WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:07.301
Witajcie!

00:00:07.325 --> 00:00:09.100
Jestem anatomem porównawczym,

00:00:09.124 --> 00:00:12.584
czyli naukowcem badającym budowę ciała

00:00:12.608 --> 00:00:13.851
wielu różnych zwierząt.

00:00:13.851 --> 00:00:15.910
Moimi ulubieńcami są wieloryby.

00:00:15.934 --> 00:00:18.469
Lubię je badać, bo są bardzo interesujące.

00:00:18.493 --> 00:00:21.461
Zaadaptowały się do wyjątkowego 
środowiska wodnego.

00:00:21.485 --> 00:00:24.663
Chcę wam opowiedzieć,
jak wieloryby wydają dźwięki,

00:00:24.663 --> 00:00:27.848
"puszczając bąki" paszczą.

00:00:27.872 --> 00:00:30.637
Wiecie, że robią coś podobnego nozdrzami,

00:00:30.637 --> 00:00:31.806
wypuszczając powietrze,

00:00:31.806 --> 00:00:34.198
ale używają też powietrza
na wiele innych sposobów,

00:00:34.198 --> 00:00:36.718
na przykład do produkcji dźwięku,
i na tym się skupię.

00:00:36.718 --> 00:00:39.170
Ale badam, co jeszcze
potrafią zrobić z powietrzem,

00:00:39.170 --> 00:00:42.310
na przykład pozbyć się go z krwi,
żeby nie tworzyły się pęcherzyki,

00:00:42.310 --> 00:00:45.273
co przytrafia się nurkom,
kiedy dostają choroby dekompresyjnej.

00:00:45.306 --> 00:00:47.974
Chciałabym zacząć od tego,

00:00:47.998 --> 00:00:50.177
jak te zwierzęta wydają
"prukające" odgłosy,

00:00:50.191 --> 00:00:53.721
Na początku trzeba zrozumieć,
jak trudno jest obserwować wieloryby,

00:00:53.745 --> 00:00:56.364
bo żyją pod wodą i są naprawdę wielkie,

00:00:56.388 --> 00:00:58.206
więc niełatwo je badać.

00:00:58.230 --> 00:01:00.917
Widzicie to zwierzę na środku zdjęcia?

00:01:00.941 --> 00:01:03.827
To młode wieloryba,
a już jest wielkości autobusu!

00:01:03.851 --> 00:01:06.549
Kiedy patrzycie na wieloryba,
zacznijcie od czubka głowy,

00:01:06.573 --> 00:01:08.653
bo tam znajdują się otwory nosowe,

00:01:08.663 --> 00:01:10.519
jak wbudowana rurka do nurkowania.

00:01:10.549 --> 00:01:13.744
Oddychają w ten sposób
powietrzem, bo są ssakami.

00:01:13.744 --> 00:01:15.893
Otwory nosowe otwierają się i zamykają,

00:01:15.893 --> 00:01:17.672
jakbyście je tak ściskali.

00:01:17.696 --> 00:01:20.902
U dołu widać, jak są otwarte,
tam, gdzie czerwone strzałki.

00:01:20.926 --> 00:01:22.982
Ale nie wszystkie walenie
mają dwa nozdrza.

00:01:23.006 --> 00:01:25.823
Walenie obejmują grupy
delfinów i morświnów,

00:01:25.847 --> 00:01:27.975
czyli małych waleni

00:01:27.999 --> 00:01:30.333
mających tylko jedno nozdrze
na czubku głowy,

00:01:30.357 --> 00:01:32.332
które otwierają i zamykają,

00:01:32.356 --> 00:01:35.609
używając tego, co w zasadzie
jest ich górną wargą,

00:01:35.633 --> 00:01:38.872
cofając ją w stronę nozdrza w ten sposób.

00:01:38.896 --> 00:01:41.054
Tak właśnie je otwierają i zamykają.

