WEBVTT

00:00:05.900 --> 00:00:08.436
[JAK DRAKULA ZOSTAŁ 
NAJSŁYNNIEJSZYM WAMPIREM ŚWIATA?]

00:00:08.436 --> 00:00:12.473
Ponad 100 lat po śmierci swojego twórcy

00:00:12.473 --> 00:00:17.973
Drakula pozostaje najsłynniejszym
wampirem w historii.

00:00:17.973 --> 00:00:21.964
Ten transylwański arystokrata,
który nie był wtedy ani pierwszym,

00:00:21.964 --> 00:00:24.524
ani najbardziej znanym wampirem,

00:00:24.524 --> 00:00:30.204
może popadłby w niepamięć,
gdyby nie zrządzenie losu.

00:00:30.204 --> 00:00:34.384
Drakula po raz pierwszy pojawił się
w powieści Brama Stokera z 1897 roku

00:00:34.384 --> 00:00:35.944
pod tym samym tytułem.

00:00:35.944 --> 00:00:39.315
Początki mitów o wampirach
były jednak zupełnie inne.

00:00:39.315 --> 00:00:44.484
Krwiożercze potwory były znane
w folklorze już od co najmniej 800 lat.

00:00:44.484 --> 00:00:47.984
To słowiański folklor
dał nam słowo "wampir"

00:00:47.984 --> 00:00:50.605
albo "upir" w starorosyjskim.

00:00:50.605 --> 00:00:54.735
Pierwszy znany zapis pochodzi z XI wieku.

00:00:54.735 --> 00:00:58.205
Opowieści o wampirach znane były
już w czasach przedchrześcijańskich

00:00:58.205 --> 00:01:03.094
i przetrwały mimo prób wyeliminowania
przez Kościół wierzeń pogańskich.

00:01:03.094 --> 00:01:07.755
Historie o wampirach pochodzą
z błędnej interpretacji chorób,

00:01:07.755 --> 00:01:08.846
jak wścieklizna

00:01:08.846 --> 00:01:10.106
czy pelagra,

00:01:10.106 --> 00:01:12.045
oraz procesu rozkładu ciała,

00:01:12.045 --> 00:01:16.865
kiedy gazy uwalniające się z ciała
i krew wypływająca z ust

00:01:16.865 --> 00:01:21.557
mogły stworzyć wrażenie,
że ciało niedawno ożyło i piło krew.

00:01:21.557 --> 00:01:26.136
Wampiry opisywano jako opuchnięte,
z przerośniętymi zębami i paznokciami.

00:01:26.136 --> 00:01:30.557
Upowszechniły się rytuały mające
zapobiec powstaniu z martwych,

00:01:30.557 --> 00:01:33.666
jak chowanie ciał z czosnkiem
czy ziarnami maku,

00:01:33.666 --> 00:01:35.325
a także przebijanie,

00:01:35.325 --> 00:01:36.227
palenie

00:01:36.227 --> 00:01:38.056
i okaleczanie.

00:01:38.056 --> 00:01:42.086
Wampiry pozostały lokalnym
fenomenem do XVIII wieku,

00:01:42.086 --> 00:01:45.987
kiedy Serbia stała się terenem walk
między dwoma potęgami,

00:01:45.987 --> 00:01:47.477
cesarstwem Habsburgów

00:01:47.477 --> 00:01:49.777
i Imperium Osmańskim.

00:01:49.777 --> 00:01:53.217
Austriaccy żołnierze i urzędnicy państwowi
zauważyli i udokumentowali

00:01:53.217 --> 00:01:55.988
dziwne zwyczaje pogrzebowe.

00:01:55.988 --> 00:01:58.976
Ich doniesienia stały się
powszechnie znane.

00:01:58.976 --> 00:02:02.357
Histeria wymknęła się
spod kontroli i w 1755 roku

00:02:02.357 --> 00:02:08.258
i cesarzowa Austrii była zmuszona
wysłać na miejsce osobistego lekarza.

00:02:08.258 --> 00:02:11.038
Lekarz położył kres plotkom,

00:02:11.038 --> 00:02:14.007
publikując wnikliwy raport naukowy.

