0:00:14.455,0:00:16.467
စာေရးမႈကုိ ဘယ္သူက တီထြင္ခဲ့တာလဲ။

0:00:16.467,0:00:18.882
လူသားတုိ႔ဟာ တစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္ စကားေျပာလာခဲ့ၾကတာဟာ

0:00:18.882,0:00:20.935
ႏွစ္ေပါင္း ေထာင္ေသာင္းနဲ႔ခ်ီ ၾကာလာခဲ့ၿပီနဲ႔ တူပါတယ္

0:00:20.935,0:00:22.892
ဒါေပမဲ့ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ရဲ႕ စကားလံုးေတြကုိ စာအျဖစ္ ေရးလာၾကတာ

0:00:22.892,0:00:24.977
ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀၀ ခန္႔မွ်သာ ရွိပါေသးတယ္။

0:00:24.977,0:00:26.894
အဲဒီ မတုိင္ခင္တုန္းက၊ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ဟာ မွတ္သားလုိတာကုိ

0:00:26.894,0:00:28.776
ပံုမ်ား နဲ႔ ဇယားပံုမ်ားကုိ သံုးၿပီး

0:00:28.776,0:00:30.309
ေျမအုိးမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ဂူနံရံမ်ား ေပၚမွာ

0:00:30.309,0:00:32.230
ဒါမွမဟုတ္ အဝတ္စမ်ားထဲမွာ ထည့္သြင္းရက္လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

0:00:32.230,0:00:36.042
အဲဒီလုိ အႏုပညာ လံႈ႔ေဆာ္မႈမ်ားက အေရးအသားဆီကုိ ဦးတည္ခဲ့တဲ့ လမ္းစပါပဲ။

0:00:36.042,0:00:38.027
အခု ကြၽန္ေတာ္တုိ႔က အဂၤလိပ္စာကုိ ေရးရာတြင္ သံုးၾကတဲ့ စာစနစ္ဟာ

0:00:38.027,0:00:40.304
တကယ္က်ေတာ့ စူေမရီယန္ (Sumerian)ယဥ္ေက်းမႈထဲ

0:00:40.304,0:00:45.034
ဘီစီ ၄၅၀၀ ႏွင့္ ဘီစီ ၁၇၅၀ အၾကားမွာ စတင္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္ကာ

0:00:45.034,0:00:49.037
ဒီေန႔ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔က အီရတ္ ႏွင့္ ဆီးရီးယား ႏုိ္င္ငံမ်ားအျဖစ္ သိၾကတဲ့ မီဆုုိပုိေတးမီယား ေနရာမွာပါ။

0:00:49.037,0:00:51.499
စူမီးရီယန္ လူမ်ဳိးတုိ႔ဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ ေရာင္းဝယ္မႈကိစၥေတြကုိ

0:00:51.499,0:00:55.709
ရႊံ႕နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ဆိတ္၊ ျမည္း ႏွင့္ ႏြားေတြရဲ႕[br][br]ပန္းပုပံုေသးေသးေလးေတြကုိ သံုးၿပီး မွတ္သားခဲ့ၾကပါတယ္။

0:00:55.709,0:00:58.420
အဲဒီေနာက္မွာ ရႊံ႕ျပားေတြေပၚမွာ ျပားခ်ပ္ေနတဲ့ ဇယားပံုစံမ်ဳိးနဲ႔ ေရးမွတ္ရင္

0:00:58.420,0:01:00.163
ပုိ႔လုိ႔ေတာင္ အဆင္ေျပတာကုိ သူတုိ႔ ေတြ႕လာၾကပါတယ္။

0:01:00.163,0:01:03.619
ဥပမာ၊ ဒီ သေကၤတဟာ "ေတာင္မ်ား" ကုိဆုုိလုိပါတယ္၊

0:01:03.619,0:01:06.004
ေဟာဒါက်ေတာ့ "ဦးေခါင္း" ပါ။

0:01:06.004,0:01:08.433
ဦးေခါင္းထဲက ပါးစပ္ရဲ႕ ေနရာကုိ အထူးအေလးေပး ေဖၚျပထားလုိ႔

0:01:08.433,0:01:09.998
"ပါးစပ္"ကုိဆုိလိုမွန္းထင္ရွားပါတယ္။

0:01:09.998,0:01:12.621
ပါးစပ္ကုိ ေရနဲ႔ ေပါင္းေပးလုိက္ေတာ့ "ေသာက္တယ္" ျဖစ္လာပါတယ္၊

