0:00:00.949,0:00:07.497
(Yağmur ormanından sesler)

0:00:09.680,0:00:13.167
2011 yazında turist olarak

0:00:13.167,0:00:17.593
Borneo yağmur ormanlarını[br]ilk defa ziyaret ettim.

0:00:17.593,0:00:19.641
Tahmin edebileceğiniz gibi

0:00:19.641,0:00:24.911
beni en çok etkileyen ormanın [br]yoğun sesleri oldu.

0:00:24.911,0:00:27.721
Bu kakofonik gürültü hep devam ediyordu.

0:00:27.721,0:00:30.136
Aslında bazı sesler öne çıkıyor.

0:00:30.136,0:00:34.562
Mesela bu büyük bir kuşun,[br]gergedan boynuzgaganın sesi.

0:00:34.562,0:00:38.734
Bu ağustos böceği vızıltısı.

0:00:39.434,0:00:42.047
Bu ise bir gibon ailesi.

0:00:42.047,0:00:46.161
Çok uzak bir mesafeden[br]birbirlerine şarkı söylüyorlar.

0:00:47.341,0:00:50.334
Seslerin çekildiği yer bir gibon [br]koruma bölgesi, o yüzden

0:00:50.334,0:00:52.371
bu kadar fazlasını aynı anda duyuyorsunuz.

0:00:52.372,0:00:57.302
Ama aslında o sırada ormandaki seslerin [br]en önemlisi

0:00:57.302,0:00:58.834
ne benim ne de başkasının

0:00:58.834,0:01:01.943
fark etmediği bir sesti.

0:01:02.373,0:01:04.361
Evet, burası bir gibon koruma merkezi.

0:01:04.361,0:01:07.170
Zamanlarının çoğunu gibonların [br]rehabilite ederek

0:01:07.170,0:01:09.731
harcıyorlar ama bir yandan da [br]bölgeyi yasa dışı

0:01:09.731,0:01:13.423
ağaç kesimine karşı korumak için de[br]uğraşıyorlar.

0:01:13.423,0:01:15.466
Yani ormandan gelen sesleri kaydedip

0:01:15.466,0:01:19.023
gibonları, böcekleri ve [br]diğer bütün sesleri sustursak,

0:01:19.023,0:01:22.689
arka planda, tüm kayıt [br]boyunca duyacağınız şey

0:01:22.689,0:01:26.403
uzaktan gelen bir elektrikli [br]testerenin sesi olurdu.

0:01:26.403,0:01:30.397
Sığınağın etrafında görev yapan, [br]ormanı yasadışı ağaç kesimine

0:01:30.397,0:01:34.599
karşı koruyan, tam gün çalışan [br]üç korumaları vardı,

0:01:34.599,0:01:38.058
Bir gün, yine turist olarak ormanın içine [br]doğru yürüyüşe çıkmıştık,

0:01:38.058,0:01:40.311
ve beş dakika kadar yürüdükten sonra

0:01:40.311,0:01:43.690
ağaç kesen birine rastladık, koruculardan

0:01:43.690,0:01:46.951
sadece bir kaç yüz metre uzakta, [br]beş dakikalık yürüme mesafesinde!

0:01:46.951,0:01:49.009
Duyduğunuz gibi, orman [br]çok gürültülü

0:01:49.009,0:01:52.826
olduğundan testerenin sesini [br]duyamıyorlardı.

0:01:52.826,0:01:56.745
Şu modern zamanda, koruculara [br]sadece bir kaç yüz metre uzakta,

0:01:56.745,0:02:01.217
çalıştırılan bir elektrikli testereyi [br]kimsenin duyamamış olması

0:02:01.217,0:02:05.022
o an bana kabul edilemez geldi.

0:02:05.022,0:02:09.687
İmkansız gibi geliyor ama olan buydu.

0:02:09.689,0:02:11.523
Peki bu kıyımı nasıl durdururuz?

