WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Przedmioty, które robimy

00:00:02.000 --> 00:00:05.000
mają jedną największą zaletę -

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
trwają dłużej, niż my.

00:00:07.000 --> 00:00:09.000
My umieramy, one zostają.

00:00:09.000 --> 00:00:12.000
Mamy jedno życie, one mają ich wiele,

00:00:12.000 --> 00:00:15.000
a w każdym z nich mogą znaczyć coś innego.

00:00:15.000 --> 00:00:18.000
Oznacza to, że my posiadamy jedną biografię,

00:00:18.000 --> 00:00:20.000
a przedmioty mają ich wiele.

NOTE Paragraph

00:00:20.000 --> 00:00:22.000
Chcę dziś opowiedzieć

00:00:22.000 --> 00:00:25.000
historię, biografię - a raczej biografie -

00:00:25.000 --> 00:00:28.000
pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

00:00:34.000 --> 00:00:37.000
Jest mniej więcej wielkości piłki do rugby.

00:00:37.000 --> 00:00:39.000
Wykonany z gliny,

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
został ufromowany

00:00:41.000 --> 00:00:44.000
w cylindryczny kształt,

00:00:44.000 --> 00:00:46.000
wyryto na nim gęste napisy,

00:00:46.000 --> 00:00:49.000
a potem wysuszono na słońcu.

00:00:49.000 --> 00:00:51.000
Jak możecie zobaczyć

00:00:51.000 --> 00:00:53.000
jest trochę poobijany,

00:00:53.000 --> 00:00:55.000
co nie jest zaskakujące,

00:00:55.000 --> 00:00:58.000
bo powstał 2500 lat temu,

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
a odkryto go w roku 1879.

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
a odkryto go w roku 1879.

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
Jednak dziś przedmiot ten

00:01:04.000 --> 00:01:06.000
Jednak dziś przedmiot ten

00:01:06.000 --> 00:01:08.000
gra jedną z głównych ról

00:01:08.000 --> 00:01:10.000
na politycznej scenie Bliskiego Wschodu.

00:01:10.000 --> 00:01:12.000
Jest to obiekt, wokół którego

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
powstały fascynujące historie,

00:01:14.000 --> 00:01:18.000
które bynajmniej nie są jeszcze opowiedziane do końca.

NOTE Paragraph

00:01:18.000 --> 00:01:20.000
Opowieść zaczyna się

00:01:20.000 --> 00:01:24.000
podczas wojny iracko-irańskiej

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
oraz szeregiem wydarzeń,

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
których kulminacją

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
stała się inwazja na Irak

00:01:30.000 --> 00:01:32.000
zagranicznych wojsk

00:01:32.000 --> 00:01:34.000
oraz obalenie despotycznego władcy

00:01:34.000 --> 00:01:37.000
i natychmiastowa zmiana reżimu.

00:01:37.000 --> 00:01:39.000
Chciałbym zacząć

00:01:39.000 --> 00:01:41.000
od pierwszego epizodu w sekwencji zdarzeń,

00:01:41.000 --> 00:01:44.000
który większość z was powinna znać.

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
To uczta Baltazara -

00:01:46.000 --> 00:01:48.000
dlatego, że mówimy o wojnie irańsko-irackiej

00:01:48.000 --> 00:01:51.000
z roku 539 przed naszą erą.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
Analogie między zdarzeniami

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
Analogie między zdarzeniami

00:01:55.000 --> 00:01:58.000
z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

00:01:58.000 --> 00:02:00.000
z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
Patrzycie na obraz Rembrandta,

00:02:02.000 --> 00:02:04.000
który znajduje się w National Gallery w Londynie.

00:02:04.000 --> 00:02:06.000
Ilustruje on tekst proroka Daniela

00:02:06.000 --> 00:02:09.000
z hebrajskiej Biblii.

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
Wszyscy z grubsza znamy tę opowieść.

NOTE Paragraph

00:02:11.000 --> 00:02:14.000
Baltazar, syn Nabuchodonozora,

00:02:14.000 --> 00:02:17.000
tego samego który podbił Izrael, złupił Jerozolimę

00:02:17.000 --> 00:02:19.000
i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

00:02:19.000 --> 00:02:21.000
i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

00:02:21.000 --> 00:02:24.000
Nie tylko Żydów, bo zrabował też naczynia świątynne.

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
Splądrował i zbezcześcił przybytek.

00:02:27.000 --> 00:02:30.000
Wspaniałe złote naczynia ze świątyni w Jerozolimie

00:02:30.000 --> 00:02:33.000
zostały zabrane do Babilonu.

00:02:33.000 --> 00:02:35.000
Jego syn Baltazar

00:02:35.000 --> 00:02:37.000
postanowił wyprawić ucztę.

00:02:37.000 --> 00:02:39.000
Aby była jeszcze bardziej ekscytująca,

00:02:39.000 --> 00:02:42.000
do ogólnej zabawy dodał szczyptę świętokradztwa,

00:02:42.000 --> 00:02:45.000
wprowadzając świątynne naczynia.

