WEBVTT

00:00:07.090 --> 00:00:10.441
1796 yılında, bilim insanı Edward Jenner

00:00:10.441 --> 00:00:15.111
ineklerde görülen çiçek hastalığı 
virüsünden elde ettiği bir maddeyi

00:00:15.111 --> 00:00:18.048
çiçek hastalığı virüsü kaynaklı
ölümcül salgınlara karşı

00:00:18.048 --> 00:00:23.083
gerekli korumayı sağlayacağı önsezisi ile 
8 yaşındaki bir çocuğa enjekte etti

00:00:23.253 --> 00:00:24.820
ve bu başarılı oldu.

00:00:24.920 --> 00:00:27.889
Sekiz yaşındaki çocuk hastalığa 
karşı bağışıklık kazandı

NOTE Paragraph

00:00:27.959 --> 00:00:30.760
ve bu bilinen ilk aşı oldu.

00:00:30.930 --> 00:00:32.613
Ancak bu nasıl oldu?

00:00:32.693 --> 00:00:34.827
Aşıların nasıl işlediğini anlamak için

00:00:34.827 --> 00:00:39.118
önce, bağışıklık sisteminin bulaşıcı 
hastalıklara karşı bizi nasıl

00:00:39.118 --> 00:00:40.965
koruduğunu anlamak gerekir.

00:00:41.075 --> 00:00:43.071
Yabancı mikroplar
vücudumuza girdiğinde,

00:00:43.071 --> 00:00:46.984
bağışıklık sistemi bunları tanımlayıp
vücudumuzdan atmak için

00:00:46.984 --> 00:00:49.656
bir dizi tepki verir.

00:00:50.016 --> 00:00:53.516
Bağışıklık sisteminin çalışıp
tepki vermesinin belirtilerini

00:00:53.516 --> 00:00:57.500
öksürük, hapşırık, kızarıklık 
ve yüksek ateş olarak yaşarız,

00:00:57.500 --> 00:01:03.414
sistem, bakteri gibi tehditleri kıstırmak 
durdurmak ve defetmek için çalışıyordur.

00:01:03.414 --> 00:01:07.824
Bu doğal bağışıklık tepkileri,
adaptif bağışıklık denen

00:01:07.824 --> 00:01:10.068
ikinci savunma hattımızı da
harekete geçirir.

00:01:10.278 --> 00:01:15.113
Görevleri mikroplarla savaşmak ve
saldırganların özellikleri ve onlarla

00:01:15.113 --> 00:01:18.331
en iyi nasıl savaşılacağı konusunda

00:01:18.331 --> 00:01:21.659
bilgi toplamak olan,
özel B ve T hücreleri

00:01:21.659 --> 00:01:23.767
devreye girer.

00:01:23.837 --> 00:01:26.700
Bu bilgiler,
aynı patojen (mikrop) vücuda tekrar

00:01:26.700 --> 00:01:29.322
saldırdığında çok işe yarar.

00:01:29.472 --> 00:01:33.320
Vücudumuzun gösterdiği bu akıllıca
tepkiye rağmen hâlâ risk vardır.

00:01:33.520 --> 00:01:36.556
Vücudun patojenlere nasıl tepki
göstereceğini öğrenmesi

00:01:36.556 --> 00:01:38.757
ve savunma geliştirmesi zaman alır.

00:01:38.757 --> 00:01:39.807
Ama bazen de,

00:01:39.807 --> 00:01:43.179
eğer vücut patojenlerle savaşamayacak
kadar güçsüz veya gençse (bebek),

00:01:43.189 --> 00:01:48.691
güçlü patojenler (mikroplar) 
vücut için çok tehlikeli olabilir.

00:01:48.881 --> 00:01:51.933
Peki ya vücudun bağışıklık tepkisini,
kişi hasta olmadan önce

00:01:51.933 --> 00:01:55.080
hazır hâle getirsek nasıl olur?

00:01:55.080 --> 00:01:57.491
İşte aşılar bunun içindir.

00:01:57.491 --> 00:02:00.998
Vücudun kendini savunmak için kullandığı
yöntemlerden yola çıkarak

00:02:00.998 --> 00:02:05.975
doktorlar aşıları kullanarak, insanları
hastalığa tamamen maruz bırakmadan,

00:02:05.975 --> 00:02:09.681
vücudun adaptif bağışıklık
sistemini harekete geçirirler.

00:02:09.681 --> 00:02:13.239
Bunun sonucu olarak, 
birçok farklı tipe ayrılan ve her biri

00:02:13.239 --> 00:02:16.577
farklı bir hastalık için kullanılan
birçok aşı tipi ortaya çıkmıştır.

