1
00:00:06,912 --> 00:00:10,042
1901'de, David Hänig tat anlayışımızı

2
00:00:10,042 --> 00:00:13,930
sonsuza kadar değiştiren
bir makale yayınladı.

3
00:00:13,930 --> 00:00:17,727
Araştırması günümüzde 
tat haritası olarak bildiğimiz

4
00:00:17,727 --> 00:00:22,278
dili 4 ayrı alana bölen 
bir çizime öncülük etti.

5
00:00:22,278 --> 00:00:23,588
Bu haritaya göre,

6
00:00:23,588 --> 00:00:27,028
dilimizin ucunda bulunan 
reseptörler tatlılığı yakalar,

7
00:00:27,028 --> 00:00:29,700
acılık dilimizin tabanında duyulur,

8
00:00:29,700 --> 00:00:35,115
kenarlar boyunca reseptörler 
tuzluluk ve ekşilik duyularını saptar.

9
00:00:35,115 --> 00:00:40,150
Bulunuşundan beri tat haritası ders 
kitaplarında ve gazetelerde yayınlandı.

10
00:00:40,150 --> 00:00:43,660
Bu haritayla ilgili tek problem
yanlış olması.

11
00:00:43,660 --> 00:00:49,890
Aslında bu Hänig'in ilk baştaki keşfinin
doğru bir temsili bile değil.

12
00:00:49,890 --> 00:00:52,580
Dil haritası
yaygın bir kavram yanılgısıdır,

13
00:00:52,580 --> 00:00:54,303
yaygın biçimde inanılan

14
00:00:54,303 --> 00:00:56,268
fakat büyük ölçüde
doğru olmayan bir şey.

15
00:00:56,268 --> 00:00:59,028
O zaman bunun gibi 
kavram yanılgıları nereden geliyor

16
00:00:59,028 --> 00:01:03,368
ve uydurma bir olguyu 
inanılması kolay yapan şey ne?

17
00:01:03,368 --> 00:01:07,269
Dil haritasının yolculuğunun
David Hänig'le başladığı doğru.

18
00:01:07,269 --> 00:01:10,318
Leipzig Üniversitesinde
tezinin bir bölümü olarak,

19
00:01:10,318 --> 00:01:16,271
Hänig dil yüzeyi boyunca 4 basit tat için
tat duyusu hassasiyetini analiz etti.

20
00:01:16,271 --> 00:01:20,081
Tatlılık için sükrozu,
acılık için kinin sülfatı,

21
00:01:20,081 --> 00:01:23,928
ekşilik için hidroklorik asiti
ve tuzluluk için tuzu kullanarak

22
00:01:23,928 --> 00:01:28,001
Hänig tat duyu eşiklerindeki 
farklılıkları karşılaştırmak için

23
00:01:28,001 --> 00:01:31,091
deneğin dili boyunca
bu uyaranları uyguladı.

24
00:01:31,091 --> 00:01:36,361
Bu dört tadı etkileyen fizyolojik 
mekanizları daha iyi anlamayı ümit etti

25
00:01:36,361 --> 00:01:39,841
ve verileri her tat duyusunda 
olan hassasiyetin

26
00:01:39,841 --> 00:01:42,758
dil yüzeyi boyunca
değiştiğine işaret etti.

27
00:01:42,758 --> 00:01:47,068
Tatlılık için en yüksek duyu 
dilin ucunda konumlanmıştı;

28
00:01:47,068 --> 00:01:49,634
acı tatlar dil tabanında;

29
00:01:49,634 --> 00:01:54,854
tuz bu alanda ve ekşi dilin 
yan kısımlarının ortasında en güçlüydü.

30
00:01:54,854 --> 00:01:58,738
Ancak Hänig her duyunun dilin 
diğer bölgelerinde de tadılabileceğini

31
00:01:58,738 --> 00:02:02,218
ve tanımladığı alanların
yoğunluk açısından

32
00:02:02,218 --> 00:02:06,591
çok az değişim gösterdiğini
not edecek kadar dikkatliydi.

33
00:02:06,591 --> 00:02:08,741
Birçok kavram yanılgısı gibi

34
00:02:08,741 --> 00:02:12,598
dil haritası özgün kaynağının 
bir çarpıtmasını temsil eder.

35
00:02:12,598 --> 00:02:15,698
Fakat bu çarpıtmanın yapısı 
çeşitlilik gösterebilir.

36
00:02:15,698 --> 00:02:19,218
Bazi kavram yanılgıları 
dezenformasyonlardan oluşur.

37
00:02:19,218 --> 00:02:23,248
Bunlar insanları yanlış yönlendirmek için 
bilerek tasarlanmış yanlış bilgilerdir.

38
00:02:23,248 --> 00:02:26,337
Ancak birçok kavram 
yanılgısının merkezinde,

39
00:02:26,337 --> 00:02:30,477
dil haritası da dahil olmak üzere,
misenformasyonlar vardır.

40
00:02:30,477 --> 00:02:34,758
Bunlar ise kasıtsız hatalardan kaynaklanan
yanlış veya yanıltıcı bilgilerdir.

