0:00:06.716,0:00:10.017
Dünyadaki en soğuk maddeler [br]Antarktika'da değil.

0:00:10.017,0:00:12.251
Everest Dağı'nın tepesinde

0:00:12.251,0:00:14.376
ya da bir buz dağında gömülü de değil.

0:00:14.376,0:00:15.897
Onlar fizik laboratuvarlarında:

0:00:15.897,0:00:20.382
Litrelerce gaz mutlak sıfırın sadece [br]birkaç derece üstünde tutuluyor.

0:00:20.382,0:00:25.367
Bu buzdolabınızdan 395 milyon kat,

0:00:25.367,0:00:28.073
sıvı nitrojenden 100 milyon kat

0:00:28.073,0:00:31.240
ve uzay boşluğundan [br]4 milyon kat daha soğuk.

0:00:31.240,0:00:35.461
Bu denli soğuk dereceler[br]bilim insanlarına maddenin

0:00:35.461,0:00:39.437
iç yapısına bir göz atma şansı [br]ve mühendislere de gezegende

0:00:39.437,0:00:43.122
tam olarak bulunduğumuz yerden[br]uzay derinliklerinde neler olduğuna kadar

0:00:43.130,0:00:46.325
her şey hakkında bilgi veren[br]hassas aletler yapma olanağı sunuyor.

0:00:46.325,0:00:48.888
Peki bu kadar düşük sıcaklıklara[br]nasıl ulaşıyoruz?

0:00:48.888,0:00:51.879
Kısaca, hareketli [br]parçacıkları yavaşlatarak.

0:00:51.879,0:00:55.951
Sıcaklık hakkında konuştuğumuzda [br]aslında hareket hakkında konuşuyoruz.

0:00:55.951,0:00:56.816
Katı, sıvı

0:00:56.816,0:00:57.928
ve gazları oluşturan

0:00:57.928,0:01:01.318
atomlar hareket hâlindedir.

0:01:01.318,0:01:05.399
Atomlar hızlandığında maddeyi [br]sıcak olarak algılarız.

0:01:05.399,0:01:08.376
Yavaş hareket ettiklerinde ise[br]soğuk olarak algılarız.

0:01:08.776,0:01:12.727
Günlük hayatta sıcak bir maddeyi[br]ya da gazı soğutmak için

0:01:12.727,0:01:15.683
onu soğuk bir ortama koyarız; [br]mesela bir buzdolabına.

0:01:16.193,0:01:20.650
Böylece sıcak objedeki atomik hareketin [br]bir kısmı çevreye dağılır

0:01:20.660,0:01:22.258
ve sıcak olan madde soğur.

0:01:22.258,0:01:23.541
Ama bunun bir sınırı var:

0:01:23.541,0:01:27.598
Dış uzay bile maddeleri çok[br]soğutmak için fazla sıcak.

0:01:27.598,0:01:29.745
Bu yüzden bilim insanları [br]atomları doğrudan

0:01:29.745,0:01:34.483
yavaşlatmak için bir [br]yöntem geliştirdi: Lazer ışını.

0:01:34.493,0:01:35.994
Genelde lazer ışının

0:01:35.994,0:01:38.541
enerjisi nesneleri ısıtır.

0:01:38.751,0:01:41.504
Fakat özel bir şekilde [br]kullanılarak ışının momentumu

0:01:41.504,0:01:44.733
hareketli atomları yavaşlatıp soğutur.

0:01:45.023,0:01:48.953
''Manyetik-optik tuzak''ın[br]içinde olanlar bundan ibaret.

0:01:49.433,0:01:51.803
Atomlar bir vakum odasına yerleştirilir

0:01:51.803,0:01:55.204
ve bir manyetik alan [br]onları merkeze doğru çeker.

0:01:55.664,0:01:57.935
Odanın merkezine tam doğru frekansa

0:01:57.935,0:02:02.110
ayarlanmış bir lazer ışını [br]tutulur ve merkeze

0:02:02.110,0:02:05.563
yaklaşan bir atom lazer ışınının [br]bir fotonunu yakalayıp yavaşlar.

0:02:06.113,0:02:08.500
Bu yavaşlama etkisi [br]atom ve foton arasındaki

0:02:08.500,0:02:10.809
momentum alışverişinden kaynaklanır.