00:02:45.000 --> 00:02:48.000
Trwała już wtedy wojna z Irańczykami,

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
z królem Persji.

NOTE Paragraph

00:02:50.000 --> 00:02:53.000
Prorok Daniel pisze, że tej nocy,

00:02:53.000 --> 00:02:55.000
gdy zabawa trwała w najlepsze,

00:02:55.000 --> 00:02:58.000
ukazała się ręka, która napisała na ścianie,

00:02:58.000 --> 00:03:01.000
"Zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki,

00:03:01.000 --> 00:03:03.000
twoje królestwo uległo podziałowi;

00:03:03.000 --> 00:03:05.000
oddano je Medom i Persom".

00:03:05.000 --> 00:03:07.000
Tej samej nocy

00:03:07.000 --> 00:03:11.000
Cyrus, król Persów, wkroczył do Babilonu

00:03:11.000 --> 00:03:16.000
i skończyły się rządy Baltazara.

00:03:16.000 --> 00:03:18.000
To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

00:03:18.000 --> 00:03:20.000
To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

00:03:20.000 --> 00:03:22.000
To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

00:03:22.000 --> 00:03:24.000
To wspaniała opowieść, którą wszyscy znamy.

00:03:24.000 --> 00:03:26.000
"Pismo na ścianie"

00:03:26.000 --> 00:03:29.000
to fraza z naszego codziennego języka.

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
To, co działo się później, było niezwykłe,

00:03:31.000 --> 00:03:33.000
To, co działo się później, było niezwykłe,

00:03:33.000 --> 00:03:35.000
w tym miejscu nasz cylinder

00:03:35.000 --> 00:03:37.000
pojawia się w tej opowieści.

NOTE Paragraph

00:03:37.000 --> 00:03:39.000
Cyrus, król Persów

00:03:39.000 --> 00:03:41.000
wkroczył do Babilonu bez walki.

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
Wielkie imperium Babilonu,

00:03:43.000 --> 00:03:45.000
rozciągające się od środkowo-południowego Iraku

00:03:45.000 --> 00:03:47.000
po Morze Śródziemne,

00:03:47.000 --> 00:03:49.000
wpadło w ręce Cyrusa.

00:03:49.000 --> 00:03:53.000
Cyrus wydał oświadczenie.

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
Tym właśnie jest cylinder,

00:03:56.000 --> 00:03:59.000
deklaracją władcy kierowanego przez Boga,

00:03:59.000 --> 00:04:03.000
który obalił irackiego despotę

00:04:03.000 --> 00:04:05.000
i zamierzał dać wolność ludziom.

00:04:05.000 --> 00:04:07.000
W dźwięcznym babilońskim -

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
a było to spisane w tym języku -

00:04:09.000 --> 00:04:12.000
powiedział, "Jam jest Cyrus, król wszechświata,

00:04:12.000 --> 00:04:14.000
król wspaniały i potężny,

00:04:14.000 --> 00:04:18.000
król Babilonu, król czterech stron świata".

00:04:18.000 --> 00:04:21.000
Jak widzicie, są to niemal hiperbole.

00:04:21.000 --> 00:04:23.000
To prawdopodobnie

00:04:23.000 --> 00:04:25.000
pierwsze znane ogłoszenie prasowe

00:04:25.000 --> 00:04:27.000
wydane przez zwycięską armię.

00:04:27.000 --> 00:04:29.000
wydane przez zwycięską armię.

00:04:29.000 --> 00:04:31.000
Zostało napisane, o czym przekonamy się później,

00:04:31.000 --> 00:04:34.000
przez bardzo zdolnych specjalistów od P.R.

00:04:34.000 --> 00:04:37.000
Hiperbola nie jest zbyt zaskakująca.

NOTE Paragraph

00:04:37.000 --> 00:04:39.000
Co zamierzał zrobić wspaniały i potężny król,

00:04:39.000 --> 00:04:42.000
władca czterech stron świata?

00:04:42.000 --> 00:04:45.000
Chciał ogłosić, że podbijając Babilon,

00:04:45.000 --> 00:04:48.000
natychmiast puści wolno wszystkie ludy,

00:04:48.000 --> 00:04:50.000
które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

00:04:50.000 --> 00:04:52.000
które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

00:04:52.000 --> 00:04:54.000
które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

00:04:54.000 --> 00:04:56.000
Pozwoli powrócić im do swoich krajów.

00:04:56.000 --> 00:04:58.000
Co ważniejsze, zezwoli im

00:04:58.000 --> 00:05:00.000
na zabranie ze sobą

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
bożków, posągów i naczyń świątynnych,

00:05:02.000 --> 00:05:04.000
bożków, posągów i naczyń świątynnych,

00:05:04.000 --> 00:05:06.000
które zostały im wcześniej odebrane.

00:05:06.000 --> 00:05:09.000
Wszystkie ludy represjonowane przez Babilończyków

00:05:09.000 --> 00:05:11.000
powrócą do domów

00:05:11.000 --> 00:05:14.000
i zabiorą ze sobą swoich bogów.

