1
00:00:14,455 --> 00:00:16,467
Kto wynalazł pismo?

2
00:00:16,467 --> 00:00:18,882
Ludzie pewnie rozmawiali ze sobą

3
00:00:18,882 --> 00:00:20,935
od kilkudziesięciu tysięcy lat,

4
00:00:20,935 --> 00:00:22,892
ale słowa zapisujemy

5
00:00:22,892 --> 00:00:24,977
dopiero od około 5 000 lat.

6
00:00:24,977 --> 00:00:26,894
Wcześniej, zapisywaliśmy informacje

7
00:00:26,894 --> 00:00:28,776
za pomocą rysunków i diagramów

8
00:00:28,776 --> 00:00:30,309
na glinie i ścianach jaskiń

9
00:00:30,309 --> 00:00:32,230
lub zaplataliśmy na sznurkach.

10
00:00:32,230 --> 00:00:36,042
Te artystyczne zabiegi 
doprowadziły nas do pisma.

11
00:00:36,042 --> 00:00:38,027
System pisma używamy
w języku angielskim

12
00:00:38,027 --> 00:00:40,304
właściwie wziął początek 
w kulturze sumeryjskiej

13
00:00:40,304 --> 00:00:45,034
gdzieś między 4500 a 1750 rokiem p.n.e.

14
00:00:45,034 --> 00:00:49,037
w Mezopotamii, 
dzisiaj tereny Iraku i Syrii.

15
00:00:49,037 --> 00:00:51,499
Sumeryjczycy zapisywali
interesy kupieckie

16
00:00:51,499 --> 00:00:55,709
za pomocą malutkich rzeźb kóz,
osłów czy wołów.

17
00:00:55,709 --> 00:00:58,420
Później odkryli, że ryciny
na glinianych tabliczkach

18
00:00:58,420 --> 00:01:00,163
były jeszcze wygodniejsze

19
00:01:00,163 --> 00:01:03,619
Przykładowo, 
ten symbol oznaczał "góry"

20
00:01:03,619 --> 00:01:06,004
a ten "głowę".

21
00:01:06,004 --> 00:01:08,433
Jeśli rysunek podkreślał rejon ust,

22
00:01:08,433 --> 00:01:09,998
to mogło oznaczać "usta".

23
00:01:09,998 --> 00:01:12,621
Usta połączone z wodą - "pić",

24
00:01:12,621 --> 00:01:15,955
a usta wraz z chlebem - "jeść".

25
00:01:15,955 --> 00:01:17,146
Dodajmy symbol wołu,

26
00:01:17,146 --> 00:01:18,517
i otrzymujemy "jeść wołu"

27
00:01:18,517 --> 00:01:20,843
I oto - wynalazek pisma.

28
00:01:20,843 --> 00:01:22,310
Lecz niektóre słowa mają znaczenie,

29
00:01:22,310 --> 00:01:24,850
które trudno wyrazić symbolami.

30
00:01:24,850 --> 00:01:28,268
Jak byś narysował "wół w górach" ?

31
00:01:28,268 --> 00:01:30,022
Jednak, jeśli narysujesz
to co masz na myśli,

32
00:01:30,022 --> 00:01:32,812
to jest to obraz, nie pismo.

33
00:01:32,812 --> 00:01:34,394
Aby stał się pismem

34
00:01:34,394 --> 00:01:37,361
symbol musi oznaczać słowo.

35
00:01:37,361 --> 00:01:39,735
Czy możesz to przeczytać ?

36
00:01:39,735 --> 00:01:43,265
To słynny cytat z Hamleta Williama Szekspira.

37
00:01:43,265 --> 00:01:46,111
Tak: "Być albo nie być".

38
00:01:46,111 --> 00:01:48,831
Oto jak Sumeryjczycy 
rozwiązali także ten problem.

39
00:01:48,831 --> 00:01:52,284
Wół plus woda plus góry.

40
00:01:52,284 --> 00:01:54,750
Co ma do tego woda ?

41
00:01:54,750 --> 00:01:56,636
Otóż, sumeryjskie słowo "woda"

42
00:01:56,636 --> 00:02:00,237
brzmiało dokładnie tak jak przyimek "w"

43
00:02:00,237 --> 00:02:03,324
więc "wół w górach".

