0:00:00.000,0:00:03.000
Technika idzie do przodu,

0:00:03.000,0:00:05.000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

0:00:05.000,0:00:07.000
a wielu z nas zakłada, że dzięki temu

0:00:07.000,0:00:09.000
stajemy się bardziej inteligentni

0:00:09.000,0:00:11.000
i złączeni ze światem.

0:00:11.000,0:00:13.000
Chcę dowieść,

0:00:13.000,0:00:15.000
że to niekoniecznie prawda,

0:00:15.000,0:00:18.000
bo postęp to po prostu synonim zmiany,

0:00:18.000,0:00:20.000
a zmiana coś nam daje,

0:00:20.000,0:00:22.000
ale też coś zabiera.

0:00:22.000,0:00:24.000
By to zilustrować,

0:00:24.000,0:00:27.000
pokażę, jak technologia radziła sobie

0:00:27.000,0:00:32.000
z bardzo prostym, powszechnym pytaniem.

0:00:32.000,0:00:34.000
A oto i ono:

0:00:34.000,0:00:37.000
Która godzina?

0:00:37.000,0:00:40.000
Dziś wystarczy spojrzeć na iPhone'a.

0:00:40.000,0:00:42.000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

0:00:42.000,0:00:44.000
Ale skąd byśmy wiedzieli bez niego?

0:00:44.000,0:00:47.000
Skąd wiedzieliśmy to 600 lat temu?

0:00:47.000,0:00:49.000
Jak myślicie?

0:00:49.000,0:00:52.000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

0:00:52.000,0:00:56.000
Właśnie dzięki temu urządzeniu: astrolabium.

0:00:56.000,0:01:00.000
To przyrząd, który mało kto dziś pamięta,

0:01:00.000,0:01:02.000
ale w XIII wieku był hitem.

0:01:02.000,0:01:04.000
ale w XIII wieku był hitem.

0:01:04.000,0:01:08.000
Był pierwszym komputerem osobistym.

0:01:08.000,0:01:12.000
Astrolabium to model nieba.

0:01:12.000,0:01:14.000
W tym konkretnym modelu,

0:01:14.000,0:01:17.000
"rete", czyli siatka, odpowiada rozmieszczeniu gwiazd,

0:01:17.000,0:01:20.000
płyta pokazuje rzut południków i równoleżników,

0:01:20.000,0:01:24.000
a "mater", czyli baza ze skalami, wszystko podtrzymuje.

0:01:24.000,0:01:26.000
Wykształcone dziecko

0:01:26.000,0:01:28.000
wiedziało, jak używać astrolabium,

0:01:28.000,0:01:31.000
ale także i jak je zbudować.

0:01:31.000,0:01:34.000
Wiemy to stąd, że pierwszy traktat o astrolabium,

0:01:34.000,0:01:36.000
pierwszą anglojęzyczną instrukcję,

0:01:36.000,0:01:38.000
napisał Geoffrey Chaucer.

0:01:38.000,0:01:41.000
Stworzył ją w roku 1391,

0:01:41.000,0:01:45.000
dla 11-letniego syna, Lewisa.

0:01:45.000,0:01:50.000
Dzięki tej książce, mały Lewis poznał serce pomysłu.

0:01:50.000,0:01:52.000
U podłoża tego komputera

0:01:52.000,0:01:55.000
leży odwzorowanie stereograficzne.

0:01:55.000,0:01:57.000
Problem jest następujący:

0:01:57.000,0:02:00.000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

0:02:00.000,0:02:02.000
jak odwzorować trójwymiarowy obraz nieba

0:02:02.000,0:02:05.000
na płaskiej, przenośnej, dwuwymiarowej powierzchni.

0:02:05.000,0:02:07.000
Rozwiązanie jest proste.

0:02:07.000,0:02:10.000
Wyobraźcie sobie, że Ziemia to centrum wszechświata

0:02:10.000,0:02:13.000
i otacza ją niebo odwzorowane na kuli.

0:02:13.000,0:02:16.000
Każdy punkt na powierzchni tej kuli

0:02:16.000,0:02:18.000
jest naniesiony przez dolny biegun

0:02:18.000,0:02:20.000
i zapisany na płaskiej powierzchni.

0:02:20.000,0:02:24.000
Gwiazda Polarna jest środkiem przyrządu.

0:02:24.000,0:02:27.000
Droga słońca, księżyca i planet na niebie

0:02:27.000,0:02:29.000
przedstawiona jest dzięki kołu ekliptyki.

0:02:29.000,0:02:33.000
Jasne gwiazdy odpowiadają strzałkom na rete,

0:02:33.000,0:02:36.000
wysokość nad horyzontem - systemowi płytek.

0:02:36.000,0:02:39.000
W astrolabium genialne jest nie tylko odwzorowanie,

0:02:39.000,0:02:43.000
ale także połączenie dwu układów współrzędnych

0:02:43.000,0:02:45.000
w idealną całość.

