1
00:00:00,949 --> 00:00:07,497
(Yağmur ormanından sesler)

2
00:00:09,680 --> 00:00:13,167
2011 yazında turist olarak

3
00:00:13,167 --> 00:00:17,593
Borneo yağmur ormanlarını
ilk defa ziyaret ettim.

4
00:00:17,593 --> 00:00:19,641
Tahmin edebileceğiniz gibi

5
00:00:19,641 --> 00:00:24,911
beni en çok etkileyen ormanın 
yoğun sesleri oldu.

6
00:00:24,911 --> 00:00:27,721
Bu kakofonik gürültü hep devam ediyordu.

7
00:00:27,721 --> 00:00:30,136
Aslında bazı sesler öne çıkıyor.

8
00:00:30,136 --> 00:00:34,562
Mesela bu büyük bir kuşun,
gergedan boynuzgaganın sesi.

9
00:00:34,562 --> 00:00:38,734
Bu ağustos böceği vızıltısı.

10
00:00:39,434 --> 00:00:42,047
Bu ise bir gibon ailesi.

11
00:00:42,047 --> 00:00:46,161
Çok uzak bir mesafeden
birbirlerine şarkı söylüyorlar.

12
00:00:47,341 --> 00:00:50,334
Seslerin çekildiği yer bir gibon 
koruma bölgesi, o yüzden

13
00:00:50,334 --> 00:00:52,371
bu kadar fazlasını aynı anda duyuyorsunuz.

14
00:00:52,372 --> 00:00:57,302
Ama aslında o sırada ormandaki seslerin 
en önemlisi

15
00:00:57,302 --> 00:00:58,834
ne benim ne de başkasının

16
00:00:58,834 --> 00:01:01,943
fark etmediği bir sesti.

17
00:01:02,373 --> 00:01:04,361
Evet, burası bir gibon koruma merkezi.

18
00:01:04,361 --> 00:01:07,170
Zamanlarının çoğunu gibonların 
rehabilite ederek

19
00:01:07,170 --> 00:01:09,731
harcıyorlar ama bir yandan da 
bölgeyi yasa dışı

20
00:01:09,731 --> 00:01:13,423
ağaç kesimine karşı korumak için de
uğraşıyorlar.

21
00:01:13,423 --> 00:01:15,466
Yani ormandan gelen sesleri kaydedip

22
00:01:15,466 --> 00:01:19,023
gibonları, böcekleri ve 
diğer bütün sesleri sustursak,

23
00:01:19,023 --> 00:01:22,689
arka planda, tüm kayıt 
boyunca duyacağınız şey

24
00:01:22,689 --> 00:01:26,403
uzaktan gelen bir elektrikli 
testerenin sesi olurdu.

25
00:01:26,403 --> 00:01:30,397
Sığınağın etrafında görev yapan, 
ormanı yasadışı ağaç kesimine

26
00:01:30,397 --> 00:01:34,599
karşı koruyan, tam gün çalışan 
üç korumaları vardı,

27
00:01:34,599 --> 00:01:38,058
Bir gün, yine turist olarak ormanın içine 
doğru yürüyüşe çıkmıştık,

28
00:01:38,058 --> 00:01:40,311
ve beş dakika kadar yürüdükten sonra

29
00:01:40,311 --> 00:01:43,690
ağaç kesen birine rastladık, koruculardan

30
00:01:43,690 --> 00:01:46,951
sadece bir kaç yüz metre uzakta, 
beş dakikalık yürüme mesafesinde!

31
00:01:46,951 --> 00:01:49,009
Duyduğunuz gibi, orman 
çok gürültülü

32
00:01:49,009 --> 00:01:52,826
olduğundan testerenin sesini 
duyamıyorlardı.

33
00:01:52,826 --> 00:01:56,745
Şu modern zamanda, koruculara 
sadece bir kaç yüz metre uzakta,

34
00:01:56,745 --> 00:02:01,217
çalıştırılan bir elektrikli testereyi 
kimsenin duyamamış olması

35
00:02:01,217 --> 00:02:05,022
o an bana kabul edilemez geldi.

36
00:02:05,022 --> 00:02:09,687
İmkansız gibi geliyor ama olan buydu.

37
00:02:09,689 --> 00:02:11,523
Peki bu kıyımı nasıl durdururuz?

