WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Khi công nghệ phát triển,

00:00:03.000 --> 00:00:05.000
và tiến bộ,

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
nhiều người cho rằng những tiến bộ này

00:00:07.000 --> 00:00:08.936
làm cho chúng ta thông minh hơn,

00:00:08.936 --> 00:00:11.000
khéo léo hơn, kết nối với thế giới hơn.

00:00:11.000 --> 00:00:13.000
Và tôi muốn tranh luận

00:00:13.000 --> 00:00:15.000
rằng không nhất thiết là như vậy,

00:00:15.000 --> 00:00:18.000
vì "phát triển" chỉ đơn giản là một từ 
diễn tả sự thay đổi,

00:00:18.000 --> 00:00:20.000
và khi thay đổi, bạn nhận được điều gì đó,

00:00:20.000 --> 00:00:22.000
nhưng bạn cũng mất đi cái gì khác.

NOTE Paragraph

00:00:22.000 --> 00:00:24.000
Và để minh họa cho điều này, tôi muốn

00:00:24.000 --> 00:00:27.000
cho các bạn xem công nghệ 
đã làm thế nào với

00:00:27.000 --> 00:00:32.000
một câu hỏi rất chung, rất đơn giản,
rất đời thường.

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
Và câu hỏi đó là:

00:00:34.000 --> 00:00:37.000
Mấy giờ rồi? Bây giờ là mấy giờ?

00:00:37.000 --> 00:00:40.000
Nếu các bạn lướt nhìn vào iPhone,
trả lời rất dễ. Nhưng tôi

00:00:40.000 --> 00:00:42.000
muốn hỏi các bạn sẽ trả lời thế nào

00:00:42.000 --> 00:00:44.000
nếu các bạn không có một chiếc iPhone?

00:00:44.000 --> 00:00:47.000
Các bạn sẽ trả lời như thế nào,
trong 600 năm trước?

00:00:47.000 --> 00:00:49.000
Các bạn sẽ làm thế nào?

NOTE Paragraph

00:00:49.000 --> 00:00:52.000
Cách bạn sẽ làm là dùng một thiết bị

00:00:52.000 --> 00:00:56.000
gọi là cái đo độ cao thiên thể.

00:00:56.000 --> 00:01:00.000
Vậy, không ai biết cái đo độ cao thiên thể
trong thế giới ngày nay.

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
Nhưng, trong thế kỉ 13,

00:01:02.000 --> 00:01:04.000
nó là một đồ dùng thường ngày.

00:01:04.000 --> 00:01:08.000
Nó là máy tính đầu tiên
phổ biến trên thế giới.

00:01:08.000 --> 00:01:12.000
Và thực ra, nó là một mô hình của 
bầu trời. Vậy, các phần của cái đo

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
độ cao thiên thể, 
trong kiểu đặc biệt này,

00:01:14.000 --> 00:01:17.000
mạng lưới tương xứng với
vị trí của các ngôi sao.

00:01:17.000 --> 00:01:20.000
cái đĩa tương ứng với hệ thống tọa độ.

00:01:20.000 --> 00:01:24.000
Thước đo được chia tỉ lệ 
và đặt lại với nhau.

NOTE Paragraph

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
Nếu bạn là một đứa trẻ được giáo dục tốt,

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
bạn sẽ không chỉ biết cách dùng 
cái đo độ cao thiên thể,

00:01:28.000 --> 00:01:31.000
mà bạn còn biết cách chế tạo
một cái đo độ cao thiên thể.

00:01:31.000 --> 00:01:34.000
Ta biết điều này vì luận án đầu
tiên về cái đo độ cao thiên thể,

00:01:34.000 --> 00:01:36.000
sách học kĩ thuật đầu tiên 
trong tiếng Anh,

00:01:36.000 --> 00:01:38.000
đã được viết bởi Geoffrey Chaucer.

00:01:38.000 --> 00:01:41.000
Phải, chính Geoffrey Chaucer, 
trong năm 1391,

00:01:41.000 --> 00:01:45.000
gửi cho đứa con trai 11 tuổi Lewis.