00:05:14.000 --> 00:05:17.000
Będą mogli odbudować ołtarze

00:05:17.000 --> 00:05:19.000
i czcić swoich bogów

00:05:19.000 --> 00:05:22.000
na własny sposób, u siebie.

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

00:05:24.000 --> 00:05:27.000
Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

00:05:27.000 --> 00:05:29.000
że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

00:05:31.000 --> 00:05:34.000
i latach spędzonych u jego wód,

00:05:34.000 --> 00:05:37.000
opłakując Jerozolimę, jaką pamiętali,

00:05:37.000 --> 00:05:40.000
mogą teraz wrócić do domu.

00:05:40.000 --> 00:05:42.000
Pozwolono im powrócić do Jerozolimy

00:05:42.000 --> 00:05:44.000
i odbudować świątynię.

NOTE Paragraph

00:05:44.000 --> 00:05:46.000
To najważniejszy dokument

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
w dziejach Żydów.

00:05:48.000 --> 00:05:52.000
Księga Kronik i Księga Ezdrasza w Biblii hebrajskiej

00:05:52.000 --> 00:05:54.000
wspominają o tym donośnym głosem.

00:05:54.000 --> 00:05:56.000
Jest to żydowska wersja

00:05:56.000 --> 00:05:58.000
tej samej historii.

00:05:58.000 --> 00:06:00.000
"Tak mówi Cyrus, król perski:

00:06:00.000 --> 00:06:03.000
Wszystkie królestwa ziemi dał mi Pan, Bóg niebios,

00:06:03.000 --> 00:06:05.000
I On mi rozkazał

00:06:05.000 --> 00:06:07.000
zbudować Mu dom w Jerozolimie w Judzie.

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
Jeśli z całego ludu Jego jest między wami jeszcze ktoś,

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
to niech Bóg jego będzie z nim;

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

00:06:14.000 --> 00:06:16.000
a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

00:06:16.000 --> 00:06:19.000
Motyw powrotu to wciąż stały element

00:06:19.000 --> 00:06:21.000
Motyw powrotu to wciąż stały element

00:06:21.000 --> 00:06:23.000
w świecie judaizmu.

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
w świecie judaizmu.

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
Jak wszyscy wiemy ten powrót z wygnania

00:06:27.000 --> 00:06:29.000
i budowa drugiej świątyni

00:06:29.000 --> 00:06:31.000
przekształciły judaizm.

00:06:31.000 --> 00:06:33.000
Ta zmiana,

00:06:33.000 --> 00:06:35.000
ta wielka chwila w historii,

00:06:35.000 --> 00:06:39.000
była możliwa dzięki Cyrusowi, królowi Persji,

00:06:39.000 --> 00:06:42.000
co przekazano po hebrajsku w Biblii,

00:06:42.000 --> 00:06:45.000
a po babilońsku w glinie.

NOTE Paragraph

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
Dwa doniosłe teksty

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
i ani słowa o polityce?

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
To, co wówczas się działo,

00:06:51.000 --> 00:06:54.000
to fundamentalny przełom w historii Bliskiego Wschodu.

00:06:54.000 --> 00:06:57.000
Imperia Iranu, Medów i Persów zjednoczyły się

00:06:57.000 --> 00:06:59.000
pod panowaniem Cyrusa,

00:06:59.000 --> 00:07:03.000
stając się pierwszym wielkim mocarstwem.

00:07:03.000 --> 00:07:06.000
Swoje dzieło Cyrus zaczął w roku 530 p.n.e.

00:07:06.000 --> 00:07:10.000
Do czasu, kiedy na tron wstąpił Dariusz,

00:07:10.000 --> 00:07:13.000
całe wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego

00:07:13.000 --> 00:07:15.000
było pod kontrolą Persów.

00:07:15.000 --> 00:07:17.000
To królestwo to w zasadzie

00:07:17.000 --> 00:07:19.000
cały dzisiejszy Bliski Wschód

00:07:19.000 --> 00:07:22.000
i właśnie ono nadało kształt temu regionowi.

00:07:22.000 --> 00:07:24.000
Wcześniej nie istniało równie wielkie imperium.

00:07:24.000 --> 00:07:26.000
Co ważniejsze, było to pierwsze

00:07:26.000 --> 00:07:28.000
Co ważniejsze, było to pierwsze

00:07:28.000 --> 00:07:30.000
multikulturowe i wielowyznaniowe

00:07:30.000 --> 00:07:32.000
państwo na wielką skalę.

00:07:32.000 --> 00:07:34.000
Wymagało zarządzania w zupełnie nowy sposób.

00:07:34.000 --> 00:07:36.000
Koniecznie było stosowanie wielu języków.

00:07:36.000 --> 00:07:39.000
Świadczy o tym fakt, że dekret ten jest w języku babilońskim.

