Deze afbeelding van de Vitruviusman,
afgeleid van Leonardo's schetsen,
is een van de herkenbaarste symbolen
van de renaissance geworden.
Waarom?
Een eenvoudige pentekening, toch?
Nee hoor.
Laten we het eens bekijken
als een wiskundig probleem.
Ik weet hoe ik het oppervlak
van een cirkel kan berekenen.
Ik neem de waarde van pi
en vermenigvuldig die met
het kwadraat van de straal.
Het oppervlak van een vierkant
berekenen kan ik ook.
Dat is de lengte in het kwadraat.
Maar hoe maak ik een vierkant
met hetzelfde oppervlak als die cirkel?
Dit probleem wordt vaak
"kwadratuur van de cirkel" genoemd
en werd reeds in de oudheid geformuleerd.
Zoals zoveel ideeën uit de oudheid
kreeg het nieuw leven tijdens de renaissance.
Het blijkt dat dit probleem
onoplosbaar is
vanwege de aard van pi...
maar dat is een ander verhaal.
Leonardo's schets,
die is beïnvloed door de geschriften
van de Romeinse architect Vitruvius,
plaatst een man
pal in het midden
van een cirkel en een vierkant.
Vitruvius beweerde
dat de navel
het middelpunt is van het lichaam
en dat als je een kompas neemt
en de punt in de navel prikt,
je een perfecte cirkel
rond het lichaam kan tekenen.
Daarbij zag Vitruvius
dat armwijdte en lichaamslengte
bijna perfect gelijk zijn
bij een mens.
Hierdoor past het lichaam
ook perfect in een vierkant.
Leonardo loste met Vitruvius' ideeën
het probleem van de "kwadratuur
van de cirkel" op als metafoor:
de mens bepaalde de afmetingen
van beide vormen.
Leonardo dacht echter niet alleen aan Vitruvius.
Er was in Italië destijds
een intellectuele beweging,
het neoplatonisme.
Deze beweging nam een oud concept
dat Plato en Aristoteles in
de vierde eeuw ontwikkelden:
"De ladder van het leven".
Deze beschrijft het universum als een hiërarchie
die lijkt op een ladder.
Deze begint bovenaan bij God,
vervolgens komen de engelen,
planeten,
sterren,
en alle levensvormen
om te eindigen met demonen en duivels.
In deze filosofische beweging
dacht men eerst dat de mens
op deze ladder
exact in het midden stond.
Omdat mensen een sterfelijk lichaam hebben
en een onsterfelijke ziel,
deelden we het universum mooi in tweeën.
Maar rond de tijd dat Leonardo
de Vitruviusman schetste,
kwam de neoplatonist Pico della Mirandola
met een ander idee.
Hij haalde de mens van de ladder
en beweerde dat mensen
het unieke vermogen bezitten
om elke gewenste positie in te nemen.
Pico beweerde dat God
nood had aan een wezen
dat zijn mooie en complexe
universum kon begrijpen.
Daarom creëerde hij de mens,
die hij middenin het universum plaatste
met het vermogen
elke gewenste vorm aan te nemen.
De mens kon volgens Pico
de ladder afdalen om zich
als een dier te gedragen
of de ladder beklimmen om zich
als een god te gedragen.
Dit is onze keuze.
Kijkend naar de schets
zien we dat door verandering
van de houding van de man
hij de onverenigbare vlakken
van cirkel en vierkant kan bestrijken.
Als meetkunde de taal is
waarin het universum geschreven is,
dan lijkt deze schets te zeggen
dat we in al zijn elementen kunnen existeren.
De mens kan elke gewenste vorm aannemen
in geometrische zin
en in filosofische zin.
In deze ene schets
verenigde Leonardo
de wiskundige,
godsdienstige,
filosofische,
architectuur
en artistieke vaardigheden
van zijn tijd.
Geen wonder dat het zo'n icoon werd
voor die hele periode.