00:01:45.000 --> 00:01:50.000
Trong cuốn sách này, Lewis sẽ hiểu được
tư tưởng quan trọng. Khái niệm chính

NOTE Paragraph

00:01:50.000 --> 00:01:52.000
mà làm cho cỗ máy này hoạt động

00:01:52.000 --> 00:01:55.000
là thứ này, được gọi là phép chiếu nối.

00:01:55.000 --> 00:01:57.000
Và, căn bản thì, quan niệm là

00:01:57.000 --> 00:02:00.000
bạn diễn tả hình ảnh 3 chiều như thế nào

00:02:00.000 --> 00:02:02.000
về bầu trời đêm bao quanh chúng ta

00:02:02.000 --> 00:02:05.000
trên một bề mặt phẳng, di động 2 chiều.

00:02:05.000 --> 00:02:07.000
Khái niệm thực ra tương đối đơn giản.

00:02:07.000 --> 00:02:10.000
Tưởng tượng Trái Đất ở trung tâm vũ trụ,

00:02:10.000 --> 00:02:13.000
và xung quanh nó là bầu trời được chiếu ra
trên một quả cầu.

00:02:13.000 --> 00:02:16.000
Mỗi điểm trên bề mặt quả cầu

00:02:16.000 --> 00:02:18.000
được vẽ dựa trên cực thấp nhất,

00:02:18.000 --> 00:02:20.000
trên một bề mặt phẳng, 
rồi sẽ được ghi lại.

00:02:20.000 --> 00:02:24.000
Vậy, sao Bắc Đẩu tương ứng với 
trung tâm của thiết bị.

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
Đường xoay của quỹ đạo mặt trời,
mặt trăng và các hành tinh

00:02:27.000 --> 00:02:29.000
tương ứng với một đường tròn.

00:02:29.000 --> 00:02:33.000
Những ngôi sao sáng tương ứng với những
vết găm nhỏ trên mạng lưới.

00:02:33.000 --> 00:02:36.000
Và độ cao so với mực nước biển tương
ứng với hệ thống đĩa.

00:02:36.000 --> 00:02:39.000
Cái kì diệu của cái đo độ cao thiên thể 
không chỉ ở phép chiếu.

00:02:39.000 --> 00:02:43.000
Mà là nó đưa 2 hệ thống 
tọa độ lại với nhau

00:02:43.000 --> 00:02:45.000
và chúng khớp hoàn toàn.

00:02:45.000 --> 00:02:48.000
Có mặt trời, mặt trăng và các
hành tinh trên mạng lưới di động.

00:02:48.000 --> 00:02:50.000
Còn có cả vị trí của chúng trên bầu trời

00:02:50.000 --> 00:02:55.000
nhìn từ một vĩ tuyến nhất định
trên cái đĩa.

NOTE Paragraph

00:02:55.000 --> 00:03:00.000
Vậy bạn sẽ sử dụng thiết 
bị này như thế nào?

00:03:00.000 --> 00:03:06.000
Trước hết, chúng ta sẽ cùng nhìn lại.

00:03:06.000 --> 00:03:11.000
Đây là một cái đo độ cao thiên thể.
Khá ấn tượng, phải không?

00:03:11.000 --> 00:03:14.000
Và, cái đo độ cao thiên thể này 
đã mượn từ chúng ta

00:03:14.000 --> 00:03:17.000
từ Trường Bảo tàng Lịch sử Oxford.

00:03:17.000 --> 00:03:20.000
Và các bạn có thể thấy 
những điểm khác biệt.

00:03:20.000 --> 00:03:22.000
Đây là thước đo, cái đĩa.

00:03:22.000 --> 00:03:24.000
Đây là mạng lưới. OK, các bạn thấy chứ?

00:03:24.000 --> 00:03:27.000
Đó là bộ phận di động của bầu trời.

00:03:27.000 --> 00:03:29.000
Và ở đằng sau, các bạn có thể thấy

00:03:29.000 --> 00:03:31.000
một mô hình mạng nhện.

00:03:31.000 --> 00:03:35.000
Và mạng nhện này tương ứng với 
những tọa độ trên bầu trời.

00:03:35.000 --> 00:03:37.000
Đây là bộ phận điều khiển. Và ở đằng sau

00:03:37.000 --> 00:03:40.000
là một số bộ phận khác, dụng cụ đo

00:03:40.000 --> 00:03:46.000
và tỉ lệ, để chúng ta có thể làm các
phép tính. OK? Các bạn biết không,

NOTE Paragraph

00:03:46.000 --> 00:03:48.000
tôi đã luôn muốn có thiết bị này.