44
00:02:03,324 --> 00:02:06,495
Lingwiści nazwaliby to pismem rebusowym.

45
00:02:06,495 --> 00:02:07,698
Sumeryjczycy już wiedzieli

46
00:02:07,698 --> 00:02:10,088
jak przekazać znaczenie przez symbole.

47
00:02:10,088 --> 00:02:11,917
a poprzez reprezentację dźwięków

48
00:02:11,917 --> 00:02:14,544
rozszerzyli swój słownik pisany.

49
00:02:14,544 --> 00:02:16,501
Stopniowo symbole dźwięków

50
00:02:16,501 --> 00:02:18,047
były używane częściej

51
00:02:18,047 --> 00:02:20,216
a symbole znaczeniowe - mniej.

52
00:02:20,216 --> 00:02:22,183
System pisma przekształcił się

53
00:02:22,183 --> 00:02:24,053
w alfabet fonetyczny,

54
00:02:24,053 --> 00:02:26,138
który znamy jako pismo klinowe.

55
00:02:26,138 --> 00:02:28,599
Wiele kultur, jak Akadyjczycy i Syryjczycy,

56
00:02:28,599 --> 00:02:30,517
przyjęło sumeryjski wynalazek,

57
00:02:30,517 --> 00:02:32,737
aby stworzyć swój własny system pisma.

58
00:02:32,737 --> 00:02:33,854
"Epos o Gilgameszu"

59
00:02:33,854 --> 00:02:35,132
i "Kodeks Hammurabiego"

60
00:02:35,132 --> 00:02:37,754
zostały napisane 
w odmianach pisma klinowego.

61
00:02:37,754 --> 00:02:39,131
Wraz z rozwojem techniki

62
00:02:39,131 --> 00:02:41,243
Symbole te trafiły do Grecji

63
00:02:41,243 --> 00:02:44,846
i dalej do najczęściej używanego
dziś na świecie alfabetu.

64
00:02:44,846 --> 00:02:46,742
Lecz Sumer nie był
jedynym miejscem na Ziemi,

65
00:02:46,742 --> 00:02:48,322
gdzie wynaleziono pismo.

66
00:02:48,322 --> 00:02:49,912
Starożytni Egipcjanie stworzyli swoje hieroglify
oraz pismo hieratyczne

67
00:02:49,912 --> 00:02:54,046
w mniej więcej podobnym czasie,
około 3500 r. p.n.e

68
00:02:54,046 --> 00:02:56,726
Niezależnie, pismo wynaleziono w Chinach

69
00:02:56,726 --> 00:02:58,550
około 1500 r p.n.e.

70
00:02:58,550 --> 00:03:01,503
i rozprzestrzeniło się
w południowo-wschodniej Azji

71
00:03:01,503 --> 00:03:04,966
Bardziej współcześnie, 
Majowie w Ameryce Łacińskiej

72
00:03:04,966 --> 00:03:09,324
zaczęli rzeźbić swoje obrazki około 300 r. n.e.

73
00:03:09,324 --> 00:03:12,330
Zatem, kto wynalazł pismo ?

74
00:03:12,330 --> 00:03:13,367
Sumeryjczycy,

75
00:03:13,367 --> 00:03:14,110
Egipcjanie,

76
00:03:14,110 --> 00:03:14,738
Chińczycy,

77
00:03:14,738 --> 00:03:16,672
i Majowie - na pewno.

78
00:03:16,672 --> 00:03:18,114
Niewątpliwie, wszystkie systemy pisma

79
00:03:18,114 --> 00:03:20,200
wciąż używane dziś na świecie

80
00:03:20,200 --> 00:03:23,456
mają swe źródło w Sumerze lub Chinach.

81
00:03:23,456 --> 00:03:25,517
Możliwe, że pismo wynaleziono także

82
00:03:25,517 --> 00:03:27,255
w innych częściach świata.

83
00:03:27,255 --> 00:03:29,396
Starożytne inskrypcje 
kultur Doliny Indus oraz Rapa Nui

84
00:03:29,396 --> 00:03:31,947
zostały wprawdzie odkryte,

85
00:03:31,947 --> 00:03:33,900
lecz nikt nie był w stanie ich odczytać.

86
00:03:33,900 --> 00:03:35,703
Chcesz spróbować ?