0:01:12.621,0:01:15.955
ပါးစပ္ကုိ ေပါင္မုန႔္နဲ႔ ေပါင္းေပးလုိက္ေတာ့ "စားတယ္" သေဘာ ျဖစ္လာပါတယ္။

0:01:15.955,0:01:17.146
အဲဒီေနာက္မွာ ႏြားရဲ႕ သေကၤတကုိ ထည့္ေပးလုိက္ေတာ့

0:01:17.146,0:01:18.517
"ႏြားကုိစားတယ္" ျဖစ္လာပါတယ္။

0:01:18.517,0:01:20.843
ၾကည့္ၾကပါ ဒါဟာ စာေရးျခင္း တီထြင္မႈပါပဲ။

0:01:20.843,0:01:22.310
ဒါေပမဲ့ စကားလံုး တခ်ိိဳ႕ရဲ႕ အဓိပၸါယ္ေတြကုိ

0:01:22.310,0:01:24.850
ခုနက သေကၤတေတြနဲ႔ ေဖၚျပဖုိ႔ ခဲယဥ္းခဲ့ပါတယ္။

0:01:24.850,0:01:28.268
"ေတာင္ေတြ အၾကားက ႏြား"ကုိ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ဘယ္လုိလုပ္ ေရးဆြဲၾကမလဲ။

0:01:28.268,0:01:30.022
ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ဟာ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ဆုိလုိခ်င္တာကုိ ပံုဆြဲလုိက္ျခင္းဟာ

0:01:30.022,0:01:32.812
အႏုပညာ ျဖစ္ၿပီး စာေရးမႈ မဟုတ္ႏုိင္တာကုိ မွတ္ထားပါဦး

0:01:32.812,0:01:34.394
စာေရးသားမႈပါလုိ႔ ေျပာႏုိင္ဖုိ႔အတြက္ ဆုိရင္

0:01:34.394,0:01:37.361
သေကၤတ တစ္ခုဟာ စကားလံုးတစ္လံုးကုိ ကုိယ္စားျပဳရန္ လုိပါတယ္။

0:01:37.361,0:01:39.735
ခင္ဗ်ားတုိ႔ ဒါကုိ ဖတ္ၾကည့္ႏုိင္ၾကပါသလား။

0:01:39.735,0:01:43.265
အဲဒါဟာ ဝီလ်ံ ရွိတ္စပီယားရဲ႕ နာမည္ႀကီး ဟမ္လက္ ဆုိတဲ့ လက္ရာထဲက စာသားပါ။

0:01:43.265,0:01:46.111
"လုပ္သင့္ မလုပ္သင့္" ဆုိတဲ့ စာေၾကာင္းေလ။

0:01:46.111,0:01:48.831
အဲဒီျပႆနာကုိလည္း စူမီးရီယန္ လူမ်ဳိးေတြ ေျဖရွင္းခဲ့ၾကပံုက ဒီလုိပါ။

0:01:48.831,0:01:52.284
ႏြား အေပါင္း ေရ အေပါင္း ေတာင္ ( ႏြား + ေရ + ေတာင္) တဲ့ဗ်

0:01:52.284,0:01:54.750
ဒါနဲ႔ ဒီေနရာမွာ ေရ က ဘယ္လုိလုပ္ ပါလာရတာလဲလ ုိ႔ေစာဒကတက္စရာ ရွိႏုိင္ပါတယ္။

0:01:54.750,0:01:56.636
ျဖစ္ခ်င္ေတာ့၊ စူမီးရီယန္ လူမ်ဳိးေတြရဲ႕ ေရဆုိတဲ့ စကားလံုးဟာ

0:01:56.636,0:02:00.237
သူတို႔ဘာသာစကားအရ "အၾကား" ဆိုတာနဲ႔ အသံထြက္ပံုဆင္တူခဲ့ပါတယ္၊