00:01:41.078 --> 00:01:42.284
Odgłosy, jakie wydają,

00:01:42.308 --> 00:01:44.443
to właściwie prychanie,

00:01:44.467 --> 00:01:45.467
(Odgłos prychania)

00:01:45.467 --> 00:01:47.584
co brzmi jak "puszczanie bąków",

00:01:47.594 --> 00:01:50.114
W Nowym Jorku nazywamy to "Bronx cheer".

00:01:50.114 --> 00:01:52.787
Robią to za pomocą
grubej tkanki tłuszczowej

00:01:52.787 --> 00:01:54.175
tej dużej i tłustej "wargi",

00:01:54.199 --> 00:01:56.101
która, jak widzicie na obrazku,

00:01:56.115 --> 00:01:58.749
przekroju podłużnym głowy delfina,

00:01:58.773 --> 00:02:01.161
zaznaczona jest na żółto,

00:02:01.185 --> 00:02:04.448
którą wałkują w przód i w tył
nad czubkiem nozdrza,

00:02:04.472 --> 00:02:05.757
tak, że wibruje,

00:02:05.781 --> 00:02:08.126
jak przy wypuszczaniu powietrza z balona,

00:02:08.150 --> 00:02:10.087
wydając dziwny wibrujący dźwięk.

00:02:10.111 --> 00:02:12.655
Tak to brzmi, kiedy wydają odgłos:

00:02:12.689 --> 00:02:13.899
(Wibrujący odgłos).

00:02:13.923 --> 00:02:16.261
Słyszycie? Zrobi to znów,
zwracając się do kamery.

00:02:16.261 --> 00:02:17.374
(Wibrujący odgłos)

00:02:17.394 --> 00:02:19.212
Brzmi jak "puszczenie bąków" pod wodą.

00:02:19.212 --> 00:02:22.276
Ten delfin tak naprawdę
stosuje echolokację,

00:02:22.300 --> 00:02:24.389
wytwarza serię drgań,

00:02:24.413 --> 00:02:26.702
i używa jej jak nietoperz sonaru.

00:02:26.726 --> 00:02:29.558
Wprawdzie nietoperz używa radaru,
ale pod wodą to sonar,

00:02:29.582 --> 00:02:33.247
więc to zwierzę używa sonaru,
żeby "zobaczyć" świat dźwiękami.

00:02:33.271 --> 00:02:36.086
Żeby zrozumieć, jak to działa,
trzeba na to spojrzeć tak,

00:02:36.110 --> 00:02:39.284
jak na wzmacniacz dźwięku.

00:02:39.308 --> 00:02:41.863
Małe zębowce są jak głośnik wysokotonowy.

00:02:41.887 --> 00:02:43.999
Dźwięk wydobywa się
z małego otworu nosowego,

00:02:44.023 --> 00:02:46.950
który rusza się w przód i w tył,
i wychodzi z czoła.

00:02:46.974 --> 00:02:49.594
Ale duże walenie są jak głośnik basowy,

00:02:49.618 --> 00:02:52.181
duży głośnik z systemu wzmacniającego.

00:02:52.205 --> 00:02:55.236
Ich dźwięk wydobywa się z gardła.

00:02:55.260 --> 00:02:57.830
Gdybyście chcieli spróbować 
wydać dźwięk jak wieloryb,

00:02:57.830 --> 00:03:00.785
zróbcie tak: "aaaaa...".

00:03:00.809 --> 00:03:03.897
Przyłóżcie dłoń do szyi, do jabłka Adama.

00:03:03.921 --> 00:03:06.043
Czujecie wibrację?

00:03:06.067 --> 00:03:07.978
Tracicie tylko energię,

00:03:08.002 --> 00:03:10.439
bo nie tak się porozumiewacie.

00:03:10.463 --> 00:03:11.916
Robicie to przez usta.

00:03:11.940 --> 00:03:14.667
Ale jeśli otworzycie usta pod wodą,
nikt was nie usłyszy.

00:03:14.681 --> 00:03:18.249
Musicie być w stanie wzmocnić tę energię,
żeby była słyszalna w wodzie.