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
Należało uwzględnić odmienne przyzwyczajenia,

00:07:41.000 --> 00:07:44.000
różne ludy, religie, wyznania.

00:07:44.000 --> 00:07:47.000
Cyrus respektował to wszystko.

NOTE Paragraph

00:07:47.000 --> 00:07:49.000
Stworzył on model,

00:07:49.000 --> 00:07:51.000
w oparciu o który można zarządzać

00:07:51.000 --> 00:07:56.000
wielonarodowym, wielowyznaniowym, multikulturowym społeczeństwem.

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
W rezultacie tego

00:07:58.000 --> 00:08:01.000
powstało imperium, obejmujące tereny widoczne na ekranie,

00:08:01.000 --> 00:08:04.000
które stabilnie funkcjonowało przez 200 lat,

00:08:04.000 --> 00:08:07.000
aż zburzył je Aleksander.

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
Pozostało wspomnienie po Bliskim Wschodzie

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
jako całości, gdzie ludzie różnych wyznań

00:08:11.000 --> 00:08:13.000
mogli żyć razem.

00:08:13.000 --> 00:08:15.000
Greckie najazdy położyły temu koniec.

00:08:15.000 --> 00:08:18.000
Oczywiście Aleksander nie mógł utrzymać swojego rządu,

00:08:18.000 --> 00:08:20.000
który uległ rozdrobnieniu.

00:08:20.000 --> 00:08:22.000
Jednak to, co zaproponował Cyrus,

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
pozostało absolutnie kluczowe.

NOTE Paragraph

00:08:24.000 --> 00:08:27.000
Grecki historyk Ksenofont

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
napisał swoją "Cyropedię",

00:08:29.000 --> 00:08:31.000
gdzie przedstawił Cyrusa jako wielkiego władcę.

00:08:31.000 --> 00:08:34.000
W kulturze późniejszej Europy

00:08:34.000 --> 00:08:37.000
Cyrus pozostał wzorem.

00:08:37.000 --> 00:08:39.000
Oto obraz z XVI wieku,

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
który pokazuje, jak powszechnym

00:08:41.000 --> 00:08:44.000
szacunkiem się cieszył.

00:08:44.000 --> 00:08:46.000
Książka Ksenofonta o Cyrusie

00:08:46.000 --> 00:08:49.000
i o tym jak rządzić różnorodnym społeczeństwem

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
była jednym z najważniejszych podręczników,

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
które zainspirowały ojców-założycieli

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
rewolucji amerykańskiej.

00:08:55.000 --> 00:08:57.000
Jefferson bardzo podziwiał

00:08:57.000 --> 00:08:59.000
ideały Cyrusa,

00:08:59.000 --> 00:09:01.000
oczywiście w odniesieniu do idei XVIII wieku

00:09:01.000 --> 00:09:03.000
dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

00:09:03.000 --> 00:09:06.000
dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

NOTE Paragraph

00:09:08.000 --> 00:09:10.000
W tym czasie w Babilonie

00:09:10.000 --> 00:09:12.000
nie działo się dobrze.

00:09:12.000 --> 00:09:15.000
Po Aleksandrze i rządach innych mocarstw

00:09:15.000 --> 00:09:18.000
Babilon popada w ruinę,

00:09:18.000 --> 00:09:22.000
wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

00:09:22.000 --> 00:09:24.000
wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

00:09:24.000 --> 00:09:27.000
gdy odnaleziony zostaje cylinder

00:09:27.000 --> 00:09:30.000
przez zespół archeologów z British Museum.

00:09:30.000 --> 00:09:33.000
Pojawia się on w innej historii,

00:09:33.000 --> 00:09:35.000
którą jest wielka debata

00:09:35.000 --> 00:09:37.000
z połowy XIX wieku:

00:09:37.000 --> 00:09:40.000
Czy zapisy w Biblii są wiarygodne? Czy można im ufać?

00:09:40.000 --> 00:09:42.000
O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

00:09:42.000 --> 00:09:44.000
O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

00:09:44.000 --> 00:09:46.000
jedynie z hebrajskiej Biblii.

00:09:46.000 --> 00:09:48.000
Nie było innych dowodów.

00:09:48.000 --> 00:09:50.000
I nagle się pojawiły.

00:09:50.000 --> 00:09:52.000
Pojawiła się też ekscytacja

00:09:52.000 --> 00:09:54.000
wśród tych, których wiara w słowa Biblii

00:09:54.000 --> 00:09:56.000
i akt stworzenia została wcześniej zachwiana

00:09:56.000 --> 00:09:58.000
przez teorię ewolucji, czy geologię.

00:09:58.000 --> 00:10:00.000
W ręku mieli dowód,

00:10:00.000 --> 00:10:02.000
że Biblia jest historycznie prawdziwa.

00:10:02.000 --> 00:10:05.000
To był ważny moment XIX wieku.

NOTE Paragraph

00:10:05.000 --> 00:10:10.000
W tym momencie oczywiście wszystko się komplikuje.

