1
00:00:06,716 --> 00:00:10,017
Dünyadaki en soğuk maddeler 
Antarktika'da değil.

2
00:00:10,017 --> 00:00:12,251
Everest Dağı'nın tepesinde

3
00:00:12,251 --> 00:00:14,376
ya da bir buz dağında gömülü de değil.

4
00:00:14,376 --> 00:00:15,897
Onlar fizik laboratuvarlarında:

5
00:00:15,897 --> 00:00:20,382
Litrelerce gaz mutlak sıfırın sadece 
birkaç derece üstünde tutuluyor.

6
00:00:20,382 --> 00:00:25,367
Bu buzdolabınızdan 395 milyon kat,

7
00:00:25,367 --> 00:00:28,073
sıvı nitrojenden 100 milyon kat

8
00:00:28,073 --> 00:00:31,240
ve uzay boşluğundan 
4 milyon kat daha soğuk.

9
00:00:31,240 --> 00:00:35,461
Bu denli soğuk dereceler
bilim insanlarına maddenin

10
00:00:35,461 --> 00:00:39,437
iç yapısına bir göz atma şansı 
ve mühendislere de gezegende

11
00:00:39,437 --> 00:00:43,122
tam olarak bulunduğumuz yerden
uzay derinliklerinde neler olduğuna kadar

12
00:00:43,130 --> 00:00:46,325
her şey hakkında bilgi veren
hassas aletler yapma olanağı sunuyor.

13
00:00:46,325 --> 00:00:48,888
Peki bu kadar düşük sıcaklıklara
nasıl ulaşıyoruz?

14
00:00:48,888 --> 00:00:51,879
Kısaca, hareketli 
parçacıkları yavaşlatarak.

15
00:00:51,879 --> 00:00:55,951
Sıcaklık hakkında konuştuğumuzda 
aslında hareket hakkında konuşuyoruz.

16
00:00:55,951 --> 00:00:56,816
Katı, sıvı

17
00:00:56,816 --> 00:00:57,928
ve gazları oluşturan

18
00:00:57,928 --> 00:01:01,318
atomlar hareket hâlindedir.

19
00:01:01,318 --> 00:01:05,399
Atomlar hızlandığında maddeyi 
sıcak olarak algılarız.

20
00:01:05,399 --> 00:01:08,376
Yavaş hareket ettiklerinde ise
soğuk olarak algılarız.

21
00:01:08,776 --> 00:01:12,727
Günlük hayatta sıcak bir maddeyi
ya da gazı soğutmak için

22
00:01:12,727 --> 00:01:15,683
onu soğuk bir ortama koyarız; 
mesela bir buzdolabına.

23
00:01:16,193 --> 00:01:20,650
Böylece sıcak objedeki atomik hareketin 
bir kısmı çevreye dağılır

24
00:01:20,660 --> 00:01:22,258
ve sıcak olan madde soğur.

25
00:01:22,258 --> 00:01:23,541
Ama bunun bir sınırı var:

26
00:01:23,541 --> 00:01:27,598
Dış uzay bile maddeleri çok
soğutmak için fazla sıcak.

27
00:01:27,598 --> 00:01:29,745
Bu yüzden bilim insanları 
atomları doğrudan

28
00:01:29,745 --> 00:01:34,483
yavaşlatmak için bir 
yöntem geliştirdi: Lazer ışını.

29
00:01:34,493 --> 00:01:35,994
Genelde lazer ışının

30
00:01:35,994 --> 00:01:38,541
enerjisi nesneleri ısıtır.

31
00:01:38,751 --> 00:01:41,504
Fakat özel bir şekilde 
kullanılarak ışının momentumu

32
00:01:41,504 --> 00:01:44,733
hareketli atomları yavaşlatıp soğutur.

33
00:01:45,023 --> 00:01:48,953
''Manyetik-optik tuzak''ın
içinde olanlar bundan ibaret.

34
00:01:49,433 --> 00:01:51,803
Atomlar bir vakum odasına yerleştirilir

35
00:01:51,803 --> 00:01:55,204
ve bir manyetik alan 
onları merkeze doğru çeker.

36
00:01:55,664 --> 00:01:57,935
Odanın merkezine tam doğru frekansa

37
00:01:57,935 --> 00:02:02,110
ayarlanmış bir lazer ışını 
tutulur ve merkeze

38
00:02:02,110 --> 00:02:05,563
yaklaşan bir atom lazer ışınının 
bir fotonunu yakalayıp yavaşlar.

39
00:02:06,113 --> 00:02:08,500
Bu yavaşlama etkisi 
atom ve foton arasındaki

40
00:02:08,500 --> 00:02:10,809
momentum alışverişinden kaynaklanır.

