0:00:00.000,0:00:03.000
Khi công nghệ phát triển,

0:00:03.000,0:00:05.000
và tiến bộ,

0:00:05.000,0:00:07.000
nhiều người cho rằng những tiến bộ này

0:00:07.000,0:00:08.936
làm cho chúng ta thông minh hơn,

0:00:08.936,0:00:11.000
khéo léo hơn, kết nối với thế giới hơn.

0:00:11.000,0:00:13.000
Và tôi muốn tranh luận

0:00:13.000,0:00:15.000
rằng không nhất thiết là như vậy,

0:00:15.000,0:00:18.000
vì "phát triển" chỉ đơn giản là một từ [br]diễn tả sự thay đổi,

0:00:18.000,0:00:20.000
và khi thay đổi, bạn nhận được điều gì đó,

0:00:20.000,0:00:22.000
nhưng bạn cũng mất đi cái gì khác.

0:00:22.000,0:00:24.000
Và để minh họa cho điều này, tôi muốn

0:00:24.000,0:00:27.000
cho các bạn xem công nghệ [br]đã làm thế nào với

0:00:27.000,0:00:32.000
một câu hỏi rất chung, rất đơn giản,[br]rất đời thường.

0:00:32.000,0:00:34.000
Và câu hỏi đó là:

0:00:34.000,0:00:37.000
Mấy giờ rồi? Bây giờ là mấy giờ?

0:00:37.000,0:00:40.000
Nếu các bạn lướt nhìn vào iPhone,[br]trả lời rất dễ. Nhưng tôi

0:00:40.000,0:00:42.000
muốn hỏi các bạn sẽ trả lời thế nào

0:00:42.000,0:00:44.000
nếu các bạn không có một chiếc iPhone?

0:00:44.000,0:00:47.000
Các bạn sẽ trả lời như thế nào,[br]trong 600 năm trước?

0:00:47.000,0:00:49.000
Các bạn sẽ làm thế nào?

0:00:49.000,0:00:52.000
Cách bạn sẽ làm là dùng một thiết bị

0:00:52.000,0:00:56.000
gọi là cái đo độ cao thiên thể.

0:00:56.000,0:01:00.000
Vậy, không ai biết cái đo độ cao thiên thể[br]trong thế giới ngày nay.

0:01:00.000,0:01:02.000
Nhưng, trong thế kỉ 13,

0:01:02.000,0:01:04.000
nó là một đồ dùng thường ngày.

0:01:04.000,0:01:08.000
Nó là máy tính đầu tiên[br]phổ biến trên thế giới.

0:01:08.000,0:01:12.000
Và thực ra, nó là một mô hình của [br]bầu trời. Vậy, các phần của cái đo

0:01:12.000,0:01:14.000
độ cao thiên thể, [br]trong kiểu đặc biệt này,

0:01:14.000,0:01:17.000
mạng lưới tương xứng với[br]vị trí của các ngôi sao.

0:01:17.000,0:01:20.000
cái đĩa tương ứng với hệ thống tọa độ.

0:01:20.000,0:01:24.000
Thước đo được chia tỉ lệ [br]và đặt lại với nhau.

0:01:24.000,0:01:26.000
Nếu bạn là một đứa trẻ được giáo dục tốt,

0:01:26.000,0:01:28.000
bạn sẽ không chỉ biết cách dùng [br]cái đo độ cao thiên thể,

0:01:28.000,0:01:31.000
mà bạn còn biết cách chế tạo[br]một cái đo độ cao thiên thể.

0:01:31.000,0:01:34.000
Ta biết điều này vì luận án đầu[br]tiên về cái đo độ cao thiên thể,

0:01:34.000,0:01:36.000
sách học kĩ thuật đầu tiên [br]trong tiếng Anh,

0:01:36.000,0:01:38.000
đã được viết bởi Geoffrey Chaucer.

0:01:38.000,0:01:41.000
Phải, chính Geoffrey Chaucer, [br]trong năm 1391,

0:01:41.000,0:01:45.000
gửi cho đứa con trai 11 tuổi Lewis.