00:10:10.000 --> 00:10:12.000
Fakty się zgadzały,

00:10:12.000 --> 00:10:15.000
hurra archeolodzy,

00:10:15.000 --> 00:10:18.000
jednak interpretacja okazała się bardziej skomplikowana.

00:10:18.000 --> 00:10:21.000
Relacja zapisana na cylindrze i relacja z Biblii hebrajskiej

00:10:21.000 --> 00:10:23.000
różnią się w jednej kluczowej sprawie.

00:10:23.000 --> 00:10:25.000
Na babilońskim cylindrze

00:10:25.000 --> 00:10:27.000
napisy wyryli kapłani

00:10:27.000 --> 00:10:29.000
wielkiego bóstwa Babilonu, Marduka.

00:10:29.000 --> 00:10:31.000
Co nie jest zaskakujące,

00:10:31.000 --> 00:10:33.000
mówią nam, że wszystko to uczynił Marduk.

00:10:33.000 --> 00:10:36.000
"Marduk zawołał Cyrusa po imieniu".

00:10:36.000 --> 00:10:39.000
Marduk wziął Cyrusa za rękę

00:10:39.000 --> 00:10:41.000
i wezwał, aby prowadził swój lud

00:10:41.000 --> 00:10:44.000
i władał Babilonem.

00:10:44.000 --> 00:10:46.000
Marduk powiedział Cyrusowi,

00:10:46.000 --> 00:10:48.000
że uczyni wspaniale i wielkodusznie,

00:10:48.000 --> 00:10:50.000
puszczając ludzi wolno.

00:10:50.000 --> 00:10:52.000
Dlatego też powinniśmy być wdzięczni

00:10:52.000 --> 00:10:54.000
i czcić Marduka.

NOTE Paragraph

00:10:54.000 --> 00:10:56.000
Hebrajscy autorzy

00:10:56.000 --> 00:10:58.000
Starego Testamentu,

00:10:58.000 --> 00:11:01.000
co was nie zaskoczy,

00:11:01.000 --> 00:11:03.000
mają inny pogląd na tę sprawę.

00:11:03.000 --> 00:11:05.000
Dla nich, rzecz jasna, Marduk

00:11:05.000 --> 00:11:07.000
w żadnym razie nie mógł tego sprawić.

00:11:07.000 --> 00:11:09.000
To mógł być tylko Jehowa.

00:11:09.000 --> 00:11:11.000
W księdze Izajasza

00:11:11.000 --> 00:11:13.000
mamy cudowne zapisy,

00:11:13.000 --> 00:11:15.000
przypisujące zasługi nie Mardukowi,

00:11:15.000 --> 00:11:16.000
przypisujące zasługi nie Mardukowi,

00:11:16.000 --> 00:11:19.000
a Panu Bogu Izraela,

00:11:19.000 --> 00:11:21.000
a Panu Bogu Izraela,

00:11:21.000 --> 00:11:23.000
który też wołał Cyrusa po imieniu,

00:11:23.000 --> 00:11:26.000
również wziął go za rękę

00:11:26.000 --> 00:11:28.000
i powiedział, aby prowadził swój lud.

00:11:28.000 --> 00:11:30.000
To niezwykły przykład

00:11:30.000 --> 00:11:34.000
na przywłaszczenie sobie praw do tego samego wydarzenia

00:11:34.000 --> 00:11:36.000
przez kapłanów dwóch różnych religii,

00:11:36.000 --> 00:11:38.000
na pozyskanie faktu politycznego.

NOTE Paragraph

00:11:38.000 --> 00:11:40.000
Jak wiemy Bóg

00:11:40.000 --> 00:11:42.000
zazwyczaj stoi po stronie wielkich armii.

00:11:42.000 --> 00:11:45.000
Powstaje pytanie, który był to bóg?

00:11:45.000 --> 00:11:47.000
Debata zakłóciła spokój

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
wszystkich w XIX wieku,

00:11:49.000 --> 00:11:51.000
gdy zrozumieli, że Biblia hebrajska

00:11:51.000 --> 00:11:54.000
należy do znacznie szerszego świata religii.

00:11:54.000 --> 00:11:56.000
Bezsporne jest to,

00:11:56.000 --> 00:11:59.000
że cylinder jest starszy niż tekst Izajasza,

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
a jednak Jehowa przemawia

00:12:01.000 --> 00:12:03.000
w słowach podobnych

00:12:03.000 --> 00:12:05.000
do tych Marduka.

00:12:05.000 --> 00:12:08.000
Mam pewne przeczucia, że Izajasz o tym wie,

00:12:08.000 --> 00:12:10.000
ponieważ mówi,

00:12:10.000 --> 00:12:13.000
że są to oczywiście słowa Boga,

00:12:13.000 --> 00:12:15.000
"Ja jestem Pan, który cię wołam po imieniu [...]

00:12:15.000 --> 00:12:17.000
[...] chociaż Mnie nie znałeś".

