1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Technika idzie do przodu,

2
00:00:03,000 --> 00:00:05,000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

4
00:00:07,000 --> 00:00:09,000
stajemy się bardziej inteligentni

5
00:00:09,000 --> 00:00:11,000
i złączeni ze światem.

6
00:00:11,000 --> 00:00:13,000
Chcę dowieść,

7
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
że to niekoniecznie prawda,

8
00:00:15,000 --> 00:00:18,000
bo postęp to po prostu synonim zmiany,

9
00:00:18,000 --> 00:00:20,000
a zmiana coś nam daje,

10
00:00:20,000 --> 00:00:22,000
ale też coś zabiera.

11
00:00:22,000 --> 00:00:24,000
By to zilustrować,

12
00:00:24,000 --> 00:00:27,000
pokażę, jak technologia radziła sobie

13
00:00:27,000 --> 00:00:32,000
z bardzo prostym, powszechnym pytaniem.

14
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
A oto i ono:

15
00:00:34,000 --> 00:00:37,000
Która godzina?

16
00:00:37,000 --> 00:00:40,000
Dziś wystarczy spojrzeć na iPhone'a.

17
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

18
00:00:42,000 --> 00:00:44,000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

19
00:00:44,000 --> 00:00:47,000
Skąd wiedzieliśmy to 600 lat temu?

20
00:00:47,000 --> 00:00:49,000
Jak myślicie?

21
00:00:49,000 --> 00:00:52,000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

22
00:00:52,000 --> 00:00:56,000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

23
00:00:56,000 --> 00:01:00,000
To przyrząd, który mało kto dziś pamięta,

24
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
ale w XIII wieku był hitem.

25
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
ale w XIII wieku był hitem.

26
00:01:04,000 --> 00:01:08,000
Był pierwszym komputerem osobistym.

27
00:01:08,000 --> 00:01:12,000
Astrolabium to model nieba.

28
00:01:12,000 --> 00:01:14,000
W tym konkretnym modelu,

29
00:01:14,000 --> 00:01:17,000
"rete", czyli siatka, odpowiada rozmieszczeniu gwiazd,

30
00:01:17,000 --> 00:01:20,000
płyta pokazuje rzut południków i równoleżników,

31
00:01:20,000 --> 00:01:24,000
a "mater", czyli baza ze skalami, wszystko podtrzymuje.

32
00:01:24,000 --> 00:01:26,000
Wykształcone dziecko

33
00:01:26,000 --> 00:01:28,000
wiedziało, jak używać astrolabium,

34
00:01:28,000 --> 00:01:31,000
ale także i jak je zbudować.

35
00:01:31,000 --> 00:01:34,000
Wiemy to stąd, że pierwszy traktat o astrolabium,

36
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
pierwszą anglojęzyczną instrukcję,

37
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
napisał Geoffrey Chaucer.

38
00:01:38,000 --> 00:01:41,000
Stworzył ją w roku 1391,

39
00:01:41,000 --> 00:01:45,000
dla 11-letniego syna, Lewisa.

40
00:01:45,000 --> 00:01:50,000
Dzięki tej książce, mały Lewis poznał serce pomysłu.

41
00:01:50,000 --> 00:01:52,000
U podłoża tego komputera

42
00:01:52,000 --> 00:01:55,000
leży odwzorowanie stereograficzne.

43
00:01:55,000 --> 00:01:57,000
Problem jest następujący:

44
00:01:57,000 --> 00:02:00,000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

45
00:02:00,000 --> 00:02:02,000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

46
00:02:02,000 --> 00:02:05,000
na płaskiej, przenośnej, dwuwymiarowej powierzchni.

47
00:02:05,000 --> 00:02:07,000
Rozwiązanie jest proste.

48
00:02:07,000 --> 00:02:10,000
Wyobraźcie sobie, że Ziemia to centrum wszechświata

49
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
i otacza ją niebo odwzorowane na kuli.

50
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
Każdy punkt na powierzchni tej kuli

51
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
jest naniesiony przez dolny biegun

52
00:02:18,000 --> 00:02:20,000
i zapisany na płaskiej powierzchni.