00:03:48.000 --> 00:03:53.000
Thực ra tôi đã lập nên
một trong những thiết bị này trên giấy.

00:03:53.000 --> 00:03:55.000
Và cái này là một mô hình

00:03:55.000 --> 00:03:58.000
của thiết bị từ thế kỉ 15.

00:03:58.000 --> 00:04:01.000
Và nó đáng giá khoảng 3 chiếc MacBook Pro.

00:04:01.000 --> 00:04:04.000
Nhưng một thiết bị thực sự sẽ trị giá
bằng căn nhà của tôi,

00:04:04.000 --> 00:04:07.000
và nhà bên cạnh, và thực ra là mọi nhà

00:04:07.000 --> 00:04:09.000
ở 2 bên đường, có lẽ cả 1 trường học,

00:04:09.000 --> 00:04:11.000
và, các bạn biết đấy, một nhà thờ nữa.

00:04:11.000 --> 00:04:13.000
Chúng đắt một cách khó tin

NOTE Paragraph

00:04:13.000 --> 00:04:15.000
Nhưng tôi sẽ chỉ cho các bạn làm thế nào

00:04:15.000 --> 00:04:18.000
để vận hành thiết bị này. Bước 1:

00:04:18.000 --> 00:04:20.000
Việc đầu tiên cần làm là chọn một ngôi sao

00:04:20.000 --> 00:04:23.000
trên bầu trời đêm, nếu bạn đang 
xem giờ vào buổi tối.

00:04:23.000 --> 00:04:26.000
Tối nay, nếu nhìn rõ, bạn sẽ 
thấy Tam giác Mùa hè.

00:04:26.000 --> 00:04:29.000
Có một ngôi sao sáng là Deneb. 
Chúng ta sẽ chọn Deneb.

00:04:29.000 --> 00:04:32.000
Bước 2, bạn sẽ đo độ cao của sao Deneb.

00:04:32.000 --> 00:04:35.000
Vậy, tôi sẽ nâng thiết bị lên,

00:04:35.000 --> 00:04:38.000
và tôi quan sát độ cao của nó

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
sao cho tôi có thể nhìn thấy rõ ràng.

00:04:40.000 --> 00:04:43.000
Rồi tôi đo độ cao của nó.

00:04:43.000 --> 00:04:46.000
Khoảng 26 độ. Các bạn không thể 
nhìn thấy từ đó.

00:04:46.000 --> 00:04:51.000
Bước 3 là xác định vị trí ngôi sao 
ở trước thiết bị.

00:04:51.000 --> 00:04:53.000
Deneb kia rồi. Tôi thấy rồi.

00:04:53.000 --> 00:04:56.000
Bước 4, tôi di chuyển mạng lưới,

00:04:56.000 --> 00:04:59.000
di chuyển bầu trời sao cho 
độ cao của ngôi sao

00:04:59.000 --> 00:05:02.000
tương xứng với tỉ lệ ở mặt sau.

00:05:02.000 --> 00:05:05.000
Được rồi, khi đó thì

00:05:05.000 --> 00:05:07.000
tất cả mọi thứ đặt thành hàng.

00:05:07.000 --> 00:05:09.000
Ở đây tôi có một mô hình của bầu trời

00:05:09.000 --> 00:05:12.000
tương ứng với bầu trời thật.

00:05:12.000 --> 00:05:14.000
Vậy, theo một hướng, nó đang giữ

00:05:14.000 --> 00:05:17.000
mô hình của vũ trụ trong tay tôi.

00:05:17.000 --> 00:05:20.000
Và cuối cùng, tôi lấy cái thước

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
và đưa cái thước đến đường thời gian

00:05:22.000 --> 00:05:25.000
mà sẽ chỉ cho tôi thời gian ngay bây giờ.

00:05:25.000 --> 00:05:28.000
Đúng rồi. Vậy, đó là cách sử dụng thiết bị

00:05:28.000 --> 00:05:29.000
( Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:05:29.000 --> 00:05:31.000
Tôi biết các bạn đang nghĩ gì:

00:05:31.000 --> 00:05:35.000
"Nhiều bước quá! Tốn quá nhiều bước 
để có thể xem giờ!"