00:12:17.000 --> 00:12:19.000
Myślę, że możemy przyjąć,

00:12:19.000 --> 00:12:21.000
iż Cyrus nie zdaje sobie sprawy z tego,

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
że działa na rozkaz Jehowy.

00:12:24.000 --> 00:12:27.000
Byłby tak samo zaskoczony, że kierowały nim rozkazy Marduka.

00:12:27.000 --> 00:12:29.000
Wszystko dlatego,

00:12:29.000 --> 00:12:31.000
że Cyrus to dobry Irańczyk

00:12:31.000 --> 00:12:33.000
wyznający zupełnie innych bogów,

00:12:33.000 --> 00:12:35.000
których nie ma w żadnym z tych tekstów.

NOTE Paragraph

00:12:35.000 --> 00:12:37.000
(śmiech)

NOTE Paragraph

00:12:37.000 --> 00:12:39.000
To było w roku 1879.

00:12:39.000 --> 00:12:41.000
Mija 40 lat

00:12:41.000 --> 00:12:44.000
i mamy rok 1917,

00:12:44.000 --> 00:12:46.000
kiedy cylinder wkracza w inny świat.

00:12:46.000 --> 00:12:48.000
Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

00:12:48.000 --> 00:12:50.000
Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

00:12:50.000 --> 00:12:53.000
rok Deklaracji Balfoura,

00:12:53.000 --> 00:12:56.000
rok w którym nowa potęga na Bliskim Wschodzie, Wielka Brytania,

00:12:56.000 --> 00:12:58.000
decyduje, że ogłosi

00:12:58.000 --> 00:13:00.000
powstanie państwa żydowskiego

00:13:00.000 --> 00:13:02.000
oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

00:13:02.000 --> 00:13:04.000
oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

00:13:04.000 --> 00:13:06.000
Odpowiedź na to ze strony

00:13:06.000 --> 00:13:09.000
populacji Żydów w Europie Wschodniej jest entuzjastyczna.

00:13:09.000 --> 00:13:11.000
W całej Europie Wschodniej

00:13:11.000 --> 00:13:13.000
Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

00:13:13.000 --> 00:13:15.000
Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

00:13:15.000 --> 00:13:17.000
obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

00:13:17.000 --> 00:13:19.000
obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

00:13:19.000 --> 00:13:22.000
którzy pozwolili na powrót do Jerozolimy.

00:13:22.000 --> 00:13:25.000
Cylinder Cyrusa powraca na widok publiczny,

00:13:25.000 --> 00:13:27.000
a tekst na nim zapisany

00:13:27.000 --> 00:13:30.000
staje się demonstracją dlaczego to,

00:13:30.000 --> 00:13:33.000
co zdarzy się po wojnie w roku 1918

00:13:33.000 --> 00:13:36.000
jest częścią boskiego planu.

00:13:36.000 --> 00:13:38.000
Wszyscy wiemy, co się wydarzyło.

00:13:38.000 --> 00:13:41.000
Powstało państwo Izrael,

00:13:41.000 --> 00:13:44.000
a 50 lat później, pod koniec lat 60.,

00:13:44.000 --> 00:13:47.000
stało się jasne, że Wielka Brytania straciła status imperium.

00:13:47.000 --> 00:13:50.000
Zaczyna się inna opowieść o cylindrze.

NOTE Paragraph

00:13:50.000 --> 00:13:52.000
Wielka Brytania i USA decydują,

00:13:52.000 --> 00:13:55.000
że region trzeba chronić przed komunizmem

00:13:55.000 --> 00:13:58.000
i supermocarstwem, które zostanie do tego stworzone

00:13:58.000 --> 00:14:00.000
będzie Iran wraz ze swoim szachem.

00:14:00.000 --> 00:14:03.000
Szach pisze nową historię Iranu,

00:14:03.000 --> 00:14:05.000
nawiązuje do jego dziejów,

00:14:05.000 --> 00:14:08.000
co umieszcza go w centrum wielkiej tradycji.

00:14:08.000 --> 00:14:10.000
Zaczyna wybijać monety

00:14:10.000 --> 00:14:12.000
ze swoją podobizną

00:14:12.000 --> 00:14:14.000
w towarzystwie cylindra Cyrusa.

00:14:14.000 --> 00:14:17.000
Na wielkie obchody w Persepolis

00:14:17.000 --> 00:14:19.000
ściąga do Teheranu cylinder,

00:14:19.000 --> 00:14:22.000
wypożyczony przez British Museum,

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
który staje się częścią wielkiego święta

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
dynastii Pahlavich.

00:14:27.000 --> 00:14:30.000
Cylinder Cyrusa - gwarant szacha.

NOTE Paragraph

00:14:30.000 --> 00:14:33.000
Mija 10 lat i mamy kolejną opowieść -

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
rewolucja islamska 1979 roku,

00:14:35.000 --> 00:14:37.000
nie będzie tu mowy o Cyrusie.

00:14:37.000 --> 00:14:39.000
Nie interesujemy się tą historią,

00:14:39.000 --> 00:14:42.000
a islamskim Iranem.