0:02:11.523,0:02:14.952
Bir mühendis için çılgın derecede [br]yüksek teknoloji içeren bir

0:02:14.952,0:02:16.713
çözüm bulma fikri kışkırtıcı tabi

0:02:16.713,0:02:18.663
ama yağmur ormanındasınız.

0:02:18.663,0:02:21.040
Çözümünüz basit olmalı,[br]ölçeklenebilir olmalı.

0:02:21.040,0:02:24.048
Oradayken fark ettiğimiz bir şey de, [br]ihtiyacımız olan her şeyin

0:02:24.048,0:02:26.374
zaten orada olduğuydu.

0:02:26.374,0:02:29.125
Zaten orada olan şeylerle [br]bir sistem geliştirip,

0:02:29.125,0:02:31.407
kıyımı durdurabilirdik.

0:02:31.407,0:02:33.639
Peki ormanda elimizin altında [br]neler vardı?

0:02:33.639,0:02:34.787
İnsan gücümüz vardı.

0:02:34.787,0:02:38.072
Tam zamanlı çalışan, kendilerini [br]bu kıyıma son vermeye

0:02:38.072,0:02:39.846
adamış üç korucu vardı,

0:02:39.846,0:02:42.960
tek ihtiyaçları ormanda neler [br]olduğundan haberdar olmaktı.

0:02:42.960,0:02:44.853
Ama gerçekten en şaşırtıcı olan,

0:02:44.853,0:02:47.236
ormanın içinde [br]bağlantı olmasıydı.

0:02:47.236,0:02:50.150
Hiçliğin ortasında, cep telefonu [br]bağlantısı vardı.

0:02:50.150,0:02:53.081
En yakın yola yüzlerce kilometre [br]uzaklıktan bahsediyorum,

0:02:53.081,0:02:56.653
elektrik yok ama çok güçlü [br]telefon sinyali var

0:02:56.653,0:02:59.276
ve buralarda yaşayanlar [br]devamlı Facebook'talar,

0:02:59.276,0:03:01.226
telefonlarıyla internete giriyorlar falan

0:03:01.226,0:03:04.335
derken aklıma şu geldi, aslında

0:03:04.335,0:03:06.494
ormandaki seslerden insanların duyamadığı

0:03:06.494,0:03:08.886
testere seslerini [br]programlı şekilde ayırt edip

0:03:08.886,0:03:10.534
bunu koruculara

0:03:10.534,0:03:12.221
bildirim olarak yollayabilirdik.

0:03:12.221,0:03:14.803
Ama bunun için ağaçlara [br]koyulacak bir alet lazımdı.

0:03:14.803,0:03:18.454
Yani eğer ormandaki sesleri [br]dinleyen bir aletimiz olsa

0:03:18.454,0:03:20.687
onu mevcut cep telefonu [br]ağına bağlasak

0:03:20.687,0:03:22.721
ve o da koruculara bildirim yollasa,

0:03:22.721,0:03:26.271
belki de sorun çözülmüş olurdu.

0:03:26.271,0:03:29.551
Biraz durup yağmur ormanlarını [br]kurtarmaktan bahsedelim

0:03:29.551,0:03:33.393
hepimizin kesinlikle ezelden [br]beri duyduğu bir şey.

0:03:33.393,0:03:36.312
Kendi neslim için konuşuyorum, [br]biz bunu çocukluğumuzdan beri

0:03:36.312,0:03:38.212
duyuyoruz

0:03:38.212,0:03:40.460
ve sanki söylenilenler hiç [br]değişmiyor gibi:

0:03:40.460,0:03:42.982
'Yağmur ormanlarını korumalıyız,[br]bu çok acil bir konu,

0:03:42.982,0:03:45.688
dün şu kadar futbol sahası [br]kadar bir kısım yok edildi'

0:03:45.688,0:03:48.992
Ama işte buradayız, yağmur [br]ormanlarının yarısı kadarı duruyor

0:03:48.992,0:03:53.319
ve iklim değişikliği gibi daha [br]önemli ve acil sorunlarımız var.