0:02:11.259,0:02:13.388
Birbirine dik yerleştirilmiş altı ışın

0:02:13.388,0:02:18.318
her yönden gelen atomun [br]bu olaydan etkilenmesini sağlar.

0:02:18.708,0:02:21.265
Merkezde, ışınların [br]kesiştiği yerde, atomlar

0:02:21.265,0:02:24.958
yoğun bir sıvıda takılmış gibi [br]ağır ağır hareket eder—

0:02:24.958,0:02:29.450
bu etkiyi keşfeden insanlarının [br]deyimiyle ''optik melas''.

0:02:29.660,0:02:32.074
Böyle bir manyetik-optik tuzak, atomları

0:02:32.074,0:02:35.345
birkaç mikrokelvine kadar soğutabilir,

0:02:35.345,0:02:38.485
yaklaşık -273 Santigrat derece.

0:02:39.085,0:02:41.795
Bu yöntem 1980'lerde geliştirilmiş

0:02:41.795,0:02:44.439
ve bu yöntemin keşfedilmesini [br]sağlayan bilim insanları

0:02:44.439,0:02:47.733
1997'de Nobel Fizik Ödülü'ne [br]layık görülmüştür.

0:02:47.783,0:02:50.591
O zamandan beri lazer soğutma işlemi

0:02:50.591,0:02:53.071
daha düşük sıcaklıklara[br]inebilecek kadar gelişmiştir.

0:02:53.071,0:02:55.990
Peki neden atomları [br]bu kadar soğutmak isteyesiniz?

0:02:56.110,0:02:59.786
Öncelikle soğuk atomlar [br]iyi birer dedektördür.

0:02:59.786,0:03:01.530
Küçük enerjileriyle, değişen çevre

0:03:01.530,0:03:04.961
koşullarına fazlasıyla duyarlıdırlar.

0:03:04.961,0:03:09.562
Bu yüzden yeraltı petrol ve [br]mineral kaynaklarını arayan makinelerde

0:03:09.562,0:03:12.203
ve GPS uydularında bulunan

0:03:12.203,0:03:15.283
yüksek doğruluk oranına sahip [br]atomik saatlerde kullanılırlar.

0:03:15.283,0:03:17.542
Ayrıca soğuk atomlar fiziğin sınırlarını

0:03:17.542,0:03:20.353
derinlemesine araştırmak için [br]yüksek bir potansiyele sahip.

0:03:20.353,0:03:24.072
Aşırı hassas olduklarından gelecekte[br]yer çekimsel dalgaları algılayan

0:03:24.072,0:03:27.300
uzay dedektörlerinde kullanılabilirler.

0:03:27.300,0:03:31.624
Ayrıca çok küçük atomik enerji [br]değişimlerini ölçmeyi gerektiren

0:03:31.624,0:03:35.894
atom ve atom-altı parçacık bilimi [br]çalışmalarında da kullanılırlar.

0:03:35.894,0:03:39.146
Atomlar yüzlerce m/sn [br]hızla ilerlediklerinde

0:03:39.146,0:03:41.426
bunlar normal sıcaklıklarda bastırılır.

0:03:41.426,0:03:45.265
Lazer soğutma ile atomlar sadece birkaç [br]cm/sn hızına kadar yavaşlatılabilir—

0:03:45.265,0:03:49.122
kuantum etkilerinin sebep olduğu hareket [br]gözle görülür hâle gelir.

0:03:49.242,0:03:53.599
Aşırı soğuk atomlar şimdiden [br]Bose-Einstein yoğunlaşması gibi

0:03:53.599,0:03:56.150
olguları araştırmayı kolaylaştırdı.

0:03:56.550,0:03:59.631
Bu deneyde atomlar neredeyse [br]mutlak sıfıra kadar soğutulur

0:03:59.631,0:04:02.200
ve maddenin nadir,[br]yeni bir hâlini oluşturur.

0:04:02.200,0:04:05.791
Sonuç olarak bilim insanları [br]hâlâ fizik yasalarını anlama

0:04:05.791,0:04:08.575
ve evrenin sırlarını açığa çıkarma [br]çabaları devam ederken

0:04:08.575,0:04:11.911
içlerindeki bu "buz gibi soğuk" [br]atomlardan yardım alıyorlar.