41
00:02:34,758 --> 00:02:39,107
Misenformasyon çoğu zaman yanlışlıklar
ve insan hatalarıyla şekillenir.

42
00:02:39,107 --> 00:02:42,110
Fakat kavram yanılgısına 
sebep olan spesifik hatalar

43
00:02:42,110 --> 00:02:44,628
şaşırtıcı derecede çeşitlilik gösterir.

44
00:02:44,628 --> 00:02:46,268
Dil haritası örneğinde,

45
00:02:46,268 --> 00:02:49,328
Hänig’in tezi Almanca yazılmıştı.

46
00:02:49,328 --> 00:02:51,996
Bu da makalenin 
sadece Almancada akıcı olan

47
00:02:51,996 --> 00:02:55,256
ve Hänig’in küçük akademik bölümüne 
hakim okuyucular tarafından

48
00:02:55,256 --> 00:02:57,426
anlaşılması anlamına geliyor.

49
00:02:57,426 --> 00:03:01,791
Bu, makalenin üçüncü taraflarlarla 
paylaşılmasının her defasında

50
00:03:01,791 --> 00:03:04,988
Häing’in araştırmasını
yeniden şekillendiren bir oyunu başlattı.

51
00:03:04,988 --> 00:03:07,636
Tezinden on yıldan daha az bir sürede,

52
00:03:07,636 --> 00:03:10,946
gazeteler yanlış olarak 
deneylerin tatlılığın

53
00:03:10,946 --> 00:03:15,865
dilin arka tarafında algılanamayacağını 
kanıtladığını diretiyorlardı.

54
00:03:15,865 --> 00:03:18,545
Dil haritasının yayılmasındaki 
ikinci suçlu

55
00:03:18,545 --> 00:03:21,626
Häing’in çalışmasının 
canlandırdığı görüntülerdir.

56
00:03:21,626 --> 00:03:24,763
1912'de, haritanın kaba bir sürümü

57
00:03:24,763 --> 00:03:28,763
tat ve koku araştırmasının 
arkasındaki gizemleri

58
00:03:28,763 --> 00:03:32,136
dikkatlice tanımlayan
bir gazete yazısında göründü.

59
00:03:32,136 --> 00:03:36,226
Dil yüzeyi boyunca net etiketler 
içeren makalenin çizimi

60
00:03:36,226 --> 00:03:40,226
Häing’in daha karmaşık 
özgün diyagramını basitleştirdi.

61
00:03:40,226 --> 00:03:43,265
Kolay ulaşılabilen bu resmin varyasyonları

62
00:03:43,265 --> 00:03:46,525
sıklıkla Häing’in çalışmasına 
yönelik dayanak

63
00:03:46,525 --> 00:03:49,461
veya derin değerlendirme olmadan
tekrar tekrar alıntılandı.

64
00:03:49,461 --> 00:03:54,261
Nihayetinde bu resim sözde tadı nasıl
tecrübe ettiğimizin bir hakikatıymış gibi

65
00:03:54,261 --> 00:03:57,516
ders kitaplarına ve sınıflara yayıldı.

66
00:03:57,516 --> 00:04:01,336
Ancak belki de bu kavram yanılgısına 
en fazla katkıda bulunan faktör

67
00:04:01,336 --> 00:04:03,976
anlatılışındaki basitlikliktir.

68
00:04:03,976 --> 00:04:04,966
Birçok yönden,

69
00:04:04,966 --> 00:04:10,148
bu harita etrafımızdaki dünya hakkında
net öykülere olan arzumuzu tamamlıyor.

70
00:04:10,148 --> 00:04:14,998
Bu nitelik bazen karışık olan 
bilimin alanlarında her zaman bulunmuyor.

71
00:04:14,998 --> 00:04:15,868
Örneğin,

72
00:04:15,868 --> 00:04:21,044
sahip olduğumuz tatların sayısı Häing’in 
çalışmasının gösterdiğinden bile karışık.

73
00:04:21,044 --> 00:04:26,617
Umami—tadı güzel olarak bilinir—
şimdi beşinci basit tat olarak sayılıyor

74
00:04:26,617 --> 00:04:30,757
ve birçoğu hala yağlı, bazik, metalik 
ve su benzeri gibi

75
00:04:30,757 --> 00:04:34,498
tatların varlığı üzerine tartışıyor.

76
00:04:34,498 --> 00:04:36,268
İyi bir hikaye duyduğumuz anda

77
00:04:36,268 --> 00:04:39,815
o bilgiyi nasıl anladığımızı 
değiştirmek zor olabilir,

78
00:04:39,815 --> 00:04:42,315
yeni kanıtlarla karşı karşıya kalsak bile.

79
00:04:42,315 --> 00:04:45,501
O zaman bir dahaki sefere 
basit bir çizelge gördüğünüzde

80
00:04:45,501 --> 00:04:49,911
veya şaşırtıcı bir anektod okuduğunuzda
sağlıklı bir şüpheciliği sürdürün

81
00:04:49,911 --> 00:04:54,907
çünkü kavram yanılgıları dilinizin
her bölgesinde acı bir tat bırakabilir.