1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Khi công nghệ phát triển,

2
00:00:03,000 --> 00:00:05,000
và tiến bộ,

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
nhiều người cho rằng những tiến bộ này

4
00:00:07,000 --> 00:00:08,936
làm cho chúng ta thông minh hơn,

5
00:00:08,936 --> 00:00:11,000
khéo léo hơn, kết nối với thế giới hơn.

6
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
Và tôi muốn tranh luận

7
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
rằng không nhất thiết là như vậy,

8
00:00:15,000 --> 00:00:18,000
vì "phát triển" chỉ đơn giản là một từ 
diễn tả sự thay đổi,

9
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
và khi thay đổi, bạn nhận được điều gì đó,

10
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
nhưng bạn cũng mất đi cái gì khác.

11
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
Và để minh họa cho điều này, tôi muốn

12
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
cho các bạn xem công nghệ 
đã làm thế nào với

13
00:00:27,000 --> 00:00:32,000
một câu hỏi rất chung, rất đơn giản,
rất đời thường.

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
Và câu hỏi đó là:

15
00:00:34,000 --> 00:00:37,000
Mấy giờ rồi? Bây giờ là mấy giờ?

16
00:00:37,000 --> 00:00:40,000
Nếu các bạn lướt nhìn vào iPhone,
trả lời rất dễ. Nhưng tôi

17
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
muốn hỏi các bạn sẽ trả lời thế nào

18
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
nếu các bạn không có một chiếc iPhone?

19
00:00:44,000 --> 00:00:47,000
Các bạn sẽ trả lời như thế nào,
trong 600 năm trước?

20
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
Các bạn sẽ làm thế nào?

21
00:00:49,000 --> 00:00:52,000
Cách bạn sẽ làm là dùng một thiết bị

22
00:00:52,000 --> 00:00:56,000
gọi là cái đo độ cao thiên thể.

23
00:00:56,000 --> 00:01:00,000
Vậy, không ai biết cái đo độ cao thiên thể
trong thế giới ngày nay.

24
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
Nhưng, trong thế kỉ 13,

25
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
nó là một đồ dùng thường ngày.

26
00:01:04,000 --> 00:01:08,000
Nó là máy tính đầu tiên
phổ biến trên thế giới.

27
00:01:08,000 --> 00:01:12,000
Và thực ra, nó là một mô hình của 
bầu trời. Vậy, các phần của cái đo

28
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
độ cao thiên thể, 
trong kiểu đặc biệt này,

29
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
mạng lưới tương xứng với
vị trí của các ngôi sao.

30
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
cái đĩa tương ứng với hệ thống tọa độ.

31
00:01:20,000 --> 00:01:24,000
Thước đo được chia tỉ lệ 
và đặt lại với nhau.

32
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
Nếu bạn là một đứa trẻ được giáo dục tốt,

33
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
bạn sẽ không chỉ biết cách dùng 
cái đo độ cao thiên thể,

34
00:01:28,000 --> 00:01:31,000
mà bạn còn biết cách chế tạo
một cái đo độ cao thiên thể.

35
00:01:31,000 --> 00:01:34,000
Ta biết điều này vì luận án đầu
tiên về cái đo độ cao thiên thể,

36
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
sách học kĩ thuật đầu tiên 
trong tiếng Anh,

37
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
đã được viết bởi Geoffrey Chaucer.

38
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Phải, chính Geoffrey Chaucer, 
trong năm 1391,

39
00:01:41,000 --> 00:01:45,000
gửi cho đứa con trai 11 tuổi Lewis.

40
00:01:45,000 --> 00:01:50,000
Trong cuốn sách này, Lewis sẽ hiểu được
tư tưởng quan trọng. Khái niệm chính

41
00:01:50,000 --> 00:01:52,000
mà làm cho cỗ máy này hoạt động

42
00:01:52,000 --> 00:01:55,000
là thứ này, được gọi là phép chiếu nối.

43
00:01:55,000 --> 00:01:57,000
Và, căn bản thì, quan niệm là

44
00:01:57,000 --> 00:02:00,000
bạn diễn tả hình ảnh 3 chiều như thế nào

45
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
về bầu trời đêm bao quanh chúng ta

46
00:02:02,000 --> 00:02:05,000
trên một bề mặt phẳng, di động 2 chiều.

47
00:02:05,000 --> 00:02:07,000
Khái niệm thực ra tương đối đơn giản.

48
00:02:07,000 --> 00:02:10,000
Tưởng tượng Trái Đất ở trung tâm vũ trụ,

49
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
và xung quanh nó là bầu trời được chiếu ra
trên một quả cầu.

50
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
Mỗi điểm trên bề mặt quả cầu

51
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
được vẽ dựa trên cực thấp nhất,

52
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
trên một bề mặt phẳng, 
rồi sẽ được ghi lại.