0:03:53.319,0:03:57.228
İşte o zamanlar şu az bilinen [br]noktanın farkında değildim:

0:03:57.228,0:04:00.189
Ormansızlaştırma, dünyadaki bütün [br]uçakların, arabaların,

0:04:00.189,0:04:04.229
tren, kamyon ve gemilerin toplamından [br]daha fazla sera gazından sorumlu.

0:04:04.229,0:04:06.945
İklim değişikliğinin [br]ikinci büyük sebebi.

0:04:06.945,0:04:09.778
Artı, Interpol'e göre, [br]yağmur ormanlarındaki

0:04:09.778,0:04:13.307
ağaç kesimlerinin yüzde 90'ı, [br]tıpkı bizim rastladığımız gibi

0:04:13.307,0:04:17.088
yasa dışı ağaç kesimleri.

0:04:17.088,0:04:21.132
Yani eğer ormandaki insanların kanunları [br]uygulamalarına yardım edebilirsek

0:04:21.132,0:04:25.056
bu oranı yüzde 17 oranında [br]azaltabilir ve kısa vadede

0:04:25.056,0:04:27.667
büyük bir etki yaratabilirdik.

0:04:27.667,0:04:32.832
Bu iklim değişikliğiyle savaşmanın [br]en hızlı ve en ucuz yolu olabilirdi.

0:04:32.832,0:04:34.830
Düşündüğümüz sistem işte bu.

0:04:34.830,0:04:36.024
Süper teknolojik.

0:04:36.024,0:04:38.657
Ormanda elektrikli testere sesi [br]duyulur duyulmaz,

0:04:38.657,0:04:40.829
alet testerenin sesini ayırt ediyor

0:04:40.829,0:04:44.436
mevcut GSM operatörüyle [br]

0:04:44.436,0:04:46.523
tam zamanında yetişip ağaç kesimini

0:04:46.523,0:04:49.340
durdurabilecek koruculara [br]bildirim yolluyor.

0:04:49.340,0:04:53.249
Gezinirken bir ağacın [br]kesildiğine şahit olmalarına veya

0:04:53.249,0:04:55.425
uydudan ağaçları seyretmelerine gerek

0:04:55.425,0:04:57.061
kalmadan, artık eş zamanlı olarak

0:04:57.061,0:04:59.259
olaya müdahale edebilecekler.

0:04:59.669,0:05:02.390
En ucuz ve en hızlı yol demiştim ama

0:05:02.390,0:05:05.315
görüyorsunuz ki bunu yapamıyorlardı yani

0:05:05.315,0:05:07.199
o kadar da hızlı ve ucuz olmayabilirdi.

0:05:07.199,0:05:10.635
Ama ağaçlardaki aletler gerçekten [br]cep telefonu olsaydı

0:05:10.635,0:05:12.191
o zaman gerçekten ucuz olurdu.

0:05:12.191,0:05:16.478
Sadece A.B.D'de yüz milyonlarca [br]cep telefonu, her yıl

0:05:16.478,0:05:18.599
çöpe atılıyor, dünyanın geri kalanından

0:05:18.599,0:05:21.780
bahsetmiyorum bile ki [br]bahsetmem gerekir ama kısacası

0:05:21.780,0:05:24.311
cep telefonları bu iş için müthiş.

0:05:24.311,0:05:25.644
Sensörlerle donatılmışlar.

0:05:25.644,0:05:27.796
Ormandaki sesleri dinleyebilirler.

0:05:27.796,0:05:29.178
Tabi onları korumamız gerek.

0:05:29.178,0:05:31.585
Onları gördüğünüz bu kutuya [br]koymamız gerekiyor,

0:05:31.585,0:05:33.152
ve tabi ki şarj etmemiz lazım.

0:05:33.152,0:05:35.915
Şarj, karşılaştığımız mühendislik [br]sorunlarının

0:05:35.915,0:05:37.215
en büyüklerindendi

0:05:37.215,0:05:39.967
çünkü ağaçların tepelerinin altında [br]telefon şarj etmek

0:05:39.967,0:05:42.219
yada bir şekilde güneş [br]enerjisinden yararlanmak

0:05:42.219,0:05:44.029
hala çözülmemiş bir sorun.