38
00:02:11,523 --> 00:02:14,952
Bir mühendis için çılgın derecede 
yüksek teknoloji içeren bir

39
00:02:14,952 --> 00:02:16,713
çözüm bulma fikri kışkırtıcı tabi

40
00:02:16,713 --> 00:02:18,663
ama yağmur ormanındasınız.

41
00:02:18,663 --> 00:02:21,040
Çözümünüz basit olmalı,
ölçeklenebilir olmalı.

42
00:02:21,040 --> 00:02:24,048
Oradayken fark ettiğimiz bir şey de, 
ihtiyacımız olan her şeyin

43
00:02:24,048 --> 00:02:26,374
zaten orada olduğuydu.

44
00:02:26,374 --> 00:02:29,125
Zaten orada olan şeylerle 
bir sistem geliştirip,

45
00:02:29,125 --> 00:02:31,407
kıyımı durdurabilirdik.

46
00:02:31,407 --> 00:02:33,639
Peki ormanda elimizin altında 
neler vardı?

47
00:02:33,639 --> 00:02:34,787
İnsan gücümüz vardı.

48
00:02:34,787 --> 00:02:38,072
Tam zamanlı çalışan, kendilerini 
bu kıyıma son vermeye

49
00:02:38,072 --> 00:02:39,846
adamış üç korucu vardı,

50
00:02:39,846 --> 00:02:42,960
tek ihtiyaçları ormanda neler 
olduğundan haberdar olmaktı.

51
00:02:42,960 --> 00:02:44,853
Ama gerçekten en şaşırtıcı olan,

52
00:02:44,853 --> 00:02:47,236
ormanın içinde 
bağlantı olmasıydı.

53
00:02:47,236 --> 00:02:50,150
Hiçliğin ortasında, cep telefonu 
bağlantısı vardı.

54
00:02:50,150 --> 00:02:53,081
En yakın yola yüzlerce kilometre 
uzaklıktan bahsediyorum,

55
00:02:53,081 --> 00:02:56,653
elektrik yok ama çok güçlü 
telefon sinyali var

56
00:02:56,653 --> 00:02:59,276
ve buralarda yaşayanlar 
devamlı Facebook'talar,

57
00:02:59,276 --> 00:03:01,226
telefonlarıyla internete giriyorlar falan

58
00:03:01,226 --> 00:03:04,335
derken aklıma şu geldi, aslında

59
00:03:04,335 --> 00:03:06,494
ormandaki seslerden insanların duyamadığı

60
00:03:06,494 --> 00:03:08,886
testere seslerini 
programlı şekilde ayırt edip

61
00:03:08,886 --> 00:03:10,534
bunu koruculara

62
00:03:10,534 --> 00:03:12,221
bildirim olarak yollayabilirdik.

63
00:03:12,221 --> 00:03:14,803
Ama bunun için ağaçlara 
koyulacak bir alet lazımdı.

64
00:03:14,803 --> 00:03:18,454
Yani eğer ormandaki sesleri 
dinleyen bir aletimiz olsa

65
00:03:18,454 --> 00:03:20,687
onu mevcut cep telefonu 
ağına bağlasak

66
00:03:20,687 --> 00:03:22,721
ve o da koruculara bildirim yollasa,

67
00:03:22,721 --> 00:03:26,271
belki de sorun çözülmüş olurdu.

68
00:03:26,271 --> 00:03:29,551
Biraz durup yağmur ormanlarını 
kurtarmaktan bahsedelim

69
00:03:29,551 --> 00:03:33,393
hepimizin kesinlikle ezelden 
beri duyduğu bir şey.

70
00:03:33,393 --> 00:03:36,312
Kendi neslim için konuşuyorum, 
biz bunu çocukluğumuzdan beri

71
00:03:36,312 --> 00:03:38,212
duyuyoruz

72
00:03:38,212 --> 00:03:40,460
ve sanki söylenilenler hiç 
değişmiyor gibi:

73
00:03:40,460 --> 00:03:42,982
'Yağmur ormanlarını korumalıyız,
bu çok acil bir konu,

74
00:03:42,982 --> 00:03:45,688
dün şu kadar futbol sahası 
kadar bir kısım yok edildi'

75
00:03:45,688 --> 00:03:48,992
Ama işte buradayız, yağmur 
ormanlarının yarısı kadarı duruyor

76
00:03:48,992 --> 00:03:53,319
ve iklim değişikliği gibi daha 
önemli ve acil sorunlarımız var.