00:14:42.000 --> 00:14:44.000
Aż do czasów Iraku,

00:14:44.000 --> 00:14:47.000
jest to nowe regionalne mocarstwo namaszczone przez wszystkich,

00:14:47.000 --> 00:14:49.000
które przypuszcza atak.

00:14:49.000 --> 00:14:51.000
Potem mamy kolejną wojnę irańsko-iracką.

00:14:51.000 --> 00:14:53.000
Kluczowa dla Irańczyków staje się

00:14:53.000 --> 00:14:56.000
pamięć o wspaniałej przeszłości,

00:14:56.000 --> 00:14:58.000
kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

00:14:58.000 --> 00:15:01.000
kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

00:15:01.000 --> 00:15:03.000
Kluczowe jest znalezienie symbolu,

00:15:03.000 --> 00:15:06.000
który zjednoczy wszystkich Irańczyków,

00:15:06.000 --> 00:15:08.000
muzułmanów i nie-muzułmanów,

00:15:08.000 --> 00:15:11.000
chrześcijan, zoroastrian, czy żydów w Iranie,

00:15:11.000 --> 00:15:13.000
ludzi pobożnych i mniej religijnych.

00:15:13.000 --> 00:15:16.000
Oczywistym emblematem jest Cyrus.

NOTE Paragraph

00:15:16.000 --> 00:15:19.000
Gdy British Museum i Narodowe Muzeum Iranu w Teheranie

00:15:19.000 --> 00:15:21.000
podejmują trwającą do dziś współpracę,

00:15:21.000 --> 00:15:23.000
Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

00:15:23.000 --> 00:15:25.000
Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

00:15:25.000 --> 00:15:27.000
Jest to jedyny przedmiot, którego chcą.

00:15:27.000 --> 00:15:29.000
Chcą wypożyczyć cylinder Cyrusa.

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
W zeszłym roku

00:15:31.000 --> 00:15:35.000
cylinder Cyrusa pojechał do Teheranu

00:15:35.000 --> 00:15:38.000
po raz drugi.

00:15:38.000 --> 00:15:41.000
Widzimy go tu wyeksponowanego w gablocie

00:15:41.000 --> 00:15:44.000
przez panią dyrektor Narodowego Muzeum w Teheranie,

00:15:44.000 --> 00:15:47.000
jedną z wielu kobiet w Iranie na wysokim stanowisku,

00:15:47.000 --> 00:15:49.000
panią Ardakani.

00:15:49.000 --> 00:15:51.000
To było wielkie wydarzenie.

00:15:51.000 --> 00:15:54.000
Tu mamy zdjęcie z drugiej strony.

00:15:54.000 --> 00:15:57.000
W Teheranie przedmiot obejrzało

00:15:57.000 --> 00:15:59.000
od jednego do dwóch milionów ludzi

00:15:59.000 --> 00:16:01.000
w przeciągu kilku miesięcy.

00:16:01.000 --> 00:16:03.000
To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

00:16:03.000 --> 00:16:05.000
To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

00:16:05.000 --> 00:16:08.000
Przedmiotem wielkiej debaty jest to,

00:16:08.000 --> 00:16:11.000
jakie znaczenie ma cylinder Cyrusa,

00:16:11.000 --> 00:16:14.000
co władca chciał przekazać za pomocą tego przedmiotu.

00:16:14.000 --> 00:16:17.000
Cyrus jako obrońca ojczyzny,

00:16:17.000 --> 00:16:19.000
bohater irańskiej tożsamości

00:16:19.000 --> 00:16:21.000
i ludu tego kraju,

00:16:21.000 --> 00:16:23.000
tolerujący wszystkie wyznania.

00:16:23.000 --> 00:16:25.000
We współczesnym Iranie

00:16:25.000 --> 00:16:28.000
zoroastrianie i chrześcijanie mają gwarantowane miejsca

00:16:28.000 --> 00:16:31.000
w irańskim parlamencie, co jest powodem do wielkiej dumy.

NOTE Paragraph

00:16:31.000 --> 00:16:34.000
Aby zobaczyć ten przedmiot,

00:16:34.000 --> 00:16:36.000
tysiące Żydów mieszkających w Iranie

00:16:36.000 --> 00:16:38.000
przyjechało do Teheranu.

00:16:38.000 --> 00:16:40.000
Stał się wspaniałym symbolem

00:16:40.000 --> 00:16:42.000
i powodem dyskusji,

00:16:42.000 --> 00:16:45.000
czym jest Iran u siebie i za granicą.

00:16:45.000 --> 00:16:48.000
Czy Iran nadal będzie obrońcą uciśnionych?

00:16:48.000 --> 00:16:50.000
Czy puści wolno ludzi,

00:16:50.000 --> 00:16:53.000
zniewolonych i ograbionych przez tyranów?

00:16:53.000 --> 00:16:56.000
Jest to mocna narodowa retoryka,

00:16:56.000 --> 00:16:58.000
która widoczna była w całej okazałości

00:16:58.000 --> 00:17:00.000
podczas wielkiej uroczystości

00:17:00.000 --> 00:17:02.000
z okazji powrotu cylindra.