00:05:35.000 --> 00:05:39.000
trong khi các bạn liếc nhìn 
vào iPod để xem giờ.

00:05:39.000 --> 00:05:41.000
Nhưng có sự khác biệt giữa 2 thứ này, vì

00:05:41.000 --> 00:05:44.000
với iPod hoặc iPhone của bạn, bạn có thể

00:05:44.000 --> 00:05:46.000
nói chính xác giờ.

00:05:46.000 --> 00:05:48.000
Cách mà Lewis xem giờ

00:05:48.000 --> 00:05:50.000
là bằng một bức tranh vẽ bầu trời.

00:05:50.000 --> 00:05:53.000
Cậu bé sẽ biết các vật khớp 
ở đâu trên bầu trời.

00:05:53.000 --> 00:05:56.000
Cậu bé không chỉ biết mấy giờ rồi,

00:05:56.000 --> 00:05:58.000
mà còn biết mặt trời sẽ mọc ở đâu,

00:05:58.000 --> 00:06:01.000
và nó sẽ di chuyển trên bầu trời 
như thế nào.

00:06:01.000 --> 00:06:05.000
Cậu bé sẽ biết mặt trời mọc và lặn
lúc mấy giờ

00:06:05.000 --> 00:06:07.000
Và cậu bé sẽ biết mọi vật thể trong vũ trụ

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
trên trời.

NOTE Paragraph

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
Vậy, trong đồ họa máy tính

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
và thiết kế mặt phân cách máy tính

00:06:14.000 --> 00:06:17.000
có một thuật ngữ gọi là dấu hiệu tương tác.

00:06:17.000 --> 00:06:20.000
Vậy, dấu hiệu tương tác là đặc tính 
của một vật thể

00:06:20.000 --> 00:06:23.000
cho phép chúng ta làm 
một hoạt động trên nó.

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
Và cái đo độ cao thiên thể cho phép,

00:06:25.000 --> 00:06:28.000
hỗ trợ chúng ta kết nối với bầu trời đêm,

00:06:28.000 --> 00:06:31.000
để nhìn vào bầu trời đêm và trở nên...

00:06:31.000 --> 00:06:34.000
để có thể thấy cả những vật vô hình 
và hữu hình.

00:06:34.000 --> 00:06:38.000
Và đó chỉ là một tác dụng. 
Thật phi thường,

00:06:38.000 --> 00:06:41.000
có tới 350, 400 tác dụng.

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
Thật ra, có một văn bản nói rằng 
có hơn 1000 tác dụng

00:06:43.000 --> 00:06:45.000
của chiếc máy tính đầu tiên này.

NOTE Paragraph

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
Ở đằng sau có tỉ số và thước đo

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
dành cho sự điều hướng trên mặt đất.

00:06:49.000 --> 00:06:52.000
Bạn có thể điều tra với nó.
Thành phố Baghdad đã được điều tra bằng nó.

00:06:52.000 --> 00:06:56.000
Nó có thể được dùng để tính toán phương 
trình toán học của mọi loại

00:06:56.000 --> 00:06:59.000
Và sẽ cần cả một khóa học đại học 
để chứng minh. Cái đo độ

00:06:59.000 --> 00:07:01.000
cao thiên thể có
lịch sử lạ thường.

00:07:01.000 --> 00:07:03.000
Chúng có độ tuổi hơn 2000 năm.

00:07:03.000 --> 00:07:06.000
Khái niệm của phép chiếu vẽ nổi 
được hình thành

00:07:06.000 --> 00:07:08.000
từ năm 330 trước Công Nguyên.

NOTE Paragraph

00:07:08.000 --> 00:07:10.000
Và cái đo độ cao thiên thể có rất nhiều

00:07:10.000 --> 00:07:12.000
kích cỡ và hình dạng khác nhau.

00:07:12.000 --> 00:07:15.000
Có những cái xách tay. 
Có những cái lớn để trưng bày.

00:07:15.000 --> 00:07:17.000
Tôi nghĩ các cái đo độ cao thiên thể

00:07:17.000 --> 00:07:19.000
đều là những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ.

