10:33.095,0:10:36.233
Her zaman, her yerde gerçekleşen

0:10:36.233,0:10:39.523
çok sıradan bir biyolojik süreç.

0:10:39.703,0:10:42.107
Arka bahçenizde, yaşadığınız sokakta,

0:10:42.107,0:10:44.317
bu tiyatronun hemen dışında.

0:10:44.782,0:10:48.436
Ama elbette heyecanımın[br]diğer bir tarafı var.

0:10:48.436,0:10:51.487
Büyüdüğüm köye geri döndüğümde

0:10:51.487,0:10:56.816
artık gençliğimden tanıdığım tarlaları [br]ve bataklıkları bulamıyorum.

0:10:56.816,0:10:58.533
Köy şimdi

0:10:58.533,0:11:00.964
büyüyen Rotterdam Holding'i [br]tarafından emildi

0:11:00.964,0:11:03.796
ve bunun yerine alışveriş merkezleri,

0:11:03.796,0:11:06.530
banliyöler ve otobüs şeritleri buluyorum.

0:11:06.870,0:11:10.160
Ve belki de o karınca böceği de [br]dahil olmak üzere,

0:11:10.160,0:11:14.054
alışkın olduğum birçok hayvan [br]ve bitki ortadan kayboldu.

0:11:15.474,0:11:18.523
Ama bugün o köyde büyüyen çocukların

0:11:18.523,0:11:20.331
benim büyüdüğüm geleneksel doğayı

0:11:20.331,0:11:24.175
artık deneyimlemiyor olabileceği

0:11:24.175,0:11:25.532
gerçeği ile rahatlatıyorum,

0:11:25.532,0:11:27.920
ancak etraflarındaki bu yeni doğa türü,

0:11:27.920,0:11:29.784
yeni bir ekosistem türü,

0:11:29.784,0:11:33.989
eskisinden duyduğum heyecanı[br]onlara yaşatabilir.

0:11:33.989,0:11:37.687
Yeni, modern bir Galapagos'ta yaşıyorlar.

0:11:37.687,0:11:41.399
Ve vatandaş bilimcilerle

0:11:41.399,0:11:44.606
ve benim gibi evrimsel biyologlarla

0:11:44.606,0:11:48.134
bir araya gelerek [br]21. yüzyılın kentsel evrimini

0:11:48.524,0:11:50.718
inceleyen Darwin'leri olabilirler.

0:11:50.979,0:11:52.306
Teşekkür ederim.

0:11:52.306,0:11:54.710
(Alkışlar)