00:03:18.273 --> 00:03:19.460
Tak robią wieloryby.

00:03:19.484 --> 00:03:21.055
Kiedy słyszycie ich głos,

00:03:21.079 --> 00:03:22.392
(Skrzeczący odgłos)

00:03:22.416 --> 00:03:25.202
to jak skrzeczący dźwięk
puszczanego powietrza z balonu.

00:03:25.226 --> 00:03:27.146
Walenie wydają różne skrzeczące odgłosy,

00:03:27.146 --> 00:03:28.606
ale wydają też ten dźwięk:

00:03:28.630 --> 00:03:30.543
(Wibrujący dźwięk)

00:03:30.567 --> 00:03:32.621
Brzmi jak "puszczanie bąków"?

00:03:32.645 --> 00:03:36.013
Jakby miał w gardle
wielką poduszkę pierdziuszkę .

00:03:36.037 --> 00:03:38.375
Skąd wiadomo, że to odgłos wieloryba?

00:03:38.399 --> 00:03:40.947
Badamy wieloryby,
które osiadły na mieliźnie.

00:03:40.971 --> 00:03:42.945
To te zwierzęta, które umierają na plaży.

00:03:42.945 --> 00:03:46.506
Małe walenie, jak delfiny i morświny,
można zabrać do laboratorium.

00:03:46.536 --> 00:03:49.649
Ale przy dużych waleniach,
musimy przynieść laboratorium do nich.

00:03:49.673 --> 00:03:51.355
Tak to wygląda.

00:03:51.379 --> 00:03:54.114
Jestem pośrodku, w czerwonej czapce.

00:03:54.138 --> 00:03:55.390
Nie jestem zbyt wysoka.

00:03:55.390 --> 00:03:58.173
Widzicie, jak wielki był ten wieloryb
w porównaniu do mnie.

00:03:58.173 --> 00:03:59.362
Miał prawie 20 metrów.

00:03:59.386 --> 00:04:02.123
To małe narzędzie z boku, to mój skalpel.

00:04:02.147 --> 00:04:05.521
Wygląda jak kij do hokeja
z ostrzem na końcu.

00:04:05.545 --> 00:04:08.510
Wykonanie dysekcji wieloryba
to bardzo trudny proces.

00:04:08.534 --> 00:04:10.493
Trzeba dosłownie zagłębić się w pracy.

00:04:10.517 --> 00:04:13.238
To jak ogromny, krwawy plac budowy.

00:04:13.262 --> 00:04:14.558
Nosisz kask,

00:04:14.582 --> 00:04:16.539
pracujesz z ciężką maszynerią.

00:04:16.563 --> 00:04:17.896
W tym przypadku

00:04:17.920 --> 00:04:20.738
to tylko krtań płetwala błękitnego.

00:04:20.762 --> 00:04:21.753
Tylko krtań.

00:04:21.777 --> 00:04:24.805
Mam tylko 152 cm wzrostu,
a jego krtań ma ponad 3,5 metra.

00:04:24.829 --> 00:04:26.373
Skąd wiemy, co się dzieje?

00:04:26.397 --> 00:04:28.461
Patrzymy na krtań

00:04:28.485 --> 00:04:31.320
i widzimy, że ta należy do młodego,
więc jest dużo mniejsza.

00:04:31.320 --> 00:04:34.124
Widzicie tę część w kształcie "U",
zaznaczoną na niebiesko.

00:04:34.148 --> 00:04:35.549
To ta część wibruje.

00:04:35.583 --> 00:04:37.376
Jak nasze struny głosowe.

00:04:37.400 --> 00:04:39.954
Kiedy wkładam tam rękę,
gdzie ten niebieski rękaw,

00:04:39.968 --> 00:04:41.967
możecie zobaczyć,
że pod spodem jest worek.

00:04:41.987 --> 00:04:43.463
To poduszka pierdziuszka.

00:04:43.487 --> 00:04:45.344
To pęcherz powietrza albo balon.