00:07:19.000 --> 00:07:22.000
Chúng có sự khéo léo và chính xác

00:07:22.000 --> 00:07:25.000
thật lạ thường mà cũng thật phi thường. 
Giống như công nghệ,

NOTE Paragraph

00:07:25.000 --> 00:07:28.000
cái đo độ cao thiên thể 
tiến hóa theo thời gian.

00:07:28.000 --> 00:07:32.000
Vậy nên, những mạng lưới đầu tiên 
đều rất đơn giản và thô sơ.

00:07:32.000 --> 00:07:34.000
Các mạng lưới sau đã trở thành

00:07:34.000 --> 00:07:37.000
những nét văn hóa tiêu biểu. 
Có một cái ở Oxford

00:07:37.000 --> 00:07:39.000
mà tôi thấy rất phi thường

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
vì mô hình lưới này hoàn toàn cân xứng,

00:07:41.000 --> 00:07:45.000
nó sắp xếp chuẩn xác với 
một bầu trời ngẫu nhiên.

00:07:45.000 --> 00:07:47.000
Thật tuyệt phải không?

NOTE Paragraph

00:07:47.000 --> 00:07:50.000
Thế, liệu Lewis có một cái đo độ
cao thiên thể không? Có thể

00:07:50.000 --> 00:07:53.000
không phải bằng đồng thau. 
Cậu đã có cái đo độ cao thiên thể

00:07:53.000 --> 00:07:56.000
làm từ gỗ, hoặc giấy. Phần lớn các
máy tính đầu tiên này

00:07:56.000 --> 00:07:58.000
là dụng cụ xách tay

00:07:58.000 --> 00:08:01.000
mà bạn có thể để trong túi.

00:08:01.000 --> 00:08:04.000
Vậy, cái đo độ cao thiên thể đem lại gì?

00:08:04.000 --> 00:08:06.000
Tôi nghĩ điều đầu tiên là

00:08:06.000 --> 00:08:10.000
chúng nhắc nhở ta con người 
đã từng tháo vát như thế nào,

00:08:10.000 --> 00:08:12.000
tổ tiên chúng ta đã xoay sở như thế nào.

00:08:12.000 --> 00:08:15.000
Nó là một công cụ phi thường.

NOTE Paragraph

00:08:15.000 --> 00:08:17.000
Mọi bước tiến về công nghệ

00:08:17.000 --> 00:08:20.000
đều được biến đổi và chuyển 
dịch từ các vật dụng khác.

00:08:20.000 --> 00:08:22.000
Và những gì chúng ta có với công nghệ mới,

00:08:22.000 --> 00:08:24.000
tất nhiên là sự đúng đắn và chuẩn xác.

00:08:24.000 --> 00:08:26.000
Nhưng những gì chúng ta mất, tôi nghĩ là

00:08:26.000 --> 00:08:29.000
tri giác, khả năng phán đoán đúng đắn

00:08:29.000 --> 00:08:32.000
về bầu trời, linh cảm về phạm vi.

00:08:32.000 --> 00:08:36.000
Hiểu biết về bầu trời, về 
mối liên hệ của bạn với bầu trời,

00:08:36.000 --> 00:08:40.000
là cái chính của câu trả lời đích thực

00:08:40.000 --> 00:08:42.000
của câu hỏi: "Mấy giờ rồi?".

NOTE Paragraph

00:08:42.000 --> 00:08:46.000
Vậy, tôi nghĩ, cái đo độ cao
thiên thể là một công cụ xuất sắc.

00:08:46.000 --> 00:08:49.000
Và các bạn có thể học 
được gì từ công cụ này?

00:08:49.000 --> 00:08:52.000
Căn bản thì có một tri thức rằng

00:08:52.000 --> 00:08:54.000
chúng ta có thể liên kết với vạn vật.

00:08:54.000 --> 00:08:57.000
Và cái đo độ cao thiên thể 
nhắc nhở chúng ta về tri thức này

00:08:57.000 --> 00:09:00.000
về việc mọi vật ăn khớp với nhau ra sao,

00:09:00.000 --> 00:09:02.000
chúng ta kết nối với thế giới như thế nào.

00:09:02.000 --> 00:09:04.000
Cảm ơn các bạn rất nhiều!

00:09:01.483 --> 00:09:05.483
(Vỗ tay)