0:05:44.029,0:05:46.886
Bu gördüğünüz eşsiz [br]güneş enerjisi paneli de yine

0:05:46.886,0:05:51.205
endüstriyel bir işlemin geri dönüştürülmüş[br]yan ürünleriyle yapıldı.

0:05:51.205,0:05:53.829
Bunlar kesilmiş şeritler.

0:05:53.829,0:05:57.335
Bu da ben, ailemin garajında

0:05:57.335,0:05:59.216
parçaları birleştiriyorum.

0:05:59.216,0:06:01.793
Onlara da çok teşekkür ederim, [br]izin verdikleri için.

0:06:01.793,0:06:06.149
Burada ağaca takılmış haldeki [br]aleti görüyorsunuz.

0:06:06.149,0:06:09.734
Belki uzaktan bakılınca dalların arasında [br]ne olduklarını anlamanın

0:06:09.734,0:06:11.536
oldukça zor olduğunu fark ettiniz.

0:06:11.536,0:06:15.013
Bu önemli çünkü bir kilometrelik [br]mesafeden testere sesini

0:06:15.013,0:06:16.783
duyabiliyor ve böylece

0:06:16.783,0:06:19.303
üç metrekarelik bir alanı [br]kapsıyorlar ama

0:06:19.303,0:06:22.481
eğer biri onları görüp alırsa, [br]bu alan korunmasız kalır.

0:06:23.281,0:06:26.034
Peki bu alet gerçekten çalışıyor mu?

0:06:26.034,0:06:29.006
Test etmek için aletleri tekrar [br]Endonezya'ya götürdük,

0:06:29.006,0:06:31.119
ama aynı yere değil,

0:06:31.119,0:06:32.790
günlük olarak yasa dışı ağaç kesimi

0:06:32.790,0:06:35.635
tehdidi altında olan [br]başka bir gibon koruma bölgesine.

0:06:36.505,0:06:40.424
Daha ikinci gün, elektrikli testere [br]seslerini almaya başladı.

0:06:40.424,0:06:42.623
Gerçek zamanlı olarak bildirim [br]alabiliyorduk.

0:06:42.623,0:06:43.970
Telefonuma e-posta geldi.

0:06:43.970,0:06:47.686
Esasen, ağaca yeni tırmanmıştık. [br]Herkes vazgeçmişti.

0:06:47.686,0:06:49.926
Hepsi sigara falan içiyordu,

0:06:49.926,0:06:52.783
sonra bana bir e-posta geldi [br]ve herkes sustu

0:06:52.783,0:06:54.887
aslında, elektrikli testereyi

0:06:54.887,0:06:56.816
çok çok zayıf şekilde duyabiliyordunuz

0:06:56.816,0:06:59.121
ama o ana kadar kimse farkına varmamıştı.

0:06:59.121,0:07:02.395
Hemen kesicileri [br]durdurmak için yola çıktık.

0:07:02.395,0:07:03.904
Ben epeyce gergindim.

0:07:03.904,0:07:08.130
Bu kesicilerin olduğu yere [br]yaklaştığımız an.

0:07:08.130,0:07:11.244
Bu benim belki de tüm bu uğraştan

0:07:11.244,0:07:13.245
pişman olduğum an.

0:07:13.245,0:07:15.988
Tepenin ardında ne olduğundan tam olarak[br]emin değilim.

0:07:15.988,0:07:17.951
Şu benden daha cesur bir arkadaş.

0:07:17.951,0:07:22.131
O tepeye yürüdü, ben de gitmek [br]zorundaydım,

0:07:22.131,0:07:24.290
tepeyi aştı,

0:07:24.290,0:07:27.527
ve kesicilere iş üstündeyken [br]müdahale etti.