53
00:02:20,000 --> 00:02:24,000
Gwiazda Polarna jest środkiem przyrządu.

54
00:02:24,000 --> 00:02:27,000
Droga słońca, księżyca i planet na niebie

55
00:02:27,000 --> 00:02:29,000
przedstawiona jest dzięki kołu ekliptyki.

56
00:02:29,000 --> 00:02:33,000
Jasne gwiazdy odpowiadają strzałkom na rete,

57
00:02:33,000 --> 00:02:36,000
wysokość nad horyzontem - systemowi płytek.

58
00:02:36,000 --> 00:02:39,000
W astrolabium genialne jest nie tylko odwzorowanie,

59
00:02:39,000 --> 00:02:43,000
ale także połączenie dwu układów współrzędnych

60
00:02:43,000 --> 00:02:45,000
w idealną całość.

61
00:02:45,000 --> 00:02:48,000
Mamy pozycję słońca, księżyca i planet na rete

62
00:02:48,000 --> 00:02:50,000
i ich położenie na niebie,

63
00:02:50,000 --> 00:02:55,000
widoczne z jakiejś szerokości, pokazanej na płycie tylnej.

64
00:02:55,000 --> 00:03:00,000
Więc jak to wykorzystać?

65
00:03:00,000 --> 00:03:06,000
Dajcie mi chwilę.

66
00:03:06,000 --> 00:03:11,000
To astrolabium. Imponujące, prawda?

67
00:03:11,000 --> 00:03:14,000
Wypożyczyłem je

68
00:03:14,000 --> 00:03:17,000
z Muzeum Historii Nauki w Oksfordzie.

69
00:03:17,000 --> 00:03:20,000
Widać tu wszystkie części.

70
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
To "mater", ze skalami na odwrocie.

71
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
To jest rete. Widzicie?

72
00:03:24,000 --> 00:03:27,000
To ruchoma część nieba.

73
00:03:27,000 --> 00:03:29,000
Pod spodem widać wzór

74
00:03:29,000 --> 00:03:31,000
podobny do pajęczyny.

75
00:03:31,000 --> 00:03:35,000
To on odpowiada lokalnym współrzędnym na niebie.

76
00:03:35,000 --> 00:03:37,000
Linijka umożliwia pomiary.

77
00:03:37,000 --> 00:03:40,000
Na odwrocie są inne przyrządy pomiarowe

78
00:03:40,000 --> 00:03:46,000
i skale do wykonywania obliczeń.

79
00:03:46,000 --> 00:03:48,000
Zawsze taki chciałem.

80
00:03:48,000 --> 00:03:53,000
Na obronę przygotowałem taki z papieru.

81
00:03:53,000 --> 00:03:55,000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

82
00:03:55,000 --> 00:03:58,000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

83
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
Wart jest tyle, co trzy Macbooki Pro.

84
00:04:01,000 --> 00:04:04,000
Ale prawdziwy kosztowałby tyle, co mój dom,

85
00:04:04,000 --> 00:04:07,000
plus kilka okolicznych domów,

86
00:04:07,000 --> 00:04:09,000
po obydwu stronach ulicy,

87
00:04:09,000 --> 00:04:11,000
dodajmy do tego szkołę i kościół.

88
00:04:11,000 --> 00:04:13,000
Byłby niesamowicie drogi.

89
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
Pokażę, jak się go używa.

90
00:04:15,000 --> 00:04:18,000
Krok pierwszy:

91
00:04:18,000 --> 00:04:20,000
jeśli chcemy poznać godzinę,

92
00:04:20,000 --> 00:04:23,000
należy wybrać gwiazdę na nocnym niebie.

93
00:04:23,000 --> 00:04:26,000
Wiemy, że dziś widać trójkąt letni,

94
00:04:26,000 --> 00:04:29,000
z jasną gwiazdą Deneb. Wybieramy ją.

95
00:04:29,000 --> 00:04:32,000
Potem mierzymy jej wysokość.

96
00:04:32,000 --> 00:04:35,000
Unosimy przyrząd,

97
00:04:35,000 --> 00:04:38,000
znajdujemy wysokość,

98
00:04:38,000 --> 00:04:40,000
widać wyraźnie.