0:01:45.000,0:01:50.000
Trong cuốn sách này, Lewis sẽ hiểu được[br]tư tưởng quan trọng. Khái niệm chính

0:01:50.000,0:01:52.000
mà làm cho cỗ máy này hoạt động

0:01:52.000,0:01:55.000
là thứ này, được gọi là phép chiếu nối.

0:01:55.000,0:01:57.000
Và, căn bản thì, quan niệm là

0:01:57.000,0:02:00.000
bạn diễn tả hình ảnh 3 chiều như thế nào

0:02:00.000,0:02:02.000
về bầu trời đêm bao quanh chúng ta

0:02:02.000,0:02:05.000
trên một bề mặt phẳng, di động 2 chiều.

0:02:05.000,0:02:07.000
Khái niệm thực ra tương đối đơn giản.

0:02:07.000,0:02:10.000
Tưởng tượng Trái Đất ở trung tâm vũ trụ,

0:02:10.000,0:02:13.000
và xung quanh nó là bầu trời được chiếu ra[br]trên một quả cầu.

0:02:13.000,0:02:16.000
Mỗi điểm trên bề mặt quả cầu

0:02:16.000,0:02:18.000
được vẽ dựa trên cực thấp nhất,

0:02:18.000,0:02:20.000
trên một bề mặt phẳng, [br]rồi sẽ được ghi lại.

0:02:20.000,0:02:24.000
Vậy, sao Bắc Đẩu tương ứng với [br]trung tâm của thiết bị.

0:02:24.000,0:02:27.000
Đường xoay của quỹ đạo mặt trời,[br]mặt trăng và các hành tinh

0:02:27.000,0:02:29.000
tương ứng với một đường tròn.

0:02:29.000,0:02:33.000
Những ngôi sao sáng tương ứng với những[br]vết găm nhỏ trên mạng lưới.

0:02:33.000,0:02:36.000
Và độ cao so với mực nước biển tương[br]ứng với hệ thống đĩa.

0:02:36.000,0:02:39.000
Cái kì diệu của cái đo độ cao thiên thể [br]không chỉ ở phép chiếu.

0:02:39.000,0:02:43.000
Mà là nó đưa 2 hệ thống [br]tọa độ lại với nhau

0:02:43.000,0:02:45.000
và chúng khớp hoàn toàn.

0:02:45.000,0:02:48.000
Có mặt trời, mặt trăng và các[br]hành tinh trên mạng lưới di động.

0:02:48.000,0:02:50.000
Còn có cả vị trí của chúng trên bầu trời

0:02:50.000,0:02:55.000
nhìn từ một vĩ tuyến nhất định[br]trên cái đĩa.

0:02:55.000,0:03:00.000
Vậy bạn sẽ sử dụng thiết [br]bị này như thế nào?

0:03:00.000,0:03:06.000
Trước hết, chúng ta sẽ cùng nhìn lại.

0:03:06.000,0:03:11.000
Đây là một cái đo độ cao thiên thể.[br]Khá ấn tượng, phải không?

0:03:11.000,0:03:14.000
Và, cái đo độ cao thiên thể này [br]đã mượn từ chúng ta

0:03:14.000,0:03:17.000
từ Trường Bảo tàng Lịch sử Oxford.

0:03:17.000,0:03:20.000
Và các bạn có thể thấy [br]những điểm khác biệt.

0:03:20.000,0:03:22.000
Đây là thước đo, cái đĩa.

0:03:22.000,0:03:24.000
Đây là mạng lưới. OK, các bạn thấy chứ?

0:03:24.000,0:03:27.000
Đó là bộ phận di động của bầu trời.

0:03:27.000,0:03:29.000
Và ở đằng sau, các bạn có thể thấy

0:03:29.000,0:03:31.000
một mô hình mạng nhện.

0:03:31.000,0:03:35.000
Và mạng nhện này tương ứng với [br]những tọa độ trên bầu trời.

0:03:35.000,0:03:37.000
Đây là bộ phận điều khiển. Và ở đằng sau

0:03:37.000,0:03:40.000
là một số bộ phận khác, dụng cụ đo

0:03:40.000,0:03:46.000
và tỉ lệ, để chúng ta có thể làm các[br]phép tính. OK? Các bạn biết không,

0:03:46.000,0:03:48.000
tôi đã luôn muốn có thiết bị này.