0:02:00.237,0:02:03.324
အဲဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ " ေတာင္မ်ား အၾကားက ႏြား" ျဖစ္လာတာပါ။

0:02:03.324,0:02:06.495
ဘာသာေဗဒ ပညာရွင္ေတြက ဒါကုိ ပေဟဠိ ပံုစံ ေရးသားမႈလုိ႔ ေခၚပါတယ္။

0:02:06.495,0:02:07.698
ဒီေတာ့ အခုျမင္ႏုိင္ၾကသလုိ စူမီးရီယန္တုိ႔ဟာ

0:02:07.698,0:02:10.088
လုိခ်င္တဲ့ အဓိပၸါယ္ေတြကုိ[br]သေကၤတမ်ားမွတစ္ဆင့္ ဘယ္လုိ ေရးမလဲ

0:02:10.088,0:02:11.917
ၿပီးေတာ့ အသံတခ်ဳိ႕ကုိ ဘယ္လုိ ေဖၚျပေပးမလဲ ဆုိတာကုိ သိရွိခဲ့ၾကလုိ႔

0:02:11.917,0:02:14.544
စူမီးရီယန္ တုိ႔ဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ အေရးအသား ေဝါဟာရမ်ားကုိ တုိးခ်ဲ႕ႏုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

0:02:14.544,0:02:16.501
တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ အသံအတြက္ သေကၤတမ်ားကုိ

0:02:16.501,0:02:18.047
ပုိၿပီး မၾကာခဏ သံုးလာၾကကာ

0:02:18.047,0:02:20.216
အဓိပၸါယ္မ်ားအတြက္[br]သေကၤတေတြကုိက်ေတာ့ အသံုး နည္းနည္းလာခဲ့ပါတယ္။

0:02:20.216,0:02:22.183
စာေရးစနစ္ဟာ က်စ္လစ္သိပ္သည္းလာကာ

0:02:22.183,0:02:24.053
အသံထြက္လုိ႔ရတဲ့ အကၡရာစဥ္ သေဘာကုိ ေဆာင္လာပါတယ္၊

0:02:24.053,0:02:26.138
ကြၽန္ေတာ္တုိ႔က က်ဴနီေဖာင္းစာ လုိ႔ေခၚၾကတဲ့ဟာပါပဲ။

0:02:26.138,0:02:28.599
အကာဒီယန္ နဲ႔ ဆီးရီးယားတုိ႔လို ယဥ္ေက်းမႈ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကလည္း

0:02:28.599,0:02:30.517
အဲဒီ စူမီးရီယန္ တီထြင္မႈကုိ အေျခခံၿပီး

0:02:30.517,0:02:32.737
သူတုိ႔ရဲ႕ ကုိယ္ပုိင္ စာေရးစနစ္ေတြကုိ တီထြင္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

0:02:32.737,0:02:33.854
"Epic of Gilgamesh" နဲ႔

0:02:33.854,0:02:35.132
"Code of Hammurabi" ဆုိတဲ့ ေရွးစာအုပ္ေတြကုိ

0:02:35.132,0:02:37.754
ခုနက က်ဴနီေဖာင္းစာမ်ိဳးေတြနဲ႔ ေရးထားတာပါ။

0:02:37.754,0:02:39.131
အဲဒီ စာေရးသားနည္းက ပ်ံ႕ႏံွ႔လာတာနဲ႔ အမွ်

0:02:39.131,0:02:41.243
အဲဒီ သေကၤတေတြဟာ ဂရိကုိ ေရာက္လာၾကပါတယ္

0:02:41.243,0:02:44.846
အဲဒီလုိနည္းျဖင့္ ကမၻာေပၚက အသံုးအမ်ားဆံုး အကၡရာမ်ား ျဖစ္လာခဲ့ၾကပါတယ္။

0:02:44.846,0:02:46.742
ဒါေပမဲ့ စူမီးရီယားဟာ ကမၻာႀကီးေပၚမွာ

0:02:46.742,0:02:48.322
စာေရးသားမႈ တီထြင္ႏုိင္ခဲ့တဲ့ တစ္ခုတည္းေသာ ေဒသ မဟုတ္ခဲ့ပါဘူးခင္ဗ်ာ

0:02:48.322,0:02:49.912
ေရွးေခတ္ အီဂ်စ္လူမ်ဳိးေတြကလည္း သူတုိ႔ရဲ႕ အရုပ္စာကို ၿပီးေတာ့ အကၡရာေပါင္းစပ္ ေရးနည္းစနစ္ကုိ.

