WEBVTT 00:00:07.057 --> 00:00:10.218 İnka İmparatorluğu, 10 milyona yakın nüfusuyla, 00:00:10.218 --> 00:00:13.817 Batı Yarımküre'deki en büyük imparatorluktu. 00:00:13.817 --> 00:00:17.957 900,000 kilometrekareden daha büyük bir alanda, 00:00:17.957 --> 00:00:21.177 İnka halkı devasa büyüklükte idari merkezler, 00:00:21.177 --> 00:00:25.658 tapınaklar, geniş yollar ve kanal sistemleri inşa etti. 00:00:25.658 --> 00:00:30.247 Tüm bunları yaşanması güç bir arazide, 00:00:30.247 --> 00:00:37.959 tekerlek, at, demir hatta yazılı bir dilleri olmadan yaptılar. 00:00:37.959 --> 00:00:41.549 Ancak on beşinci yüzyıldaki yükselişinin 100 yılı içerisinde 00:00:41.549 --> 00:00:45.388 İnka İmparatorluğu yok olacaktı. NOTE Paragraph 00:00:45.388 --> 00:00:47.029 Efsaneye göre, 00:00:47.029 --> 00:00:51.728 İnka yöneticilerinin ataları, Güneş Tanrısı Inti tarafından yaratıldı 00:00:51.728 --> 00:00:55.620 ve Tambo Toco adlı bir mağarada ortaya çıktılar. 00:00:55.620 --> 00:01:01.069 Dört erkek ve dört kız kardeşine liderlik eden Ayar Manco, 00:01:01.069 --> 00:01:03.670 talimatlarla altın asayı taşıdı 00:01:03.670 --> 00:01:06.931 ve amacı, asanın yere batabileceği yeri bulup 00:01:06.931 --> 00:01:09.280 verimli toprakları göstermesiydi. 00:01:09.280 --> 00:01:12.410 Birçok macera ve kapsamlı aramadan sonra, 00:01:12.410 --> 00:01:16.620 Ayar Manco ve kardeşleri Cuzco Vadisi'ne, 00:01:16.620 --> 00:01:19.662 yani asanın yeri deldiği araziye ulaştı. 00:01:19.662 --> 00:01:23.201 Yerel halk ile şiddetli bir savaştan sonra, 00:01:23.201 --> 00:01:25.030 başkentlerini kurdular 00:01:25.030 --> 00:01:34.842 ve Ayar Manco; Manco Capac, ilk Sapa Inca ya da İnkalar'ın Kralı oldu. NOTE Paragraph 00:01:34.842 --> 00:01:37.192 Arkeolojik kanıtlar İnkalar'ın 00:01:37.192 --> 00:01:41.872 bu vadiye ilk kez M.S. 1200 civarında yerleştiğini göstermektedir. 00:01:41.872 --> 00:01:45.696 İnkalar 1438'e kadar küçük bir krallık olarak kaldılar, 00:01:45.696 --> 00:01:49.971 bu tarihte neredeyse komşu Chanka Kabilesi tarafından istila ediliyorlardı. 00:01:49.971 --> 00:01:56.162 O zamanlarda İnka Kralı olan Viracocha ve kesinleşmiş varisi korkudan kaçtı 00:01:56.162 --> 00:01:58.102 ama diğer oğullarından biri kaldı 00:01:58.102 --> 00:02:01.330 ve şehrin savunmasını başarıyla yürüttü. 00:02:01.330 --> 00:02:05.828 Askeri yeteneklerinden ötürü Pachacuti veya "Tufan" adıyla 00:02:05.828 --> 00:02:11.215 dokuzuncu İnka hükümdarı oldu. NOTE Paragraph 00:02:11.215 --> 00:02:15.665 Pachacuti İnka sınırlarını And Dağları boyunca genişletti 00:02:15.665 --> 00:02:20.955 ve krallığı kapsamlı reformlarla imparatorluğa dönüştürdü. 00:02:20.955 --> 00:02:28.435 İmparatorluğun toprakları, Tahuantinsuyu veya "dört çeyrek" olarak 00:02:28.435 --> 00:02:32.920 yeniden düzenlendi ve bu dört bölüm krala rapor veren valiler tarafından yönetildi. 00:02:32.920 --> 00:02:35.149 Inka'da yazı olmamasına rağmen 00:02:35.149 --> 00:02:39.989 düğümlü dizelerin kullanıldığı quipu denilen karmaşık bir sistemi 00:02:39.989 --> 00:02:44.017 sayıları ve belki de diğer bilgileri kaydetmek için kullandılar. 00:02:44.017 --> 00:02:47.200 Ondalık tabanlı bir bürokrasi, imparatorluğun vatandaşlarının 00:02:47.200 --> 00:02:50.501 sistematik ve verimli bir şekilde vergi vermesini sağladı. 