00:17:02.000 --> 00:17:05.000
Widzimy tu go na scenie, w dużym powiększeniu,

00:17:05.000 --> 00:17:08.000
w towarzystwie wielkich postaci z irańskiej historii,

00:17:08.000 --> 00:17:10.000
starających się znaleźć miejsce

00:17:10.000 --> 00:17:13.000
w spuściźnie tego kraju.

00:17:13.000 --> 00:17:15.000
Tę opowieść prezentował

00:17:15.000 --> 00:17:18.000
sam prezydent Iranu.

NOTE Paragraph

00:17:18.000 --> 00:17:20.000
Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

00:17:20.000 --> 00:17:22.000
Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

00:17:22.000 --> 00:17:24.000
Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

00:17:24.000 --> 00:17:26.000
stanowi zaproszenie do uczestnictwa

00:17:26.000 --> 00:17:28.000
w niezwykłej debacie,

00:17:28.000 --> 00:17:30.000
prowadzonej na najwyższym szczeblu,

00:17:30.000 --> 00:17:32.000
o tym, czym Iran jest,

00:17:32.000 --> 00:17:35.000
czy istnieją różne "Irany"

00:17:35.000 --> 00:17:37.000
i jak odmienne historie tego kraju

00:17:37.000 --> 00:17:40.000
mogą kształtować dzisiejszy świat.

00:17:40.000 --> 00:17:43.000
Jest to debata, która ciągle trwa

00:17:43.000 --> 00:17:45.000
i wciąż będzie burzliwa,

00:17:45.000 --> 00:17:47.000
bo obiekt ten

00:17:47.000 --> 00:17:49.000
to jedna ze wspaniałych deklaracji

00:17:49.000 --> 00:17:51.000
dotyczących ludzkich aspiracji.

00:17:51.000 --> 00:17:55.000
Stoi ramię w ramię z amerykańską konstytucją.

00:17:55.000 --> 00:17:58.000
Z pewnością mówi więcej o prawdziwych wolnościach,

00:17:58.000 --> 00:18:00.000
niż Wielka Karta Swobód.

00:18:00.000 --> 00:18:03.000
Jest to dokument, który może mieć wiele znaczeń

00:18:03.000 --> 00:18:06.000
dla Iranu i dla regionu.

NOTE Paragraph

00:18:06.000 --> 00:18:08.000
Jego replika

00:18:08.000 --> 00:18:10.000
znajduje się w ONZ.

00:18:10.000 --> 00:18:13.000
Będzie obecna tej jesieni w Nowym Jorku,

00:18:13.000 --> 00:18:15.000
gdy rozpoczną się wielkie debaty

00:18:15.000 --> 00:18:18.000
nad przyszłością Bliskiego Wschodu.

00:18:18.000 --> 00:18:20.000
Chciałbym zakończyć pytając was,

00:18:20.000 --> 00:18:22.000
jaka będzie następna opowieść

00:18:22.000 --> 00:18:24.000
z udziałem tego przedmiotu.

00:18:24.000 --> 00:18:26.000
Pojawi się zapewne

00:18:26.000 --> 00:18:28.000
w wielu historiach z Bliskiego Wschodu.

00:18:28.000 --> 00:18:30.000
Jaką historię tego regionu,

00:18:30.000 --> 00:18:32.000
jaką historię świata

00:18:32.000 --> 00:18:34.000
chcecie zobaczyć

00:18:34.000 --> 00:18:36.000
w odniesieniu do przesłania,

00:18:36.000 --> 00:18:38.000
jakie zawarte jest w cylindrze?

00:18:38.000 --> 00:18:40.000
Prawo ludzi

00:18:40.000 --> 00:18:42.000
do życia razem w jednym państwie,

00:18:42.000 --> 00:18:44.000
do wolności wyznania -

00:18:44.000 --> 00:18:46.000
na Bliskim Wschodzie i na świecie -

00:18:46.000 --> 00:18:48.000
gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

00:18:48.000 --> 00:18:51.000
gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

NOTE Paragraph

00:18:51.000 --> 00:18:54.000
Dziś na Bliskim Wschodzie

00:18:54.000 --> 00:18:57.000
debaty są ostre.

00:18:57.000 --> 00:18:59.000
Myślę, że jednak możliwe jest,

00:18:59.000 --> 00:19:03.000
aby najmocniejszym i najmądrzejszym głosem

00:19:03.000 --> 00:19:05.000
z powodzeniem było wołanie

00:19:05.000 --> 00:19:07.000
tego niemego przedmiotu,

00:19:07.000 --> 00:19:09.000
którym jest cylinder Cyrusa.

NOTE Paragraph

00:19:09.000 --> 00:19:11.000
Dziękuję.

NOTE Paragraph

00:19:11.000 --> 00:19:15.000
--- Cytaty pochodzą z Biblii Tysiąclecia ---