WEBVTT

00:00:06.716 --> 00:00:10.017
Dünyadaki en soğuk maddeler 
Antarktika'da değil.

00:00:10.017 --> 00:00:12.251
Everest Dağı'nın tepesinde

00:00:12.251 --> 00:00:14.376
ya da bir buz dağında gömülü de değil.

00:00:14.376 --> 00:00:15.897
Onlar fizik laboratuvarlarında:

00:00:15.897 --> 00:00:20.382
Litrelerce gaz mutlak sıfırın sadece 
birkaç derece üstünde tutuluyor.

00:00:20.382 --> 00:00:25.367
Bu buzdolabınızdan 395 milyon kat,

00:00:25.367 --> 00:00:28.073
sıvı nitrojenden 100 milyon kat

00:00:28.073 --> 00:00:31.240
ve uzay boşluğundan 
4 milyon kat daha soğuk.

00:00:31.240 --> 00:00:35.461
Bu denli soğuk dereceler
bilim insanlarına maddenin

00:00:35.461 --> 00:00:39.437
iç yapısına bir göz atma şansı 
ve mühendislere de gezegende

00:00:39.437 --> 00:00:43.122
tam olarak bulunduğumuz yerden
uzay derinliklerinde neler olduğuna kadar

00:00:43.130 --> 00:00:46.325
her şey hakkında bilgi veren
hassas aletler yapma olanağı sunuyor.

NOTE Paragraph

00:00:46.325 --> 00:00:48.888
Peki bu kadar düşük sıcaklıklara
nasıl ulaşıyoruz?

00:00:48.888 --> 00:00:51.879
Kısaca, hareketli 
parçacıkları yavaşlatarak.

00:00:51.879 --> 00:00:55.951
Sıcaklık hakkında konuştuğumuzda 
aslında hareket hakkında konuşuyoruz.

00:00:55.951 --> 00:00:56.816
Katı, sıvı

00:00:56.816 --> 00:00:57.928
ve gazları oluşturan

00:00:57.928 --> 00:01:01.318
atomlar hareket hâlindedir.

00:01:01.318 --> 00:01:05.399
Atomlar hızlandığında maddeyi 
sıcak olarak algılarız.

00:01:05.399 --> 00:01:08.376
Yavaş hareket ettiklerinde ise
soğuk olarak algılarız.

00:01:08.776 --> 00:01:12.727
Günlük hayatta sıcak bir maddeyi
ya da gazı soğutmak için

NOTE Paragraph

00:01:12.727 --> 00:01:15.683
onu soğuk bir ortama koyarız; 
mesela bir buzdolabına.

00:01:16.193 --> 00:01:20.650
Böylece sıcak objedeki atomik hareketin 
bir kısmı çevreye dağılır

00:01:20.660 --> 00:01:22.258
ve sıcak olan madde soğur.

00:01:22.258 --> 00:01:23.541
Ama bunun bir sınırı var:

00:01:23.541 --> 00:01:27.598
Dış uzay bile maddeleri çok
soğutmak için fazla sıcak.

00:01:27.598 --> 00:01:29.745
Bu yüzden bilim insanları 
atomları doğrudan

00:01:29.745 --> 00:01:34.483
yavaşlatmak için bir 
yöntem geliştirdi: Lazer ışını.

00:01:34.493 --> 00:01:35.994
Genelde lazer ışının

NOTE Paragraph

00:01:35.994 --> 00:01:38.541
enerjisi nesneleri ısıtır.

00:01:38.751 --> 00:01:41.504
Fakat özel bir şekilde 
kullanılarak ışının momentumu

00:01:41.504 --> 00:01:44.733
hareketli atomları yavaşlatıp soğutur.

00:01:45.023 --> 00:01:48.953
''Manyetik-optik tuzak''ın
içinde olanlar bundan ibaret.

00:01:49.433 --> 00:01:51.803
Atomlar bir vakum odasına yerleştirilir

00:01:51.803 --> 00:01:55.204
ve bir manyetik alan 
onları merkeze doğru çeker.

00:01:55.664 --> 00:01:57.935
Odanın merkezine tam doğru frekansa

00:01:57.935 --> 00:02:02.110
ayarlanmış bir lazer ışını 
tutulur ve merkeze

00:02:02.110 --> 00:02:05.563
yaklaşan bir atom lazer ışınının 
bir fotonunu yakalayıp yavaşlar.

00:02:06.113 --> 00:02:08.500
Bu yavaşlama etkisi 
atom ve foton arasındaki

00:02:08.500 --> 00:02:10.809
momentum alışverişinden kaynaklanır.