41
00:02:11,259 --> 00:02:13,388
Birbirine dik yerleştirilmiş altı ışın

42
00:02:13,388 --> 00:02:18,318
her yönden gelen atomun 
bu olaydan etkilenmesini sağlar.

43
00:02:18,708 --> 00:02:21,265
Merkezde, ışınların 
kesiştiği yerde, atomlar

44
00:02:21,265 --> 00:02:24,958
yoğun bir sıvıda takılmış gibi 
ağır ağır hareket eder—

45
00:02:24,958 --> 00:02:29,450
bu etkiyi keşfeden insanlarının 
deyimiyle ''optik melas''.

46
00:02:29,660 --> 00:02:32,074
Böyle bir manyetik-optik tuzak, atomları

47
00:02:32,074 --> 00:02:35,345
birkaç mikrokelvine kadar soğutabilir,

48
00:02:35,345 --> 00:02:38,485
yaklaşık -273 Santigrat derece.

49
00:02:39,085 --> 00:02:41,795
Bu yöntem 1980'lerde geliştirilmiş

50
00:02:41,795 --> 00:02:44,439
ve bu yöntemin keşfedilmesini 
sağlayan bilim insanları

51
00:02:44,439 --> 00:02:47,733
1997'de Nobel Fizik Ödülü'ne 
layık görülmüştür.

52
00:02:47,783 --> 00:02:50,591
O zamandan beri lazer soğutma işlemi

53
00:02:50,591 --> 00:02:53,071
daha düşük sıcaklıklara
inebilecek kadar gelişmiştir.

54
00:02:53,071 --> 00:02:55,990
Peki neden atomları 
bu kadar soğutmak isteyesiniz?

55
00:02:56,110 --> 00:02:59,786
Öncelikle soğuk atomlar 
iyi birer dedektördür.

56
00:02:59,786 --> 00:03:01,530
Küçük enerjileriyle, değişen çevre

57
00:03:01,530 --> 00:03:04,961
koşullarına fazlasıyla duyarlıdırlar.

58
00:03:04,961 --> 00:03:09,562
Bu yüzden yeraltı petrol ve 
mineral kaynaklarını arayan makinelerde

59
00:03:09,562 --> 00:03:12,203
ve GPS uydularında bulunan

60
00:03:12,203 --> 00:03:15,283
yüksek doğruluk oranına sahip 
atomik saatlerde kullanılırlar.

61
00:03:15,283 --> 00:03:17,542
Ayrıca soğuk atomlar fiziğin sınırlarını

62
00:03:17,542 --> 00:03:20,353
derinlemesine araştırmak için 
yüksek bir potansiyele sahip.

63
00:03:20,353 --> 00:03:24,072
Aşırı hassas olduklarından gelecekte
yer çekimsel dalgaları algılayan

64
00:03:24,072 --> 00:03:27,300
uzay dedektörlerinde kullanılabilirler.

65
00:03:27,300 --> 00:03:31,624
Ayrıca çok küçük atomik enerji 
değişimlerini ölçmeyi gerektiren

66
00:03:31,624 --> 00:03:35,894
atom ve atom-altı parçacık bilimi 
çalışmalarında da kullanılırlar.

67
00:03:35,894 --> 00:03:39,146
Atomlar yüzlerce m/sn 
hızla ilerlediklerinde

68
00:03:39,146 --> 00:03:41,426
bunlar normal sıcaklıklarda bastırılır.

69
00:03:41,426 --> 00:03:45,265
Lazer soğutma ile atomlar sadece birkaç 
cm/sn hızına kadar yavaşlatılabilir—

70
00:03:45,265 --> 00:03:49,122
kuantum etkilerinin sebep olduğu hareket 
gözle görülür hâle gelir.

71
00:03:49,242 --> 00:03:53,599
Aşırı soğuk atomlar şimdiden 
Bose-Einstein yoğunlaşması gibi

72
00:03:53,599 --> 00:03:56,150
olguları araştırmayı kolaylaştırdı.

73
00:03:56,550 --> 00:03:59,631
Bu deneyde atomlar neredeyse 
mutlak sıfıra kadar soğutulur

74
00:03:59,631 --> 00:04:02,200
ve maddenin nadir,
yeni bir hâlini oluşturur.

75
00:04:02,200 --> 00:04:05,791
Sonuç olarak bilim insanları 
hâlâ fizik yasalarını anlama

76
00:04:05,791 --> 00:04:08,575
ve evrenin sırlarını açığa çıkarma 
çabaları devam ederken

77
00:04:08,575 --> 00:04:11,911
içlerindeki bu "buz gibi soğuk" 
atomlardan yardım alıyorlar.