77
00:03:53,319 --> 00:03:57,228
İşte o zamanlar şu az bilinen 
noktanın farkında değildim:

78
00:03:57,228 --> 00:04:00,189
Ormansızlaştırma, dünyadaki bütün 
uçakların, arabaların,

79
00:04:00,189 --> 00:04:04,229
tren, kamyon ve gemilerin toplamından 
daha fazla sera gazından sorumlu.

80
00:04:04,229 --> 00:04:06,945
İklim değişikliğinin 
ikinci büyük sebebi.

81
00:04:06,945 --> 00:04:09,778
Artı, Interpol'e göre, 
yağmur ormanlarındaki

82
00:04:09,778 --> 00:04:13,307
ağaç kesimlerinin yüzde 90'ı, 
tıpkı bizim rastladığımız gibi

83
00:04:13,307 --> 00:04:17,088
yasa dışı ağaç kesimleri.

84
00:04:17,088 --> 00:04:21,132
Yani eğer ormandaki insanların kanunları 
uygulamalarına yardım edebilirsek

85
00:04:21,132 --> 00:04:25,056
bu oranı yüzde 17 oranında 
azaltabilir ve kısa vadede

86
00:04:25,056 --> 00:04:27,667
büyük bir etki yaratabilirdik.

87
00:04:27,667 --> 00:04:32,832
Bu iklim değişikliğiyle savaşmanın 
en hızlı ve en ucuz yolu olabilirdi.

88
00:04:32,832 --> 00:04:34,830
Düşündüğümüz sistem işte bu.

89
00:04:34,830 --> 00:04:36,024
Süper teknolojik.

90
00:04:36,024 --> 00:04:38,657
Ormanda elektrikli testere sesi 
duyulur duyulmaz,

91
00:04:38,657 --> 00:04:40,829
alet testerenin sesini ayırt ediyor

92
00:04:40,829 --> 00:04:44,436
mevcut GSM operatörüyle 


93
00:04:44,436 --> 00:04:46,523
tam zamanında yetişip ağaç kesimini

94
00:04:46,523 --> 00:04:49,340
durdurabilecek koruculara 
bildirim yolluyor.

95
00:04:49,340 --> 00:04:53,249
Gezinirken bir ağacın 
kesildiğine şahit olmalarına veya

96
00:04:53,249 --> 00:04:55,425
uydudan ağaçları seyretmelerine gerek

97
00:04:55,425 --> 00:04:57,061
kalmadan, artık eş zamanlı olarak

98
00:04:57,061 --> 00:04:59,259
olaya müdahale edebilecekler.

99
00:04:59,669 --> 00:05:02,390
En ucuz ve en hızlı yol demiştim ama

100
00:05:02,390 --> 00:05:05,315
görüyorsunuz ki bunu yapamıyorlardı yani

101
00:05:05,315 --> 00:05:07,199
o kadar da hızlı ve ucuz olmayabilirdi.

102
00:05:07,199 --> 00:05:10,635
Ama ağaçlardaki aletler gerçekten 
cep telefonu olsaydı

103
00:05:10,635 --> 00:05:12,191
o zaman gerçekten ucuz olurdu.

104
00:05:12,191 --> 00:05:16,478
Sadece A.B.D'de yüz milyonlarca 
cep telefonu, her yıl

105
00:05:16,478 --> 00:05:18,599
çöpe atılıyor, dünyanın geri kalanından

106
00:05:18,599 --> 00:05:21,780
bahsetmiyorum bile ki 
bahsetmem gerekir ama kısacası

107
00:05:21,780 --> 00:05:24,311
cep telefonları bu iş için müthiş.

108
00:05:24,311 --> 00:05:25,644
Sensörlerle donatılmışlar.

109
00:05:25,644 --> 00:05:27,796
Ormandaki sesleri dinleyebilirler.

110
00:05:27,796 --> 00:05:29,178
Tabi onları korumamız gerek.

111
00:05:29,178 --> 00:05:31,585
Onları gördüğünüz bu kutuya 
koymamız gerekiyor,

112
00:05:31,585 --> 00:05:33,152
ve tabi ki şarj etmemiz lazım.

113
00:05:33,152 --> 00:05:35,915
Şarj, karşılaştığımız mühendislik 
sorunlarının

114
00:05:35,915 --> 00:05:37,215
en büyüklerindendi

115
00:05:37,215 --> 00:05:39,967
çünkü ağaçların tepelerinin altında 
telefon şarj etmek

116
00:05:39,967 --> 00:05:42,219
yada bir şekilde güneş 
enerjisinden yararlanmak

117
00:05:42,219 --> 00:05:44,029
hala çözülmemiş bir sorun.