0:03:48.000,0:03:53.000
Thực ra tôi đã lập nên[br]một trong những thiết bị này trên giấy.

0:03:53.000,0:03:55.000
Và cái này là một mô hình

0:03:55.000,0:03:58.000
của thiết bị từ thế kỉ 15.

0:03:58.000,0:04:01.000
Và nó đáng giá khoảng 3 chiếc MacBook Pro.

0:04:01.000,0:04:04.000
Nhưng một thiết bị thực sự sẽ trị giá[br]bằng căn nhà của tôi,

0:04:04.000,0:04:07.000
và nhà bên cạnh, và thực ra là mọi nhà

0:04:07.000,0:04:09.000
ở 2 bên đường, có lẽ cả 1 trường học,

0:04:09.000,0:04:11.000
và, các bạn biết đấy, một nhà thờ nữa.

0:04:11.000,0:04:13.000
Chúng đắt một cách khó tin

0:04:13.000,0:04:15.000
Nhưng tôi sẽ chỉ cho các bạn làm thế nào

0:04:15.000,0:04:18.000
để vận hành thiết bị này. Bước 1:

0:04:18.000,0:04:20.000
Việc đầu tiên cần làm là chọn một ngôi sao

0:04:20.000,0:04:23.000
trên bầu trời đêm, nếu bạn đang [br]xem giờ vào buổi tối.

0:04:23.000,0:04:26.000
Tối nay, nếu nhìn rõ, bạn sẽ [br]thấy Tam giác Mùa hè.

0:04:26.000,0:04:29.000
Có một ngôi sao sáng là Deneb. [br]Chúng ta sẽ chọn Deneb.

0:04:29.000,0:04:32.000
Bước 2, bạn sẽ đo độ cao của sao Deneb.

0:04:32.000,0:04:35.000
Vậy, tôi sẽ nâng thiết bị lên,

0:04:35.000,0:04:38.000
và tôi quan sát độ cao của nó

0:04:38.000,0:04:40.000
sao cho tôi có thể nhìn thấy rõ ràng.

0:04:40.000,0:04:43.000
Rồi tôi đo độ cao của nó.

0:04:43.000,0:04:46.000
Khoảng 26 độ. Các bạn không thể [br]nhìn thấy từ đó.

0:04:46.000,0:04:51.000
Bước 3 là xác định vị trí ngôi sao [br]ở trước thiết bị.

0:04:51.000,0:04:53.000
Deneb kia rồi. Tôi thấy rồi.

0:04:53.000,0:04:56.000
Bước 4, tôi di chuyển mạng lưới,

0:04:56.000,0:04:59.000
di chuyển bầu trời sao cho [br]độ cao của ngôi sao

0:04:59.000,0:05:02.000
tương xứng với tỉ lệ ở mặt sau.

0:05:02.000,0:05:05.000
Được rồi, khi đó thì

0:05:05.000,0:05:07.000
tất cả mọi thứ đặt thành hàng.

0:05:07.000,0:05:09.000
Ở đây tôi có một mô hình của bầu trời

0:05:09.000,0:05:12.000
tương ứng với bầu trời thật.

0:05:12.000,0:05:14.000
Vậy, theo một hướng, nó đang giữ

0:05:14.000,0:05:17.000
mô hình của vũ trụ trong tay tôi.

0:05:17.000,0:05:20.000
Và cuối cùng, tôi lấy cái thước

0:05:20.000,0:05:22.000
và đưa cái thước đến đường thời gian

0:05:22.000,0:05:25.000
mà sẽ chỉ cho tôi thời gian ngay bây giờ.

0:05:25.000,0:05:28.000
Đúng rồi. Vậy, đó là cách sử dụng thiết bị

0:05:28.000,0:05:29.000
( Tiếng cười)

0:05:29.000,0:05:31.000
Tôi biết các bạn đang nghĩ gì:

0:05:31.000,0:05:35.000
"Nhiều bước quá! Tốn quá nhiều bước [br]để có thể xem giờ!"