0:07:27.527,0:07:29.189
Onlar için bu büyük bir sürprizdi

0:07:29.189,0:07:31.569
çünkü daha önce hiç böyle basılmamışlardı,

0:07:31.569,0:07:33.734
bu onlar için öyle etkileyici [br]bir olaydı ki,

0:07:33.734,0:07:36.850
ortaklarımızdan duyduğumuza göre [br]bir daha geri dönmemişler.

0:07:36.850,0:07:38.342
Aslında, iyi insanlardı.

0:07:38.342,0:07:40.522
Bize bütün operasyonun [br]işleyişini anlattılar,

0:07:40.522,0:07:43.096
ve bizi, eğer gerçek zamanlı olarak gelip

0:07:43.096,0:07:45.341
kesicileri durdurabilirseniz,

0:07:45.341,0:07:49.523
bunun geri gelmemeleri için yeterli [br]caydırıcılıkta olduğuna ikna ettiler.

0:07:49.529,0:07:51.085
Yani...

0:07:51.085,0:07:56.076
Teşekkürler. (Alkışlar)

0:07:57.586,0:08:01.440
Bu haber yayıldı, muhtemelen biz [br]çok kişiye anlattığımzdan,

0:08:01.440,0:08:04.877
ve sonra şaşırtıcı gelişmeler [br]yaşanmaya başladı.

0:08:04.877,0:08:08.546
Dünyanın her yerinden insanlar [br]aramaya, e-postalar yollamaya başladı.

0:08:08.546,0:08:10.635
Asya'nın her yerinden, [br]Afrika'nın,

0:08:10.635,0:08:13.377
Güney Amerika'nın her yerinden [br]insanlar kendilerinin de

0:08:13.377,0:08:15.288
bunu kullanabileceğini söyledi.

0:08:15.288,0:08:16.568
En önemlisi de,

0:08:16.568,0:08:19.066
biz ormanda telefon sinyali bulunmasını

0:08:19.066,0:08:21.648
istisna sanmıştık ama bize

0:08:21.648,0:08:23.525
söylendiğine göre istisna değilmiş.

0:08:23.525,0:08:27.468
Özellikle en çok tehlike altındaki [br]ormanların çevrelerinde bulunuyormuş.

0:08:27.468,0:08:29.768
Sonra müthiş bir şey oldu,

0:08:29.768,0:08:33.251
insanlar bize eski cep telefonlarını [br]yollamaya başladılar.

0:08:33.251,0:08:35.201
Yani şu an, zaten o ormanlarda

0:08:35.201,0:08:38.544
bulunan ve var olan bağlantıyı hem [br]kullanıp hem geliştirebilecek

0:08:38.544,0:08:41.609
insanları kullanabileceğimiz [br]ve dünyanın her yerinden,

0:08:41.609,0:08:44.286
sahiplerinin deyim yerindeyse [br]sonraki hayatlarında da

0:08:44.286,0:08:45.779
işe yaramasını dileyerek

0:08:45.779,0:08:49.072
bize yolladıkları eski telefonlardan [br]oluşan bir

0:08:49.072,0:08:49.826
sistemiz var.

0:08:49.826,0:08:52.755
Cihazın geri kalanı da geri dönüşümlü [br]olabilirse,

0:08:52.755,0:08:55.471
o zaman tamamen yukarı dönüşümlü [br]olacak.

0:08:55.471,0:08:59.125
Tekrar söylüyorum ki bu, [br]yüksek teknoloji ürünü değil, sadece

0:08:59.125,0:09:01.438
zaten var olanı kullanmaya [br]dayalı bir çözümdü.

0:09:01.438,0:09:04.294
Ve şuna tamamen ikna oldum ki, [br]telefonlar olmasa da

0:09:04.294,0:09:06.663
farklı koşullar için

0:09:06.663,0:09:08.474
benzer çözümler üretebilmenize

0:09:08.474,0:09:10.540
yetecek kadar şey hep var olacak.

0:09:10.540,0:09:12.676
Çok teşekkür ederim.

0:09:12.676,0:09:17.204
(Alkışlar)