53
00:02:20,000 --> 00:02:24,000
Vậy, sao Bắc Đẩu tương ứng với 
trung tâm của thiết bị.

54
00:02:24,000 --> 00:02:27,000
Đường xoay của quỹ đạo mặt trời,
mặt trăng và các hành tinh

55
00:02:27,000 --> 00:02:29,000
tương ứng với một đường tròn.

56
00:02:29,000 --> 00:02:33,000
Những ngôi sao sáng tương ứng với những
vết găm nhỏ trên mạng lưới.

57
00:02:33,000 --> 00:02:36,000
Và độ cao so với mực nước biển tương
ứng với hệ thống đĩa.

58
00:02:36,000 --> 00:02:39,000
Cái kì diệu của cái đo độ cao thiên thể 
không chỉ ở phép chiếu.

59
00:02:39,000 --> 00:02:43,000
Mà là nó đưa 2 hệ thống 
tọa độ lại với nhau

60
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
và chúng khớp hoàn toàn.

61
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
Có mặt trời, mặt trăng và các
hành tinh trên mạng lưới di động.

62
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
Còn có cả vị trí của chúng trên bầu trời

63
00:02:50,000 --> 00:02:55,000
nhìn từ một vĩ tuyến nhất định
trên cái đĩa.

64
00:02:55,000 --> 00:03:00,000
Vậy bạn sẽ sử dụng thiết 
bị này như thế nào?

65
00:03:00,000 --> 00:03:06,000
Trước hết, chúng ta sẽ cùng nhìn lại.

66
00:03:06,000 --> 00:03:11,000
Đây là một cái đo độ cao thiên thể.
Khá ấn tượng, phải không?

67
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
Và, cái đo độ cao thiên thể này 
đã mượn từ chúng ta

68
00:03:14,000 --> 00:03:17,000
từ Trường Bảo tàng Lịch sử Oxford.

69
00:03:17,000 --> 00:03:20,000
Và các bạn có thể thấy 
những điểm khác biệt.

70
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
Đây là thước đo, cái đĩa.

71
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
Đây là mạng lưới. OK, các bạn thấy chứ?

72
00:03:24,000 --> 00:03:27,000
Đó là bộ phận di động của bầu trời.

73
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Và ở đằng sau, các bạn có thể thấy

74
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
một mô hình mạng nhện.

75
00:03:31,000 --> 00:03:35,000
Và mạng nhện này tương ứng với 
những tọa độ trên bầu trời.

76
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
Đây là bộ phận điều khiển. Và ở đằng sau

77
00:03:37,000 --> 00:03:40,000
là một số bộ phận khác, dụng cụ đo

78
00:03:40,000 --> 00:03:46,000
và tỉ lệ, để chúng ta có thể làm các
phép tính. OK? Các bạn biết không,

79
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
tôi đã luôn muốn có thiết bị này.

80
00:03:48,000 --> 00:03:53,000
Thực ra tôi đã lập nên
một trong những thiết bị này trên giấy.

81
00:03:53,000 --> 00:03:55,000
Và cái này là một mô hình

82
00:03:55,000 --> 00:03:58,000
của thiết bị từ thế kỉ 15.

83
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
Và nó đáng giá khoảng 3 chiếc MacBook Pro.

84
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
Nhưng một thiết bị thực sự sẽ trị giá
bằng căn nhà của tôi,

85
00:04:04,000 --> 00:04:07,000
và nhà bên cạnh, và thực ra là mọi nhà

86
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
ở 2 bên đường, có lẽ cả 1 trường học,

87
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
và, các bạn biết đấy, một nhà thờ nữa.

88
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
Chúng đắt một cách khó tin

89
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
Nhưng tôi sẽ chỉ cho các bạn làm thế nào

90
00:04:15,000 --> 00:04:18,000
để vận hành thiết bị này. Bước 1:

91
00:04:18,000 --> 00:04:20,000
Việc đầu tiên cần làm là chọn một ngôi sao

92
00:04:20,000 --> 00:04:23,000
trên bầu trời đêm, nếu bạn đang 
xem giờ vào buổi tối.

93
00:04:23,000 --> 00:04:26,000
Tối nay, nếu nhìn rõ, bạn sẽ 
thấy Tam giác Mùa hè.

94
00:04:26,000 --> 00:04:29,000
Có một ngôi sao sáng là Deneb. 
Chúng ta sẽ chọn Deneb.

95
00:04:29,000 --> 00:04:32,000
Bước 2, bạn sẽ đo độ cao của sao Deneb.

96
00:04:32,000 --> 00:04:35,000
Vậy, tôi sẽ nâng thiết bị lên,

97
00:04:35,000 --> 00:04:38,000
và tôi quan sát độ cao của nó

98
00:04:38,000 --> 00:04:40,000
sao cho tôi có thể nhìn thấy rõ ràng.