0:02:49.912,0:02:54.046
ခုနက ေျပာခဲ့တဲ့ ဘီစီ 3500 ဝန္းက်င္မွာပဲ တီထြင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

0:02:54.046,0:02:56.726
အဲဒါ႔အျပင္ တရုတ္ႏုိင္ငံထဲမွာလည္း ဘီစီ 1500 ခန႔္မွာစာေရးသားမႈကုိ

0:02:56.726,0:02:58.550
သူတုိ႔ဘာသာသူတုိ႔ တီထြင္ခဲ့ၾကေသးပါတယ္။

0:02:58.550,0:03:01.503
၎ဟာ အဲဒီကေနၿပီး အေရွ႕ေတာင္အာရွဆီကုိ ပ်ံ႕ႏံွ႔သြားပါတယ္။

0:03:01.503,0:03:04.966
ေနာက္ဆံုး တစ္ခုကုိ ေျပာရလွ်င္ အေမရိက အလယ္ပုိင္းမာယာလူမ်ဳိးတုိ႔ရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈက်ေတာ့

0:03:04.966,0:03:09.324
သူတုိ႔ရဲ႕ ဒီဇုိင္းပံုစာေတြကုိ ထြင္းထုခဲ့ၾကတာ ေအဒီ 300 ႏွစ္ထဲ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။

0:03:09.324,0:03:12.330
ဒီေတာ့ စာေရးမႈကုိ ဘယ္သူက တီထြင္ခဲ့တာလဲ ဆုိတဲ့ ေမးခြန္း ေျဖရပါက

0:03:12.330,0:03:13.367
စူမီးရီယန္ လူမ်ဳိးေတြ၊

0:03:13.367,0:03:14.110
အီဂ်စ္လူမ်ဳိးေတြ၊

0:03:14.110,0:03:14.738
တရုတ္လူမ်ဳိးေတြ၊

0:03:14.738,0:03:16.672
ၿပီးေတာ့ မာယာ လူမ်ဳိးမ်ားဆုိၿပီး ေသခ်ာေပါက္ ေျပာႏုိင္ပါတယ္။

0:03:16.672,0:03:18.114
တကယ့္တကယ္က်ေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ကမၻာႀကီးေပၚမွာ

0:03:18.114,0:03:20.200
ဒီေန႔ အသံုးျပဳေနၾကတဲ့ စာေရးစနစ္ အားလံုးတုိ႔ကုိ ေနာက္ေၾကာင္းေျခရာခံၾကည့္မယ္ဆုိရင္

0:03:20.200,0:03:23.456
စူမီးရီယား သုိ႔မဟုတ္ တရုတ္ႏုိင္ငံကုိ ေရာက္လာမွာပါ။

0:03:23.456,0:03:25.517
ကမၻာႀကီးရဲ႕ အျခားေဒသမ်ားမွာပါ

0:03:25.517,0:03:27.255
စာေရးစနစ္ကုိ တီထြင္ခဲ့ၾကတာလည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

0:03:27.255,0:03:29.396
အင္ဒူးစ္ ခ်ဳိင့္ဝွမ္းေဒသမွာ ေရွးေဟာင္း ကမၼည္းထုိးထားတဲ့ စာေတြနဲ႔

0:03:29.396,0:03:31.947
ရာပါ ႏူယီ (Rapa Nui) ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကုိလည္း[br]ရွာေတြ႕ထားတာ ရွိပါတယ္

0:03:31.947,0:03:33.900
အခုထက္ထိ ဘယ္သူမွာမွ အဲဒါေတြကုိ အဓိပၸါယ္ မဖြင့္ႏုိင္ေသးပါဘူး

0:03:33.900,0:03:35.703
ခင္ဗ်ားတုိ႔ထဲက တစ္ေယာက္ေယာက္ကမ်ား စမ္းၾကည့္ခ်င္သလား။