1
00:00:14,455 --> 00:00:16,467
Ko je izmislio pisanje?

2
00:00:16,467 --> 00:00:18,882
Ljudska bića su verovatno
međusobno razgovarala

3
00:00:18,882 --> 00:00:20,935
desetinama hiljada godina,

4
00:00:20,935 --> 00:00:22,892
ali svoje reči smo počeli da zapisujemo

5
00:00:22,892 --> 00:00:24,977
tek pre nekih 5000 godina.

6
00:00:24,977 --> 00:00:26,894
Pre toga, informacije smo beležili

7
00:00:26,894 --> 00:00:28,776
koristeći slike i dijagrame
na grnčariji

8
00:00:28,776 --> 00:00:30,309
ili na zidovima pećina

9
00:00:30,309 --> 00:00:32,230
ili smo ih tkali u tkanine.

10
00:00:32,230 --> 00:00:36,042
Ovi umetnički impulsi
doveli su nas put pisma.

11
00:00:36,042 --> 00:00:38,027
Pismo koje koristimo u engleskom

12
00:00:38,027 --> 00:00:40,304
zapravo je krenulo od sumerske kulture

13
00:00:40,304 --> 00:00:45,034
između 4500. i 1750. pre nove ere

14
00:00:45,034 --> 00:00:49,037
u donjoj Mesopotamiji,
što je današnji Irak i Sirija.

15
00:00:49,037 --> 00:00:51,499
Sumeri su beležili poslovne dogovore

16
00:00:51,499 --> 00:00:55,709
koristeći male, glinene skulpture koza,
magaraca i volova.

17
00:00:55,709 --> 00:00:58,420
Onda su otkrili da su
dvodimenzionalne gravure

18
00:00:58,420 --> 00:01:00,163
na glinenim pločama još jednostavnije.

19
00:01:00,163 --> 00:01:03,619
Na primer,
ovaj simbol je značio "planine",

20
00:01:03,619 --> 00:01:06,004
ovaj je značio "glava".

21
00:01:06,004 --> 00:01:08,433
Ako je oblast oko usta naglašena

22
00:01:08,433 --> 00:01:09,998
to je moglo da znači "usta".

23
00:01:09,998 --> 00:01:12,621
Usta u kombinaciji sa vodom
su značila "piti",

24
00:01:12,621 --> 00:01:15,955
a usta zajedno sa hlebom
su značila "jesti".

25
00:01:15,955 --> 00:01:17,146
Dodajte i simbol za vola

26
00:01:17,146 --> 00:01:18,517
i dobićete "jesti vola".

27
00:01:18,517 --> 00:01:20,843
Voala - pronalazak pisanja!

28
00:01:20,843 --> 00:01:22,310
Ali neke reči imaju značenja

29
00:01:22,310 --> 00:01:24,850
koja je teško prikazati simbolima.

30
00:01:24,850 --> 00:01:28,268
Kako biste nacrtali "vo na planinama"?

31
00:01:28,268 --> 00:01:30,022
Zapamtite, ako crtate samo ono

32
00:01:30,022 --> 00:01:32,812
što mislite, to je onda umetnost,
ne pisanje.

33
00:01:32,812 --> 00:01:34,394
Da bi ovo bilo pisanje,

34
00:01:34,394 --> 00:01:37,361
simboli moraju predstavljati reči.

35
00:01:37,361 --> 00:01:39,735
Možete li ovo da pročitate?

36
00:01:39,735 --> 00:01:43,265
To je poznati citat 
iz Šekspirovog Hamleta.

37
00:01:43,265 --> 00:01:46,111
Tako je, "Biti ili ne biti".

38
00:01:46,111 --> 00:01:48,831
Tako isto su i Sumeri rešili problem.

39
00:01:48,831 --> 00:01:52,284
Vo plus voda plus planina.

40
00:01:52,284 --> 00:01:54,750
Kakve veze voda ima sa bilo čime?

41
00:01:54,750 --> 00:01:56,636
Pa, reč za vodu Sumera

42
00:01:56,636 --> 00:02:00,237
zvučala je isto kao njihova reč za "na",

43
00:02:00,237 --> 00:02:03,324
dakle "vo u planini".