0:05:35.000,0:05:39.000
trong khi các bạn liếc nhìn [br]vào iPod để xem giờ.

0:05:39.000,0:05:41.000
Nhưng có sự khác biệt giữa 2 thứ này, vì

0:05:41.000,0:05:44.000
với iPod hoặc iPhone của bạn, bạn có thể

0:05:44.000,0:05:46.000
nói chính xác giờ.

0:05:46.000,0:05:48.000
Cách mà Lewis xem giờ

0:05:48.000,0:05:50.000
là bằng một bức tranh vẽ bầu trời.

0:05:50.000,0:05:53.000
Cậu bé sẽ biết các vật khớp [br]ở đâu trên bầu trời.

0:05:53.000,0:05:56.000
Cậu bé không chỉ biết mấy giờ rồi,

0:05:56.000,0:05:58.000
mà còn biết mặt trời sẽ mọc ở đâu,

0:05:58.000,0:06:01.000
và nó sẽ di chuyển trên bầu trời [br]như thế nào.

0:06:01.000,0:06:05.000
Cậu bé sẽ biết mặt trời mọc và lặn[br]lúc mấy giờ

0:06:05.000,0:06:07.000
Và cậu bé sẽ biết mọi vật thể trong vũ trụ

0:06:07.000,0:06:09.000
trên trời.

0:06:09.000,0:06:11.000
Vậy, trong đồ họa máy tính

0:06:11.000,0:06:14.000
và thiết kế mặt phân cách máy tính

0:06:14.000,0:06:17.000
có một thuật ngữ gọi là dấu hiệu tương tác.

0:06:17.000,0:06:20.000
Vậy, dấu hiệu tương tác là đặc tính [br]của một vật thể

0:06:20.000,0:06:23.000
cho phép chúng ta làm [br]một hoạt động trên nó.

0:06:23.000,0:06:25.000
Và cái đo độ cao thiên thể cho phép,

0:06:25.000,0:06:28.000
hỗ trợ chúng ta kết nối với bầu trời đêm,

0:06:28.000,0:06:31.000
để nhìn vào bầu trời đêm và trở nên...

0:06:31.000,0:06:34.000
để có thể thấy cả những vật vô hình [br]và hữu hình.

0:06:34.000,0:06:38.000
Và đó chỉ là một tác dụng. [br]Thật phi thường,

0:06:38.000,0:06:41.000
có tới 350, 400 tác dụng.

0:06:41.000,0:06:43.000
Thật ra, có một văn bản nói rằng [br]có hơn 1000 tác dụng

0:06:43.000,0:06:45.000
của chiếc máy tính đầu tiên này.

0:06:45.000,0:06:47.000
Ở đằng sau có tỉ số và thước đo

0:06:47.000,0:06:49.000
dành cho sự điều hướng trên mặt đất.

0:06:49.000,0:06:52.000
Bạn có thể điều tra với nó.[br]Thành phố Baghdad đã được điều tra bằng nó.

0:06:52.000,0:06:56.000
Nó có thể được dùng để tính toán phương [br]trình toán học của mọi loại

0:06:56.000,0:06:59.000
Và sẽ cần cả một khóa học đại học [br]để chứng minh. Cái đo độ

0:06:59.000,0:07:01.000
cao thiên thể có[br]lịch sử lạ thường.

0:07:01.000,0:07:03.000
Chúng có độ tuổi hơn 2000 năm.

0:07:03.000,0:07:06.000
Khái niệm của phép chiếu vẽ nổi [br]được hình thành

0:07:06.000,0:07:08.000
từ năm 330 trước Công Nguyên.

0:07:08.000,0:07:10.000
Và cái đo độ cao thiên thể có rất nhiều

0:07:10.000,0:07:12.000
kích cỡ và hình dạng khác nhau.

0:07:12.000,0:07:15.000
Có những cái xách tay. [br]Có những cái lớn để trưng bày.

0:07:15.000,0:07:17.000
Tôi nghĩ các cái đo độ cao thiên thể

0:07:17.000,0:07:19.000
đều là những tác phẩm nghệ thuật đẹp đẽ.