99
00:04:40,000 --> 00:04:43,000
Rồi tôi đo độ cao của nó.

100
00:04:43,000 --> 00:04:46,000
Khoảng 26 độ. Các bạn không thể 
nhìn thấy từ đó.

101
00:04:46,000 --> 00:04:51,000
Bước 3 là xác định vị trí ngôi sao 
ở trước thiết bị.

102
00:04:51,000 --> 00:04:53,000
Deneb kia rồi. Tôi thấy rồi.

103
00:04:53,000 --> 00:04:56,000
Bước 4, tôi di chuyển mạng lưới,

104
00:04:56,000 --> 00:04:59,000
di chuyển bầu trời sao cho 
độ cao của ngôi sao

105
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
tương xứng với tỉ lệ ở mặt sau.

106
00:05:02,000 --> 00:05:05,000
Được rồi, khi đó thì

107
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
tất cả mọi thứ đặt thành hàng.

108
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
Ở đây tôi có một mô hình của bầu trời

109
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
tương ứng với bầu trời thật.

110
00:05:12,000 --> 00:05:14,000
Vậy, theo một hướng, nó đang giữ

111
00:05:14,000 --> 00:05:17,000
mô hình của vũ trụ trong tay tôi.

112
00:05:17,000 --> 00:05:20,000
Và cuối cùng, tôi lấy cái thước

113
00:05:20,000 --> 00:05:22,000
và đưa cái thước đến đường thời gian

114
00:05:22,000 --> 00:05:25,000
mà sẽ chỉ cho tôi thời gian ngay bây giờ.

115
00:05:25,000 --> 00:05:28,000
Đúng rồi. Vậy, đó là cách sử dụng thiết bị

116
00:05:28,000 --> 00:05:29,000
( Tiếng cười)

117
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
Tôi biết các bạn đang nghĩ gì:

118
00:05:31,000 --> 00:05:35,000
"Nhiều bước quá! Tốn quá nhiều bước 
để có thể xem giờ!"

119
00:05:35,000 --> 00:05:39,000
trong khi các bạn liếc nhìn 
vào iPod để xem giờ.

120
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
Nhưng có sự khác biệt giữa 2 thứ này, vì

121
00:05:41,000 --> 00:05:44,000
với iPod hoặc iPhone của bạn, bạn có thể

122
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
nói chính xác giờ.

123
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
Cách mà Lewis xem giờ

124
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
là bằng một bức tranh vẽ bầu trời.

125
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Cậu bé sẽ biết các vật khớp 
ở đâu trên bầu trời.

126
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
Cậu bé không chỉ biết mấy giờ rồi,

127
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
mà còn biết mặt trời sẽ mọc ở đâu,

128
00:05:58,000 --> 00:06:01,000
và nó sẽ di chuyển trên bầu trời 
như thế nào.

129
00:06:01,000 --> 00:06:05,000
Cậu bé sẽ biết mặt trời mọc và lặn
lúc mấy giờ

130
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
Và cậu bé sẽ biết mọi vật thể trong vũ trụ

131
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
trên trời.

132
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
Vậy, trong đồ họa máy tính

133
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
và thiết kế mặt phân cách máy tính

134
00:06:14,000 --> 00:06:17,000
có một thuật ngữ gọi là dấu hiệu tương tác.

135
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
Vậy, dấu hiệu tương tác là đặc tính 
của một vật thể

136
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
cho phép chúng ta làm 
một hoạt động trên nó.

137
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
Và cái đo độ cao thiên thể cho phép,

138
00:06:25,000 --> 00:06:28,000
hỗ trợ chúng ta kết nối với bầu trời đêm,

139
00:06:28,000 --> 00:06:31,000
để nhìn vào bầu trời đêm và trở nên...

140
00:06:31,000 --> 00:06:34,000
để có thể thấy cả những vật vô hình 
và hữu hình.

141
00:06:34,000 --> 00:06:38,000
Và đó chỉ là một tác dụng. 
Thật phi thường,

142
00:06:38,000 --> 00:06:41,000
có tới 350, 400 tác dụng.

143
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
Thật ra, có một văn bản nói rằng 
có hơn 1000 tác dụng

144
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
của chiếc máy tính đầu tiên này.

145
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
Ở đằng sau có tỉ số và thước đo

146
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
dành cho sự điều hướng trên mặt đất.

147
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
Bạn có thể điều tra với nó.
Thành phố Baghdad đã được điều tra bằng nó.