00:02:16.727 --> 00:02:19.879
Birincisi, canlı (atenüe) aşılarımız var.

00:02:19.879 --> 00:02:24.568
Bunlar patojenin (mikrobun) zayıflatılmış,
zararsız bir biçimidir.

00:02:24.748 --> 00:02:29.379
İkincisi inaktif (ölü) aşılarımız var.
Bu aşılarda patojenler ölüdür.

00:02:29.499 --> 00:02:33.918
Bu iki aşı tipinde de, zayıflatılmış 
ya da etkisiz hâle getirilmiş patojen

00:02:33.918 --> 00:02:36.438
tam bir hastalığa yol açamaz

00:02:36.438 --> 00:02:40.298
ama tıpkı bir hastalık gibi, bağışıklık
sistemini uyarıp harekete geçirir

00:02:40.298 --> 00:02:42.802
ve böylece patojenlerin 
bir profilini oluşturarak

00:02:42.802 --> 00:02:46.248
vücuda bir saldırıyı tanımayı öğretir.

00:02:46.538 --> 00:02:51.049
Canlı (atenüe) aşıların olumsuz yanı
üretimlerinin zor olmasıdır

00:02:51.049 --> 00:02:53.429
ve ayrıca canlı ve az da olsa 
güçlü oldukları için

00:02:53.429 --> 00:02:56.589
bağışıklık sistemi zayıf kişiler
bu aşıları yaptıramazlar.

00:02:56.589 --> 00:03:01.023
İnaktif aşıların olumsuz yanı ise uzun 
süreli bir bağışıklık sağlamamalarıdır.

00:03:01.263 --> 00:03:03.790
Bir başka tip ise subunit aşıdır,

00:03:03.790 --> 00:03:08.033
patojenin yalnızca antijen adı verilen
kısmından yapılırlar

00:03:08.033 --> 00:03:11.569
çünkü bağışıklık sistemini 
asıl tetikleyen bu maddedir.

00:03:11.569 --> 00:03:15.226
Antijenlerin, protein ve polisakkarit gibi
sadece belirli bileşenlerinin

00:03:15.226 --> 00:03:17.613
ayrıştırılmasıyla elde edilen

00:03:17.613 --> 00:03:21.753
bu aşılar belirli tepkileri 
harekete geçirebilirler.

00:03:22.473 --> 00:03:25.591
Bilim insanları şimdi,
DNA aşısı adı verilen tamamen yeni

00:03:25.591 --> 00:03:27.991
aşı tipleri üzerinde çalışıyor.

00:03:27.991 --> 00:03:32.029
Bu aşı tipinde, vücudun belirli
patojenlere karşı bağışıklık tepkisini

00:03:32.029 --> 00:03:36.446
tetiklemede ihtiyaç duyduğu belirli
antijenleri üreten genler ayrıştırılmıştır.

00:03:36.566 --> 00:03:39.040
Bu genler İnsan vücuduna
enjekte edildiğinde,

00:03:39.040 --> 00:03:42.538
vücuttaki hücrelere
antijen üretme komutu verir.

00:03:42.538 --> 00:03:44.980
Bu daha güçlü bir
bağışıklık tepkisi sağlar

00:03:44.980 --> 00:03:47.722
ve vücudu gelecekteki 
tehditlere karşı hazırlar.

00:03:47.912 --> 00:03:51.382
Ayrıca aşı sadece belirli 
bir genetik materyal içerdiği için

00:03:51.382 --> 00:03:55.104
patojenin içeriğinde bulunan 
ve hastalığa sebep olup hastaya zarar

00:03:55.104 --> 00:03:58.345
verebilecek diğer maddeleri içermez.

00:03:58.605 --> 00:04:00.881
Eğer bu aşılar başarılı olursa

00:04:00.881 --> 00:04:03.515
önümüzdeki yıllarda 
saldırgan patojenlere karşı

00:04:03.515 --> 00:04:05.922
daha etkili tedaviler geliştirebiliriz.

00:04:06.152 --> 00:04:08.370
Edward Jenner'ın 
bu olağanüstü buluşunun

00:04:08.370 --> 00:04:11.656
uzun yıllar boyunca
modern tıbbı teşvik etmesi gibi,

00:04:11.656 --> 00:04:14.385
devam eden aşı geliştirme çalışmaları da

00:04:14.385 --> 00:04:16.614
belki de bize bir gün, HIV ,

00:04:16.614 --> 00:04:17.554
sıtma,

00:04:17.554 --> 00:04:20.878
veya Ebola gibi hastalıkları bile
tedavi edebilme imkanı sağlayabilir.