00:02:14.007 --> 00:02:17.549
Panika osłabła, ale wyobrażenia
o wampirach przedostały się

00:02:17.549 --> 00:02:19.768
na Zachód Europy,

00:02:19.768 --> 00:02:22.858
czego skutkiem był "Wampir" z 1819

00:02:22.858 --> 00:02:28.728
i "Carmilla" Josepha
Sheridana Le Fanu z 1872 roku.

00:02:28.728 --> 00:02:30.597
Książka ta miała ogromny wpływ

00:02:30.597 --> 00:02:34.517
na młodego irlandzkiego
krytyka teatralnego, Brama Stokera.

00:02:34.517 --> 00:02:37.976
Stoker, urodzony w Dublinie w 1847 roku,

00:02:37.976 --> 00:02:43.439
do 7. roku życia był przykuty do łóżka
przez tajemniczą chorobę.

00:02:43.439 --> 00:02:46.210
Matka opowiadała mu wtedy historie ludowe

00:02:46.210 --> 00:02:48.208
i prawdziwe horrory,

00:02:48.208 --> 00:02:54.263
w tym własne przeżycia
z epidemii cholery z 1832 roku.

00:02:54.263 --> 00:02:59.099
Wspominała o chowanych żywcem
w masowych grobach.

00:02:59.099 --> 00:03:04.179
Stoker pisał później fantastykę,
romanse i historie przygodowe,

00:03:04.179 --> 00:03:08.671
a w 1897 roku stworzył "Drakulę".

00:03:08.671 --> 00:03:10.880
Choć pierwowzorem głównego bohatera

00:03:10.880 --> 00:03:15.520
miał być Wład III Drakula,

00:03:15.520 --> 00:03:17.480
czyli Wład III Palownik,

00:03:17.480 --> 00:03:21.090
w rzeczywistości łączy ich tylko imię.

00:03:21.090 --> 00:03:24.950
Inne elementy zostały zaczerpnięte

00:03:24.950 --> 00:03:28.100
z różnych książek ery wiktoriańskiej,

00:03:28.100 --> 00:03:30.382
jak "Tajemniczy nieznajomy".

00:03:30.382 --> 00:03:34.510
W chwili wydania powieść cieszyła się
tylko umiarkowaną popularnością.

00:03:34.510 --> 00:03:37.842
Nie była nawet najbardziej
znanym utworem Stokera

00:03:37.842 --> 00:03:42.510
i została tylko krótko wspomniana
w jego nekrologu z 1912 roku.

00:03:42.510 --> 00:03:46.899
Dopiero walka o prawa autorskie
miała zupełnie zmienić losy Drakuli

00:03:46.899 --> 00:03:50.571
i zapewnić mu literacką sławę.

00:03:50.571 --> 00:03:57.491
W 1922 roku niemieckie studio
nakręciło niemy film "Nosferatu",

00:03:57.491 --> 00:03:59.451
nie płacąc tantiem.

00:03:59.451 --> 00:04:02.622
Mimo zmiany imion bohaterów
i wątków epizodycznych,

00:04:02.622 --> 00:04:07.782
powiązania były oczywiste
i pozwane studio zbankrutowało.

00:04:07.782 --> 00:04:09.645
Żeby zapobiec dalszym plagiatom,

00:04:09.645 --> 00:04:12.702
wdowa po Stokerze nałożyła prawa autorskie

00:04:12.702 --> 00:04:15.082
na inscenizację "Drakuli",
dając na nią licencję

00:04:15.082 --> 00:04:19.460
przyjacielowi rodziny,
Hamiltonowi Deane'owi.

00:04:19.460 --> 00:04:22.753
Choć adaptacja Deane'a
drastycznie zmieniła historię,

00:04:22.753 --> 00:04:24.954
stała się klasykiem,

00:04:24.954 --> 00:04:29.173
głównie dzięki występowi
Beli Lugosi na Broadwayu.

00:04:29.173 --> 00:04:33.853
Lugosi stał się gwiazdą w kinowej wersji
wytwórni Universal z 1931 roku,

00:04:33.853 --> 00:04:37.512
dając Drakuli wiele swoich
charakterystycznych cech.

00:04:37.512 --> 00:04:41.933
Od tego czasu Drakula pojawił się
w wielu adaptacjach,

00:04:41.933 --> 00:04:46.943
odnajdując życie wieczne
daleko poza stronami książki.