WEBVTT

00:00:14.455 --> 00:00:16.467
Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ովքեր են հայտնագործել գիրը։

00:00:16.467 --> 00:00:18.882
Արդեն հավանաբար տասնյակ հազարավոր տարի է

00:00:18.882 --> 00:00:20.935
ինչ մարդիկ խոսում և հաղորդակցվում են միմյանց հետ,

00:00:20.935 --> 00:00:22.892
բայց գրառումներ կատարել նրանք սկսել են

00:00:22.892 --> 00:00:24.977
ընդհամենը 5000 տարի առաջ։

00:00:24.977 --> 00:00:26.894
Մինչև գրելը, մենք պահպանել ենք տեղեկությունները՝

00:00:26.894 --> 00:00:28.776
կավե ամանեղենի և քարանձավների պատերի վրա

00:00:28.776 --> 00:00:30.309
նկարներ և սխեմաներ պատկերելով

00:00:30.309 --> 00:00:32.230
կամ կտորների վրա պատկերներ գործելով։

00:00:32.230 --> 00:00:36.042
Այսպիսի գեղարվեստական մղումները հենց և սկսել են մեզ ուղղորդել դեպի գրի ստեղծումը։

00:00:36.042 --> 00:00:38.027
Անգլերենում օգտագործվող գրի համակրգը

00:00:38.027 --> 00:00:40.304
ծնունդ է առել շումերական մշակույթում

00:00:40.304 --> 00:00:45.034
դեռևս Մ․Թ․Ա․ 4500-ից Մ․Թ․Ա․ 1750 թվականներին։

00:00:45.034 --> 00:00:49.037
Այս մշակույթը տեղակայված էր ստորին Միջագետքի շրջանում, որտեղ են գտնվում այժմյան Իրաք և Սիրիա պետությունները։

00:00:49.037 --> 00:00:51.499
Շումերները իրենց գործարքների մասին գրառումներ էին պահում

00:00:51.499 --> 00:00:55.709
կավե այծերի, ավանակների և ցուլերի արձանիկների տեսքով։

00:00:55.709 --> 00:00:58.420
Այնուհետև նրանք հասկացան, որ էլ ավելի հեշտ է կատարել

00:00:58.420 --> 00:01:00.163
երկչափ փորագրություններ կավե տախտակների վրա։

00:01:00.163 --> 00:01:03.619
Օրինակ այս սիմվոլը նշանակում էր «սարեր»,

00:01:03.619 --> 00:01:06.004
իսկ այս մեկը՝ «գլուխ»։

00:01:06.004 --> 00:01:08.433
Գլխի բերանային մասի ընդգծված լինելը

00:01:08.433 --> 00:01:09.998
կարող էր նշանակել «բերան»։

00:01:09.998 --> 00:01:12.621
Բերանի և ջրի համադրությունը նշանակում էր «ըմպելիք»,

00:01:12.621 --> 00:01:15.955
իսկ բերանը հացի հետ միասին նշանակում էր «ուտել»։

00:01:15.955 --> 00:01:17.146
Կարելի է ավելացնել այս սիմվոլը ցուլի նշանին

00:01:17.146 --> 00:01:18.517
և կստացվի «ուտել ցուլ »։

00:01:18.517 --> 00:01:20.843
Ահավասի՛ք և գրության ստեղծումը։

00:01:20.843 --> 00:01:22.310
Իհարկե որոշ բառեր ունեն այնպիսի իմաստ,

00:01:22.310 --> 00:01:24.850
որ դժվար կլինի ներկայացնել սիմվոլներով։

00:01:24.850 --> 00:01:28.268
Օրինակ ինչպե՞ս կարելի է նկարագրել «ցուլը սարերում»։

00:01:28.268 --> 00:01:30.022
Այտեղ կարևոր է հիշել, որ եթե նկարեք հենց այն ինչ նկատի ունեք

00:01:30.022 --> 00:01:32.812
ապա կստանաք արվեստ և ոչ թե գրություն։

00:01:32.812 --> 00:01:34.394
Գրություն ստանալու համար

00:01:34.394 --> 00:01:37.361
ամեն նշան պետք է մեկ բառ նշանակի։

00:01:37.361 --> 00:01:39.735
Հապա տեսեք, կարո՞ղ եք արդյոք կարդալ այս նախադասությունը։

00:01:39.735 --> 00:01:43.265
Այն շատ հայտնի մեջբերում է Վիլիամ Շեքսպիրի «Համլետ»-ից։

00:01:43.265 --> 00:01:46.111
Ճի՛շտ է։ «Լինել թե չլինել։» (անգլերեն "To be or not to be." )

00:01:46.111 --> 00:01:48.831
Հենց այսպես էլ շումերները լուծեցին այս խնդիրը։

00:01:48.831 --> 00:01:52.284
Ցուլ գումարած ջուր գումարած սարեր։

00:01:52.284 --> 00:01:54.750
Ի՞սկ ինչ կարող էր նշանակել ջուրը այս ամենի մեջ։

00:01:54.750 --> 00:01:56.636
Իրականում ջուր բառը շումերների լեզվով

00:01:56.636 --> 00:02:00.237
հնչում էր հենց այնպես ինչպես կհնչեր «մեջ» բառը կամ «-ում» մասնիկը։