99
00:04:40,000 --> 00:04:43,000
Potem ją mierzymy.

100
00:04:43,000 --> 00:04:46,000
To jakieś 26 stopni.

101
00:04:46,000 --> 00:04:51,000
Następnie szukamy gwiazdy z przodu przyrządu.

102
00:04:51,000 --> 00:04:53,000
Jest tutaj - Deneb.

103
00:04:53,000 --> 00:04:56,000
Poruszamy rete, jakby niebem,

104
00:04:56,000 --> 00:04:59,000
żeby wysokość gwiazdy

105
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
odpowiadała skali na odwrocie.

106
00:05:02,000 --> 00:05:05,000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

107
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

108
00:05:07,000 --> 00:05:09,000
Bo ten model

109
00:05:09,000 --> 00:05:12,000
odpowiada prawdziwemu niebu.

110
00:05:12,000 --> 00:05:14,000
W pewnym sensie

111
00:05:14,000 --> 00:05:17,000
trzymam model wszechświata.

112
00:05:17,000 --> 00:05:20,000
Potem biorę linijkę

113
00:05:20,000 --> 00:05:22,000
i przyciągam do linii daty,

114
00:05:22,000 --> 00:05:25,000
z której odczytam godzinę.

115
00:05:25,000 --> 00:05:28,000
Tak to działa.

116
00:05:28,000 --> 00:05:29,000
(Śmiech)

117
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
Myślicie sobie:

118
00:05:31,000 --> 00:05:35,000
"Strasznie dużo roboty, żeby się dowiedzieć, która godzina",

119
00:05:35,000 --> 00:05:39,000
w międzyczasie spoglądając na ekran iPoda.

120
00:05:39,000 --> 00:05:41,000
Jest pewna różnica,

121
00:05:41,000 --> 00:05:44,000
bo iPod mówi nam z dużą dokładnością,

122
00:05:44,000 --> 00:05:46,000
która jest godzina.

123
00:05:46,000 --> 00:05:48,000
A mały Lewis dowiadywał się tego

124
00:05:48,000 --> 00:05:50,000
dzięki obrazowi nieba.

125
00:05:50,000 --> 00:05:53,000
Wiedział, co jest gdzie na niebie.

126
00:05:53,000 --> 00:05:56,000
Nie tylko znał godzinę,

127
00:05:56,000 --> 00:05:58,000
ale też wiedział, gdzie wzejdzie słońce

128
00:05:58,000 --> 00:06:01,000
i jak będzie się poruszać po niebie.

129
00:06:01,000 --> 00:06:05,000
Wiedział, o której słońce wschodzi i zachodzi.

130
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

131
00:06:07,000 --> 00:06:09,000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

132
00:06:09,000 --> 00:06:11,000
W grafice komputerowej

133
00:06:11,000 --> 00:06:14,000
i przy projektowaniu interfejsu użytkownika

134
00:06:14,000 --> 00:06:17,000
używa się terminu "afordancje".

135
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
Afordancje to właściwości obiektu,

136
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
które pozwalają na wykonanie jakiejś czynności.

137
00:06:23,000 --> 00:06:25,000
Astrolabium pozwala

138
00:06:25,000 --> 00:06:28,000
zobaczyć nocne niebo inaczej,

139
00:06:28,000 --> 00:06:31,000
spojrzeć w górę i połączyć to,

140
00:06:31,000 --> 00:06:34,000
co widzialne, z niewidzialnym.

141
00:06:34,000 --> 00:06:38,000
To tylko jedno z zastosowań.

142
00:06:38,000 --> 00:06:41,000
Jest ich jakieś 400,

143
00:06:41,000 --> 00:06:43,000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

144
00:06:43,000 --> 00:06:45,000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

145
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
Na odwrocie są skale i miary

146
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
do nawigacji naziemnej.

147
00:06:49,000 --> 00:06:52,000
Służy to do pomiaru gruntu, mierzono tak Bagdad.

148
00:06:52,000 --> 00:06:56,000
Można go użyć do rożnych obliczeń matematycznych.

149
00:06:56,000 --> 00:06:59,000
Można by poświęcić mu kurs uniwersytecki.