00:02:11.259 --> 00:02:13.388
Birbirine dik yerleştirilmiş altı ışın

00:02:13.388 --> 00:02:18.318
her yönden gelen atomun 
bu olaydan etkilenmesini sağlar.

00:02:18.708 --> 00:02:21.265
Merkezde, ışınların 
kesiştiği yerde, atomlar

00:02:21.265 --> 00:02:24.958
yoğun bir sıvıda takılmış gibi 
ağır ağır hareket eder—

00:02:24.958 --> 00:02:29.450
bu etkiyi keşfeden insanlarının 
deyimiyle ''optik melas''.

00:02:29.660 --> 00:02:32.074
Böyle bir manyetik-optik tuzak, atomları

00:02:32.074 --> 00:02:35.345
birkaç mikrokelvine kadar soğutabilir,

00:02:35.345 --> 00:02:38.485
yaklaşık -273 Santigrat derece.

00:02:39.085 --> 00:02:41.795
Bu yöntem 1980'lerde geliştirilmiş

NOTE Paragraph

00:02:41.795 --> 00:02:44.439
ve bu yöntemin keşfedilmesini 
sağlayan bilim insanları

00:02:44.439 --> 00:02:47.733
1997'de Nobel Fizik Ödülü'ne 
layık görülmüştür.

00:02:47.783 --> 00:02:50.591
O zamandan beri lazer soğutma işlemi

00:02:50.591 --> 00:02:53.071
daha düşük sıcaklıklara
inebilecek kadar gelişmiştir.

NOTE Paragraph

00:02:53.071 --> 00:02:55.990
Peki neden atomları 
bu kadar soğutmak isteyesiniz?

00:02:56.110 --> 00:02:59.786
Öncelikle soğuk atomlar 
iyi birer dedektördür.

00:02:59.786 --> 00:03:01.530
Küçük enerjileriyle, değişen çevre

00:03:01.530 --> 00:03:04.961
koşullarına fazlasıyla duyarlıdırlar.

00:03:04.961 --> 00:03:09.562
Bu yüzden yeraltı petrol ve 
mineral kaynaklarını arayan makinelerde

00:03:09.562 --> 00:03:12.203
ve GPS uydularında bulunan

00:03:12.203 --> 00:03:15.283
yüksek doğruluk oranına sahip 
atomik saatlerde kullanılırlar.

NOTE Paragraph

00:03:15.283 --> 00:03:17.542
Ayrıca soğuk atomlar fiziğin sınırlarını

00:03:17.542 --> 00:03:20.353
derinlemesine araştırmak için 
yüksek bir potansiyele sahip.

00:03:20.353 --> 00:03:24.072
Aşırı hassas olduklarından gelecekte
yer çekimsel dalgaları algılayan

00:03:24.072 --> 00:03:27.300
uzay dedektörlerinde kullanılabilirler.

00:03:27.300 --> 00:03:31.624
Ayrıca çok küçük atomik enerji 
değişimlerini ölçmeyi gerektiren

00:03:31.624 --> 00:03:35.894
atom ve atom-altı parçacık bilimi 
çalışmalarında da kullanılırlar.

00:03:35.894 --> 00:03:39.146
Atomlar yüzlerce m/sn 
hızla ilerlediklerinde

00:03:39.146 --> 00:03:41.426
bunlar normal sıcaklıklarda bastırılır.

00:03:41.426 --> 00:03:45.265
Lazer soğutma ile atomlar sadece birkaç 
cm/sn hızına kadar yavaşlatılabilir—

00:03:45.265 --> 00:03:49.122
kuantum etkilerinin sebep olduğu hareket 
gözle görülür hâle gelir.

00:03:49.242 --> 00:03:53.599
Aşırı soğuk atomlar şimdiden 
Bose-Einstein yoğunlaşması gibi

00:03:53.599 --> 00:03:56.150
olguları araştırmayı kolaylaştırdı.

00:03:56.550 --> 00:03:59.631
Bu deneyde atomlar neredeyse 
mutlak sıfıra kadar soğutulur

00:03:59.631 --> 00:04:02.200
ve maddenin nadir,
yeni bir hâlini oluşturur.

NOTE Paragraph

00:04:02.200 --> 00:04:05.791
Sonuç olarak bilim insanları 
hâlâ fizik yasalarını anlama

00:04:05.791 --> 00:04:08.575
ve evrenin sırlarını açığa çıkarma 
çabaları devam ederken

00:04:08.575 --> 00:04:11.911
içlerindeki bu "buz gibi soğuk" 
atomlardan yardım alıyorlar.