148
00:06:52,000 --> 00:06:56,000
Nó có thể được dùng để tính toán phương 
trình toán học của mọi loại

149
00:06:56,000 --> 00:06:59,000
Và sẽ cần cả một khóa học đại học 
để chứng minh. Cái đo độ

150
00:06:59,000 --> 00:07:01,000
cao thiên thể có
lịch sử lạ thường.

151
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
Chúng có độ tuổi hơn 2000 năm.

152
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
Khái niệm của phép chiếu vẽ nổi 
được hình thành

153
00:07:06,000 --> 00:07:08,000
từ năm 330 trước Công Nguyên.

154
00:07:08,000 --> 00:07:10,000
Và cái đo độ cao thiên thể có rất nhiều

155
00:07:10,000 --> 00:07:12,000
kích cỡ và hình dạng khác nhau.

156
00:07:12,000 --> 00:07:15,000
Có những cái xách tay. 
Có những cái lớn để trưng bày.

157
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
Tôi nghĩ các cái đo độ cao thiên thể

158
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
đều là những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ.

159
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
Chúng có sự khéo léo và chính xác

160
00:07:22,000 --> 00:07:25,000
thật lạ thường mà cũng thật phi thường. 
Giống như công nghệ,

161
00:07:25,000 --> 00:07:28,000
cái đo độ cao thiên thể 
tiến hóa theo thời gian.

162
00:07:28,000 --> 00:07:32,000
Vậy nên, những mạng lưới đầu tiên 
đều rất đơn giản và thô sơ.

163
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
Các mạng lưới sau đã trở thành

164
00:07:34,000 --> 00:07:37,000
những nét văn hóa tiêu biểu. 
Có một cái ở Oxford

165
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
mà tôi thấy rất phi thường

166
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
vì mô hình lưới này hoàn toàn cân xứng,

167
00:07:41,000 --> 00:07:45,000
nó sắp xếp chuẩn xác với 
một bầu trời ngẫu nhiên.

168
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
Thật tuyệt phải không?

169
00:07:47,000 --> 00:07:50,000
Thế, liệu Lewis có một cái đo độ
cao thiên thể không? Có thể

170
00:07:50,000 --> 00:07:53,000
không phải bằng đồng thau. 
Cậu đã có cái đo độ cao thiên thể

171
00:07:53,000 --> 00:07:56,000
làm từ gỗ, hoặc giấy. Phần lớn các
máy tính đầu tiên này

172
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
là dụng cụ xách tay

173
00:07:58,000 --> 00:08:01,000
mà bạn có thể để trong túi.

174
00:08:01,000 --> 00:08:04,000
Vậy, cái đo độ cao thiên thể đem lại gì?

175
00:08:04,000 --> 00:08:06,000
Tôi nghĩ điều đầu tiên là

176
00:08:06,000 --> 00:08:10,000
chúng nhắc nhở ta con người 
đã từng tháo vát như thế nào,

177
00:08:10,000 --> 00:08:12,000
tổ tiên chúng ta đã xoay sở như thế nào.

178
00:08:12,000 --> 00:08:15,000
Nó là một công cụ phi thường.

179
00:08:15,000 --> 00:08:17,000
Mọi bước tiến về công nghệ

180
00:08:17,000 --> 00:08:20,000
đều được biến đổi và chuyển 
dịch từ các vật dụng khác.

181
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
Và những gì chúng ta có với công nghệ mới,

182
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
tất nhiên là sự đúng đắn và chuẩn xác.

183
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
Nhưng những gì chúng ta mất, tôi nghĩ là

184
00:08:26,000 --> 00:08:29,000
tri giác, khả năng phán đoán đúng đắn

185
00:08:29,000 --> 00:08:32,000
về bầu trời, linh cảm về phạm vi.

186
00:08:32,000 --> 00:08:36,000
Hiểu biết về bầu trời, về 
mối liên hệ của bạn với bầu trời,

187
00:08:36,000 --> 00:08:40,000
là cái chính của câu trả lời đích thực

188
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
của câu hỏi: "Mấy giờ rồi?".

189
00:08:42,000 --> 00:08:46,000
Vậy, tôi nghĩ, cái đo độ cao
thiên thể là một công cụ xuất sắc.

190
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
Và các bạn có thể học 
được gì từ công cụ này?

191
00:08:49,000 --> 00:08:52,000
Căn bản thì có một tri thức rằng

192
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
chúng ta có thể liên kết với vạn vật.

193
00:08:54,000 --> 00:08:57,000
Và cái đo độ cao thiên thể 
nhắc nhở chúng ta về tri thức này

194
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
về việc mọi vật ăn khớp với nhau ra sao,

195
00:09:00,000 --> 00:09:02,000
chúng ta kết nối với thế giới như thế nào.

196
00:09:02,000 --> 00:09:04,000
Cảm ơn các bạn rất nhiều!

197
00:09:01,483 --> 00:09:05,483
(Vỗ tay)