44
00:02:03,324 --> 00:02:06,495
Lingvisti ovo nazivaju rebusnim pisanjem.

45
00:02:06,495 --> 00:02:07,698
Sumeri su već znali

46
00:02:07,698 --> 00:02:10,088
kako da predstave značenje
pisanim simbolima,

47
00:02:10,088 --> 00:02:11,917
i predstavljajući zvuke takođe,

48
00:02:11,917 --> 00:02:14,544
Sumeri su proširili svoj pisani vokabular.

49
00:02:14,544 --> 00:02:16,501
Postepeno simboli za zvuke

50
00:02:16,501 --> 00:02:18,047
počeli su da se koriste češće,

51
00:02:18,047 --> 00:02:20,216
a simboli za značenje ređe.

52
00:02:20,216 --> 00:02:22,183
Sistem pisma je postao prešao

53
00:02:22,183 --> 00:02:24,053
u fonetsku azbuku

54
00:02:24,053 --> 00:02:26,138
koja nam je poznata kao klinasto pismo.

55
00:02:26,138 --> 00:02:28,599
Mnoge kulture kao što su
Akadijci i Sirijci

56
00:02:28,599 --> 00:02:30,517
prilagodile su izum Sumera

57
00:02:30,517 --> 00:02:32,737
kako bi stvorili sopstvena pisma.

58
00:02:32,737 --> 00:02:33,854
"Ep o Gilgamešu"

59
00:02:33,854 --> 00:02:35,132
i "Hamurabijev zakonik"

60
00:02:35,132 --> 00:02:37,754
napisani su varijantama klinastog pisma.

61
00:02:37,754 --> 00:02:39,131
Kako se tehnologija širila,

62
00:02:39,131 --> 00:02:41,243
ovi simboli pronašli su svoj put do Grčke

63
00:02:41,243 --> 00:02:44,846
i do najšire korišćenog pisma današnjice.

64
00:02:44,846 --> 00:02:46,742
Ali Sumerija nije jedino mesto na Zemlji

65
00:02:46,742 --> 00:02:48,322
na kojem je izmišljeno pismo.

66
00:02:48,322 --> 00:02:49,912
Stari Egipćani su razvili
svoje heroglifijske

67
00:02:49,912 --> 00:02:54,046
i hijeratične spise u otprilike isto
vreme, 3500 godina pre nove ere.

68
00:02:54,046 --> 00:02:56,726
Zatim je pisanje izmišljeno u Kini,
nezavisno od ovoga,

69
00:02:56,726 --> 00:02:58,550
oko 1500 godina pre nove ere

70
00:02:58,550 --> 00:03:01,503
i zatim šireno po jugoistočnoj Aziji.

71
00:03:01,503 --> 00:03:04,966
Najskorije, kultura Maja
u Srednjoj Americi

72
00:03:04,966 --> 00:03:09,324
počela je da urezuje kartuše
300. godine posle nove ere.

73
00:03:09,324 --> 00:03:12,330
Dakle, ko je izumeo pisanje?

74
00:03:12,330 --> 00:03:13,367
Sumeri,

75
00:03:13,367 --> 00:03:14,110
Egipćani,

76
00:03:14,110 --> 00:03:14,738
Kinezi

77
00:03:14,738 --> 00:03:16,672
i Maje zasigurno.

78
00:03:16,672 --> 00:03:18,114
Na kraju krajeva, sva pisma

79
00:03:18,114 --> 00:03:20,200
koja se i danas koriste

80
00:03:20,200 --> 00:03:23,456
potiču od Sumera i Kineza.

81
00:03:23,456 --> 00:03:25,517
Pisanje je možda bilo izmišljeno

82
00:03:25,517 --> 00:03:27,255
u drugim delovima sveta takođe.

83
00:03:27,255 --> 00:03:29,396
Otkriveni su antički natpisi civilizacije

84
00:03:29,396 --> 00:03:31,947
iz doline Inda i Rapa Nui kulture

85
00:03:31,947 --> 00:03:33,900
ali niko nije uspeo da ih dešifruje.

86
00:03:33,900 --> 00:03:35,703
Da li biste želeli da probate?