150
00:06:59,000 --> 00:07:01,000
Astrolabium ma niesamowitą historię.

151
00:07:01,000 --> 00:07:03,000
Ma ponad dwa tysiące lat.

152
00:07:03,000 --> 00:07:06,000
Pomysł rzutu stereograficznego

153
00:07:06,000 --> 00:07:08,000
pochodzi z 330 roku p.n.e.

154
00:07:08,000 --> 00:07:10,000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

155
00:07:10,000 --> 00:07:12,000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

156
00:07:12,000 --> 00:07:15,000
Istnieją przenośne, ale i wielkie, stacjonarne.

157
00:07:15,000 --> 00:07:17,000
Każde z nich to dzieło sztuki.

158
00:07:17,000 --> 00:07:19,000
Każde z nich to dzieło sztuki.

159
00:07:19,000 --> 00:07:22,000
Łączy je piękno i precyzja wykonania,

160
00:07:22,000 --> 00:07:25,000
na niezwykłym poziomie.

161
00:07:25,000 --> 00:07:28,000
Ale każda technologia ewoluuje.

162
00:07:28,000 --> 00:07:32,000
Wczesne rete były bardzo proste,

163
00:07:32,000 --> 00:07:34,000
a ich nowe formy stały się

164
00:07:34,000 --> 00:07:37,000
symbolami kulturalnymi, jak ta z Oksfordu.

165
00:07:37,000 --> 00:07:39,000
Niezwykły przykład, bo wzór rete

166
00:07:39,000 --> 00:07:41,000
jest całkowicie symetryczny,

167
00:07:41,000 --> 00:07:45,000
ale dokładnie odwzorowuje asymetryczne niebo.

168
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
Fajne, prawda?

169
00:07:47,000 --> 00:07:50,000
Czy mały Lewis miał własne astrolabium?

170
00:07:50,000 --> 00:07:53,000
Pewnie nie mosiężne, ale drewniane lub papierowe.

171
00:07:53,000 --> 00:07:56,000
Większość z tych pierwszych komputerów

172
00:07:56,000 --> 00:07:58,000
była przenośna.

173
00:07:58,000 --> 00:08:01,000
Mieściły się w kieszeni.

174
00:08:01,000 --> 00:08:04,000
Jaką mamy z tego naukę?

175
00:08:04,000 --> 00:08:06,000
Astrolabium przypomina nam,

176
00:08:06,000 --> 00:08:10,000
jak zaradni byli nasi przodkowie,

177
00:08:10,000 --> 00:08:12,000
już wiele lat temu.

178
00:08:12,000 --> 00:08:15,000
To niesamowity przyrząd.

179
00:08:15,000 --> 00:08:17,000
Technika idzie do przodu.

180
00:08:17,000 --> 00:08:20,000
Jest przekształcana i zmieniana.

181
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
Choć nowe technologie oferują precyzję,

182
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
Choć nowe technologie oferują precyzję,

183
00:08:24,000 --> 00:08:26,000
przy okazji coś też tracimy,

184
00:08:26,000 --> 00:08:29,000
tę namacalną znajomość nieba,

185
00:08:29,000 --> 00:08:32,000
poczucie całości.

186
00:08:32,000 --> 00:08:36,000
Znajomość nieba i naszego położenia

187
00:08:36,000 --> 00:08:40,000
leży u podstaw odpowiedzi

188
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
na pytanie o godzinę.

189
00:08:42,000 --> 00:08:46,000
Astrolabia to niesamowite przyrządy.

190
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
Czego możemy się dzięki nim nauczyć?

191
00:08:49,000 --> 00:08:52,000
Tego, że pewne zakątki wiedzy łączą się

192
00:08:52,000 --> 00:08:54,000
ze światem zewnętrznym.

193
00:08:54,000 --> 00:08:57,000
Astrolabia dają nam subtelne poczucie

194
00:08:57,000 --> 00:09:00,000
jedności wszystkich rzeczy

195
00:09:00,000 --> 00:09:02,000
i naszej więzi ze światem.

196
00:09:02,000 --> 00:09:04,000
Bardzo dziękuję.

197
00:09:04,000 --> 00:09:06,000
(Brawa)