118
00:05:44,029 --> 00:05:46,886
Bu gördüğünüz eşsiz 
güneş enerjisi paneli de yine

119
00:05:46,886 --> 00:05:51,205
endüstriyel bir işlemin geri dönüştürülmüş
yan ürünleriyle yapıldı.

120
00:05:51,205 --> 00:05:53,829
Bunlar kesilmiş şeritler.

121
00:05:53,829 --> 00:05:57,335
Bu da ben, ailemin garajında

122
00:05:57,335 --> 00:05:59,216
parçaları birleştiriyorum.

123
00:05:59,216 --> 00:06:01,793
Onlara da çok teşekkür ederim, 
izin verdikleri için.

124
00:06:01,793 --> 00:06:06,149
Burada ağaca takılmış haldeki 
aleti görüyorsunuz.

125
00:06:06,149 --> 00:06:09,734
Belki uzaktan bakılınca dalların arasında 
ne olduklarını anlamanın

126
00:06:09,734 --> 00:06:11,536
oldukça zor olduğunu fark ettiniz.

127
00:06:11,536 --> 00:06:15,013
Bu önemli çünkü bir kilometrelik 
mesafeden testere sesini

128
00:06:15,013 --> 00:06:16,783
duyabiliyor ve böylece

129
00:06:16,783 --> 00:06:19,303
üç metrekarelik bir alanı 
kapsıyorlar ama

130
00:06:19,303 --> 00:06:22,481
eğer biri onları görüp alırsa, 
bu alan korunmasız kalır.

131
00:06:23,281 --> 00:06:26,034
Peki bu alet gerçekten çalışıyor mu?

132
00:06:26,034 --> 00:06:29,006
Test etmek için aletleri tekrar 
Endonezya'ya götürdük,

133
00:06:29,006 --> 00:06:31,119
ama aynı yere değil,

134
00:06:31,119 --> 00:06:32,790
günlük olarak yasa dışı ağaç kesimi

135
00:06:32,790 --> 00:06:35,635
tehdidi altında olan 
başka bir gibon koruma bölgesine.

136
00:06:36,505 --> 00:06:40,424
Daha ikinci gün, elektrikli testere 
seslerini almaya başladı.

137
00:06:40,424 --> 00:06:42,623
Gerçek zamanlı olarak bildirim 
alabiliyorduk.

138
00:06:42,623 --> 00:06:43,970
Telefonuma e-posta geldi.

139
00:06:43,970 --> 00:06:47,686
Esasen, ağaca yeni tırmanmıştık. 
Herkes vazgeçmişti.

140
00:06:47,686 --> 00:06:49,926
Hepsi sigara falan içiyordu,

141
00:06:49,926 --> 00:06:52,783
sonra bana bir e-posta geldi 
ve herkes sustu

142
00:06:52,783 --> 00:06:54,887
aslında, elektrikli testereyi

143
00:06:54,887 --> 00:06:56,816
çok çok zayıf şekilde duyabiliyordunuz

144
00:06:56,816 --> 00:06:59,121
ama o ana kadar kimse farkına varmamıştı.

145
00:06:59,121 --> 00:07:02,395
Hemen kesicileri 
durdurmak için yola çıktık.

146
00:07:02,395 --> 00:07:03,904
Ben epeyce gergindim.

147
00:07:03,904 --> 00:07:08,130
Bu kesicilerin olduğu yere 
yaklaştığımız an.

148
00:07:08,130 --> 00:07:11,244
Bu benim belki de tüm bu uğraştan

149
00:07:11,244 --> 00:07:13,245
pişman olduğum an.

150
00:07:13,245 --> 00:07:15,988
Tepenin ardında ne olduğundan tam olarak
emin değilim.

151
00:07:15,988 --> 00:07:17,951
Şu benden daha cesur bir arkadaş.

152
00:07:17,951 --> 00:07:22,131
O tepeye yürüdü, ben de gitmek 
zorundaydım,

153
00:07:22,131 --> 00:07:24,290
tepeyi aştı,

154
00:07:24,290 --> 00:07:27,527
ve kesicilere iş üstündeyken 
müdahale etti.