00:02:50.501 --> 00:02:56.826 Buna karşılık imparatorluk, zorunlu durumlarda kullanılmak üzere 00:02:56.826 --> 00:03:01.677 büyük depolar hazırlayarak güvenlik, altyapı ve refahı sağladı. 00:03:01.677 --> 00:03:04.318 Büyük teraslar ve sulama çalışmaları yapıldı 00:03:04.318 --> 00:03:07.508 ve imparatorluğun her yerine taşınılmak üzere 00:03:07.508 --> 00:03:10.728 farklı rakımlarda çeşitli ürünler yetiştirildi. 00:03:10.728 --> 00:03:13.098 Ve ünlü yapı Machu Picchu'nun inşa edilmesi, 00:03:13.098 --> 00:03:17.738 Pachacuti’nin saltanatı sırasında oldu. NOTE Paragraph 00:03:17.738 --> 00:03:22.847 Pachacuti’nin oğlu Topa Inca, imparatorluğun askeri büyümesini sürdürdü 00:03:22.847 --> 00:03:28.099 ve sonunda 1471 yılında lider oldu. 00:03:28.099 --> 00:03:33.620 Saltanatının sonunda, imparatorluk Batı Güney Amerika'nın çoğunu kapladı. 00:03:33.620 --> 00:03:39.219 Topa’nın oğlu Huayna Capac, 1493’te onun yerine geçti. 00:03:39.219 --> 00:03:44.250 Ancak yeni yöneticinin uzak askeri seferleri sosyal yapıyı zorladı. NOTE Paragraph 00:03:44.250 --> 00:03:49.240 Ve 1524'te Huayna Capac ateşli bir hastalığa yakalandı. 00:03:49.240 --> 00:03:53.719 İspanyol fatihleri, beraberlerinde yerli halkların direniş gösteremediği 00:03:53.719 --> 00:03:58.711 hastalıklar ile bir süre önce Karayipler’e ulaşmıştı. 00:03:58.711 --> 00:04:01.278 Milyonlarca insan salgında yaşamını yitirdi 00:04:01.278 --> 00:04:05.768 ve ölenlerin içerisinde Huayna Capac ve varisi de vardı. 00:04:05.768 --> 00:04:11.501 Boş taht, kalan iki kardeş yani Atahualpa and Huascar arasında 00:04:11.501 --> 00:04:14.371 imparatorluğu büyük ölçüde zayıflatacak olan 00:04:14.371 --> 00:04:16.411 bir iç savaşı ateşledi. 00:04:16.411 --> 00:04:20.874 Atahualpa ve ordusu 1532'de İnka iç savaşını kazandıktan sonra, 00:04:20.874 --> 00:04:25.763 Avrupalı işgalcilerle karşılaştı. NOTE Paragraph 00:04:25.763 --> 00:04:27.713 Sayıca çok az olsalar da 00:04:27.713 --> 00:04:32.433 Francisco Pizarro ve onun fatihlerden oluşan küçük grubu, 00:04:32.433 --> 00:04:36.843 kralın çok daha büyük geniş kuvvetlerini daha önce görmedikleri 00:04:36.843 --> 00:04:39.763 silahlarla ve atlarla sersemletti. 00:04:39.763 --> 00:04:44.794 Atahualpa esir alındı ve yaklaşık bir yıl sonra öldürüldü. NOTE Paragraph 00:04:44.794 --> 00:04:49.383 İspanyol fatihleri başkent olan Cuzco'dan çok etkilendi. 00:04:49.383 --> 00:04:55.914 Pizarro bu güzelliği “İspanya'da bile dikkat çekici olurdu.” diyerek betimledi. 00:04:55.914 --> 00:04:57.674 Başkentin düşmüş olmasına ve 00:04:57.674 --> 00:05:01.932 yerli nüfusun iç savaş ve hastalık tarafından yok edilmiş olmasına rağmen 00:05:01.932 --> 00:05:06.755 Bazı İnkalar Vilcabamba'daki yeni bir başkente yerleşti 00:05:06.755 --> 00:05:09.455 ve sonrasındaki 40 yıl boyunca direndiler. 00:05:09.455 --> 00:05:15.385 Fakat 1572'ye gelindiğinde İspanyollar, İnkaların fiziksel ve kültürel mirasının 00:05:15.385 --> 00:05:19.217 büyük bir kısmının yanı sıra kalan tüm direnişleri yok etti. 00:05:19.217 --> 00:05:25.428 Böylece, büyük İnka İmparatorluğu yükselişinden daha hızlı biçimde çöktü.