0:07:19.000,0:07:22.000
Chúng có sự khéo léo và chính xác

0:07:22.000,0:07:25.000
thật lạ thường mà cũng thật phi thường. [br]Giống như công nghệ,

0:07:25.000,0:07:28.000
cái đo độ cao thiên thể [br]tiến hóa theo thời gian.

0:07:28.000,0:07:32.000
Vậy nên, những mạng lưới đầu tiên [br]đều rất đơn giản và thô sơ.

0:07:32.000,0:07:34.000
Các mạng lưới sau đã trở thành

0:07:34.000,0:07:37.000
những nét văn hóa tiêu biểu. [br]Có một cái ở Oxford

0:07:37.000,0:07:39.000
mà tôi thấy rất phi thường

0:07:39.000,0:07:41.000
vì mô hình lưới này hoàn toàn cân xứng,

0:07:41.000,0:07:45.000
nó sắp xếp chuẩn xác với [br]một bầu trời ngẫu nhiên.

0:07:45.000,0:07:47.000
Thật tuyệt phải không?

0:07:47.000,0:07:50.000
Thế, liệu Lewis có một cái đo độ[br]cao thiên thể không? Có thể

0:07:50.000,0:07:53.000
không phải bằng đồng thau. [br]Cậu đã có cái đo độ cao thiên thể

0:07:53.000,0:07:56.000
làm từ gỗ, hoặc giấy. Phần lớn các[br]máy tính đầu tiên này

0:07:56.000,0:07:58.000
là dụng cụ xách tay

0:07:58.000,0:08:01.000
mà bạn có thể để trong túi.

0:08:01.000,0:08:04.000
Vậy, cái đo độ cao thiên thể đem lại gì?

0:08:04.000,0:08:06.000
Tôi nghĩ điều đầu tiên là

0:08:06.000,0:08:10.000
chúng nhắc nhở ta con người [br]đã từng tháo vát như thế nào,

0:08:10.000,0:08:12.000
tổ tiên chúng ta đã xoay sở như thế nào.

0:08:12.000,0:08:15.000
Nó là một công cụ phi thường.

0:08:15.000,0:08:17.000
Mọi bước tiến về công nghệ

0:08:17.000,0:08:20.000
đều được biến đổi và chuyển [br]dịch từ các vật dụng khác.

0:08:20.000,0:08:22.000
Và những gì chúng ta có với công nghệ mới,

0:08:22.000,0:08:24.000
tất nhiên là sự đúng đắn và chuẩn xác.

0:08:24.000,0:08:26.000
Nhưng những gì chúng ta mất, tôi nghĩ là

0:08:26.000,0:08:29.000
tri giác, khả năng phán đoán đúng đắn

0:08:29.000,0:08:32.000
về bầu trời, linh cảm về phạm vi.

0:08:32.000,0:08:36.000
Hiểu biết về bầu trời, về [br]mối liên hệ của bạn với bầu trời,

0:08:36.000,0:08:40.000
là cái chính của câu trả lời đích thực

0:08:40.000,0:08:42.000
của câu hỏi: "Mấy giờ rồi?".

0:08:42.000,0:08:46.000
Vậy, tôi nghĩ, cái đo độ cao[br]thiên thể là một công cụ xuất sắc.

0:08:46.000,0:08:49.000
Và các bạn có thể học [br]được gì từ công cụ này?

0:08:49.000,0:08:52.000
Căn bản thì có một tri thức rằng

0:08:52.000,0:08:54.000
chúng ta có thể liên kết với vạn vật.

0:08:54.000,0:08:57.000
Và cái đo độ cao thiên thể [br]nhắc nhở chúng ta về tri thức này

0:08:57.000,0:09:00.000
về việc mọi vật ăn khớp với nhau ra sao,

0:09:00.000,0:09:02.000
chúng ta kết nối với thế giới như thế nào.

0:09:02.000,0:09:04.000
Cảm ơn các bạn rất nhiều!

0:09:01.483,0:09:05.483
(Vỗ tay)