155
00:07:27,527 --> 00:07:29,189
Onlar için bu büyük bir sürprizdi

156
00:07:29,189 --> 00:07:31,569
çünkü daha önce hiç böyle basılmamışlardı,

157
00:07:31,569 --> 00:07:33,734
bu onlar için öyle etkileyici 
bir olaydı ki,

158
00:07:33,734 --> 00:07:36,850
ortaklarımızdan duyduğumuza göre 
bir daha geri dönmemişler.

159
00:07:36,850 --> 00:07:38,342
Aslında, iyi insanlardı.

160
00:07:38,342 --> 00:07:40,522
Bize bütün operasyonun 
işleyişini anlattılar,

161
00:07:40,522 --> 00:07:43,096
ve bizi, eğer gerçek zamanlı olarak gelip

162
00:07:43,096 --> 00:07:45,341
kesicileri durdurabilirseniz,

163
00:07:45,341 --> 00:07:49,523
bunun geri gelmemeleri için yeterli 
caydırıcılıkta olduğuna ikna ettiler.

164
00:07:49,529 --> 00:07:51,085
Yani...

165
00:07:51,085 --> 00:07:56,076
Teşekkürler. (Alkışlar)

166
00:07:57,586 --> 00:08:01,440
Bu haber yayıldı, muhtemelen biz 
çok kişiye anlattığımzdan,

167
00:08:01,440 --> 00:08:04,877
ve sonra şaşırtıcı gelişmeler 
yaşanmaya başladı.

168
00:08:04,877 --> 00:08:08,546
Dünyanın her yerinden insanlar 
aramaya, e-postalar yollamaya başladı.

169
00:08:08,546 --> 00:08:10,635
Asya'nın her yerinden, 
Afrika'nın,

170
00:08:10,635 --> 00:08:13,377
Güney Amerika'nın her yerinden 
insanlar kendilerinin de

171
00:08:13,377 --> 00:08:15,288
bunu kullanabileceğini söyledi.

172
00:08:15,288 --> 00:08:16,568
En önemlisi de,

173
00:08:16,568 --> 00:08:19,066
biz ormanda telefon sinyali bulunmasını

174
00:08:19,066 --> 00:08:21,648
istisna sanmıştık ama bize

175
00:08:21,648 --> 00:08:23,525
söylendiğine göre istisna değilmiş.

176
00:08:23,525 --> 00:08:27,468
Özellikle en çok tehlike altındaki 
ormanların çevrelerinde bulunuyormuş.

177
00:08:27,468 --> 00:08:29,768
Sonra müthiş bir şey oldu,

178
00:08:29,768 --> 00:08:33,251
insanlar bize eski cep telefonlarını 
yollamaya başladılar.

179
00:08:33,251 --> 00:08:35,201
Yani şu an, zaten o ormanlarda

180
00:08:35,201 --> 00:08:38,544
bulunan ve var olan bağlantıyı hem 
kullanıp hem geliştirebilecek

181
00:08:38,544 --> 00:08:41,609
insanları kullanabileceğimiz 
ve dünyanın her yerinden,

182
00:08:41,609 --> 00:08:44,286
sahiplerinin deyim yerindeyse 
sonraki hayatlarında da

183
00:08:44,286 --> 00:08:45,779
işe yaramasını dileyerek

184
00:08:45,779 --> 00:08:49,072
bize yolladıkları eski telefonlardan 
oluşan bir

185
00:08:49,072 --> 00:08:49,826
sistemiz var.

186
00:08:49,826 --> 00:08:52,755
Cihazın geri kalanı da geri dönüşümlü 
olabilirse,

187
00:08:52,755 --> 00:08:55,471
o zaman tamamen yukarı dönüşümlü 
olacak.

188
00:08:55,471 --> 00:08:59,125
Tekrar söylüyorum ki bu, 
yüksek teknoloji ürünü değil, sadece

189
00:08:59,125 --> 00:09:01,438
zaten var olanı kullanmaya 
dayalı bir çözümdü.

190
00:09:01,438 --> 00:09:04,294
Ve şuna tamamen ikna oldum ki, 
telefonlar olmasa da

191
00:09:04,294 --> 00:09:06,663
farklı koşullar için

192
00:09:06,663 --> 00:09:08,474
benzer çözümler üretebilmenize

193
00:09:08,474 --> 00:09:10,540
yetecek kadar şey hep var olacak.

194
00:09:10,540 --> 00:09:12,676
Çok teşekkür ederim.

195
00:09:12,676 --> 00:09:17,204
(Alkışlar)