00:02:00.237 --> 00:02:03.324
Այստեղից էլ հենց․ «ցուլը սարերում։»

00:02:03.324 --> 00:02:06.495
Լեզվաբանները սա կոչում են ռեբուս կամ նկարահանելուկ։

00:02:06.495 --> 00:02:07.698
Շումերները արդեն գիտեին,

00:02:07.698 --> 00:02:10.088
թե ինչպես կարելի է ներկայացնել իմաստալից խոսքը գրառվող սիմվոլների միջոցով

00:02:10.088 --> 00:02:11.917
և դրան ավելացնելով նաև ձայնային հնչյուններին համապատասխանող սիմվոլներ

00:02:11.917 --> 00:02:14.544
էլ ավելի ընդլայնեցին իրենց գրությունների բառապաշարը։

00:02:14.544 --> 00:02:16.501
Աստիճանաբար հնչյունների համար օգտագործվող նշաները

00:02:16.501 --> 00:02:18.047
սկսեցին ավելի հաճախ օգտագործել

00:02:18.047 --> 00:02:20.216
և իմաստ ներկայացնողները՝ ավելի քիչ։

00:02:20.216 --> 00:02:22.183
Գրությունների համակարգը դարձավ ավելի համակարգված և

00:02:22.183 --> 00:02:24.053
վերածվեց այն հնչյունական այբուբենին,

00:02:24.053 --> 00:02:26.138
որը մենք անվանում ենք սեպագիր։

00:02:26.138 --> 00:02:28.599
Շատ այլ ժողովուրդներ ինչպիսիք են Աքքադները և Սիրիացիները

00:02:28.599 --> 00:02:30.517
հարմարեցրեցին այս շումերական հայտնագործությունը իրենց լեզվին

00:02:30.517 --> 00:02:32.737
և ստեղծեցին իրենց սեփական գրությունը։

00:02:32.737 --> 00:02:33.854
«Գիլգամաշի» ավանդապատումը

00:02:33.854 --> 00:02:35.132
ինչպես նաև «Համմուրաբիի» օրենսգիրքը

00:02:35.132 --> 00:02:37.754
գրվել են հենց այսպիսի սեպագիր տարբերակների միջոցով։

00:02:37.754 --> 00:02:39.131
Այս տեխնոլոգիայի տարածման հետ մեկտեղ,

00:02:39.131 --> 00:02:41.243
նաև այս նշանները տարածվեցին դեպի Հունաստան

00:02:41.243 --> 00:02:44.846
և այնուհետև հաստատվեցին այսօրվա առավել լայնորեն օգտագործվող լեզուներից մեկում։

00:02:44.846 --> 00:02:46.742
Բայց շումերները միակը չէին,

00:02:46.742 --> 00:02:48.322
որ հայտնագործեցին գրությունը։

00:02:48.322 --> 00:02:49.912
Հին եգիպտացիները նույնպես ստեղծել էին իրենց հիերոգլիֆային

00:02:49.912 --> 00:02:54.046
և հիերատիկ ձեռագրերը մոտ նույն ժամանակաշրջանում․ մ․թ․ա․ 3500 թթ․։

00:02:54.046 --> 00:02:56.726
Գրությունը նաև անկախորեն հայտնագործվել էր Չինաստանում

00:02:56.726 --> 00:02:58.550
մ․թ․ա․ մոտ 1500 թթ․,

00:02:58.550 --> 00:03:01.503
և ավելի ուշ տարածվել Հարավարևելյան Ասիայով մեկ։

00:03:01.503 --> 00:03:04.966
Ավելի ուշ՝ արդեն մ․թ․ա․ 300թթ․ մայաները Կենտրոնական Ամերիկայում

00:03:04.966 --> 00:03:09.324
սկսեցին փորագրել իրենց անվանաերիզակները։

00:03:09.324 --> 00:03:12.330
Ուրեմն, ովքե՞ր են հայտնագործել գրերը։

00:03:12.330 --> 00:03:13.367
Շումերնե՞րը

00:03:13.367 --> 00:03:14.110
թե եգիպտացինե՞րը,

00:03:14.110 --> 00:03:14.738
թե չինացինե՞րը,

00:03:14.738 --> 00:03:16.672
և թե գուցե մայանե՞րը։

00:03:16.672 --> 00:03:18.114
Այս օրերին դեռևս օգտագործվող բոլոր գրային համակարգերը

00:03:18.114 --> 00:03:20.200
վերջին հաշվով զարգացել են

00:03:20.200 --> 00:03:23.456
կամ շումերական կամ չինական համակարգերից։

00:03:23.456 --> 00:03:25.517
Հնարավոր է, որ գրությունը նաև հայտնագործվել է

00:03:25.517 --> 00:03:27.255
աշխարհի այլ ծայրերում։

00:03:27.255 --> 00:03:29.396
Գտնվել են նաև հնագույն արձանագրություններ, թողնված Ինդոս գետի հովտի

00:03:29.396 --> 00:03:31.947
և Զատկի կղզու քաղաքակրթությունների կողմից,

00:03:31.947 --> 00:03:33.900
բայց միչև այսօր, դեռ ոչ ոք չի կարողացել դրանք վերծանել։

00:03:33.900 --> 00:03:35.703
Գուցե՞ ինքներդ եք ուզում փորձել։