00:04:45.368 --> 00:04:47.008
Co te zwierzęta robią...

00:04:47.032 --> 00:04:50.001
Widzicie ten duży, czarny balon w gardle,

00:04:50.025 --> 00:04:52.096
gdzie przewód pokarmowy, granatowy kolor,

00:04:52.120 --> 00:04:54.927
spotyka się z drogami
oddechowymi, jasnoniebieski,

00:04:54.951 --> 00:04:56.957
a pośrodku jest czarny worek.

00:04:56.981 --> 00:04:59.569
Walenie używają go do wydawania odgłosów.

00:04:59.593 --> 00:05:01.788
Wibrują nim i wysyłają dźwięki.

00:05:01.812 --> 00:05:05.091
Małe zębowce też mają worki powietrzne
w różnych miejscach na głowie,

00:05:05.115 --> 00:05:08.924
worki, do których łapią
jak najwięcej powietrza,

00:05:08.953 --> 00:05:10.961
żeby mieć zapas, kiedy nurkują,

00:05:10.985 --> 00:05:13.021
bo wtedy ciśnienie wzrasta,

00:05:13.045 --> 00:05:15.761
co zmniejsza objętość
dostępnego powietrza.

00:05:15.785 --> 00:05:16.937
Ale, co ważniejsze,

00:05:16.961 --> 00:05:20.257
posiadanie worka pozwala
na ponowne użycie powietrza,

00:05:20.281 --> 00:05:22.008
które jest cennym towarem.

00:05:22.032 --> 00:05:25.050
Nie chcesz wracać
na powierzchnię po więcej.

00:05:25.074 --> 00:05:27.768
Kiedy wydajesz dźwięk pod wodą,
jeśli jesteś wielorybem,

00:05:27.792 --> 00:05:30.332
zróbcie: "aaaa".

00:05:30.356 --> 00:05:32.810
Wieloryby mają zamknięty pysk,
zróbcie: "ammm".

00:05:32.840 --> 00:05:34.155
(Publiczność wydaje odgłos)

00:05:34.155 --> 00:05:35.379
Wszyscy buczycie.

00:05:35.379 --> 00:05:37.514
Wieloryby zamykają nozdrza
i robią: "mmmm".

00:05:37.538 --> 00:05:38.688
(Próbuje wydać dźwięk)

00:05:38.863 --> 00:05:40.387
Co się stało?

00:05:40.411 --> 00:05:43.084
Nie możecie wydać odgłosu
z zamkniętym nosem,

00:05:43.108 --> 00:05:44.933
bo doszło do zwiększenia ciśnienia.

00:05:44.957 --> 00:05:48.567
Dzięki workom powietrznym,
u wielorybów nie podnosi się ciśnienie,

00:05:48.591 --> 00:05:50.669
czyli powietrze nadal przepływa.

00:05:50.693 --> 00:05:52.971
Gdybyście mieli worek
na końcu jamy nosowej,

00:05:52.995 --> 00:05:54.943
też moglibyście utrzymać jego przepływ.

00:05:54.967 --> 00:05:56.623
Mam nadzieję, że wam się podobało.

00:05:56.647 --> 00:05:59.174
Tak anatomowie porównawczy
zarabiają na życie.

00:05:59.198 --> 00:06:01.113
Studiujemy budowę tych zwierząt.

00:06:01.137 --> 00:06:03.942
Próbujemy ją naśladować,
szukamy zastosowań w ludzkim życiu,

00:06:03.956 --> 00:06:06.837
stosując nowe technologie
do tworzenia mechanizmów ochronnych

00:06:06.837 --> 00:06:09.311
czy nowych sposobów leczenia chorób,

00:06:09.335 --> 00:06:11.999
które imitują te dziwne środowiska.

00:06:11.999 --> 00:06:13.619
Mam nadzieję, że wam się podobało.

00:06:13.619 --> 00:06:14.529
Dziękuję.

00:06:14.529 --> 00:06:15.429
(Brawa)