0:02:45.000,0:02:48.000
Mamy pozycję słońca, księżyca i planet na rete

0:02:48.000,0:02:50.000
i ich położenie na niebie,

0:02:50.000,0:02:55.000
widoczne z jakiejś szerokości, pokazanej na płycie tylnej.

0:02:55.000,0:03:00.000
Więc jak to wykorzystać?

0:03:00.000,0:03:06.000
Dajcie mi chwilę.

0:03:06.000,0:03:11.000
To astrolabium. Imponujące, prawda?

0:03:11.000,0:03:14.000
Wypożyczyłem je

0:03:14.000,0:03:17.000
z Muzeum Historii Nauki w Oksfordzie.

0:03:17.000,0:03:20.000
Widać tu wszystkie części.

0:03:20.000,0:03:22.000
To "mater", ze skalami na odwrocie.

0:03:22.000,0:03:24.000
To jest rete. Widzicie?

0:03:24.000,0:03:27.000
To ruchoma część nieba.

0:03:27.000,0:03:29.000
Pod spodem widać wzór

0:03:29.000,0:03:31.000
podobny do pajęczyny.

0:03:31.000,0:03:35.000
To on odpowiada lokalnym współrzędnym na niebie.

0:03:35.000,0:03:37.000
Linijka umożliwia pomiary.

0:03:37.000,0:03:40.000
Na odwrocie są inne przyrządy pomiarowe

0:03:40.000,0:03:46.000
i skale do wykonywania obliczeń.

0:03:46.000,0:03:48.000
Zawsze taki chciałem.

0:03:48.000,0:03:53.000
Na obronę przygotowałem taki z papieru.

0:03:53.000,0:03:55.000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

0:03:55.000,0:03:58.000
Ten jest repliką przyrządu z XV wieku.

0:03:58.000,0:04:01.000
Wart jest tyle, co trzy Macbooki Pro.

0:04:01.000,0:04:04.000
Ale prawdziwy kosztowałby tyle, co mój dom,

0:04:04.000,0:04:07.000
plus kilka okolicznych domów,

0:04:07.000,0:04:09.000
po obydwu stronach ulicy,

0:04:09.000,0:04:11.000
dodajmy do tego szkołę i kościół.

0:04:11.000,0:04:13.000
Byłby niesamowicie drogi.

0:04:13.000,0:04:15.000
Pokażę, jak się go używa.

0:04:15.000,0:04:18.000
Krok pierwszy:

0:04:18.000,0:04:20.000
jeśli chcemy poznać godzinę,

0:04:20.000,0:04:23.000
należy wybrać gwiazdę na nocnym niebie.

0:04:23.000,0:04:26.000
Wiemy, że dziś widać trójkąt letni,

0:04:26.000,0:04:29.000
z jasną gwiazdą Deneb. Wybieramy ją.

0:04:29.000,0:04:32.000
Potem mierzymy jej wysokość.

0:04:32.000,0:04:35.000
Unosimy przyrząd,

0:04:35.000,0:04:38.000
znajdujemy wysokość,

0:04:38.000,0:04:40.000
widać wyraźnie.

0:04:40.000,0:04:43.000
Potem ją mierzymy.

0:04:43.000,0:04:46.000
To jakieś 26 stopni.

0:04:46.000,0:04:51.000
Następnie szukamy gwiazdy z przodu przyrządu.

0:04:51.000,0:04:53.000
Jest tutaj - Deneb.

0:04:53.000,0:04:56.000
Poruszamy rete, jakby niebem,

0:04:56.000,0:04:59.000
żeby wysokość gwiazdy

0:04:59.000,0:05:02.000
odpowiadała skali na odwrocie.

0:05:02.000,0:05:05.000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

0:05:05.000,0:05:07.000
Dzięki temu wszystko jest w jednej linii.

0:05:07.000,0:05:09.000
Bo ten model

0:05:09.000,0:05:12.000
odpowiada prawdziwemu niebu.

0:05:12.000,0:05:14.000
W pewnym sensie

0:05:14.000,0:05:17.000
trzymam model wszechświata.

0:05:17.000,0:05:20.000
Potem biorę linijkę

0:05:20.000,0:05:22.000
i przyciągam do linii daty,

0:05:22.000,0:05:25.000
z której odczytam godzinę.

0:05:25.000,0:05:28.000
Tak to działa.

0:05:28.000,0:05:29.000
(Śmiech)

0:05:29.000,0:05:31.000
Myślicie sobie:

0:05:31.000,0:05:35.000
"Strasznie dużo roboty, żeby się dowiedzieć, która godzina",

0:05:35.000,0:05:39.000
w międzyczasie spoglądając na ekran iPoda.

0:05:39.000,0:05:41.000
Jest pewna różnica,

0:05:41.000,0:05:44.000
bo iPod mówi nam z dużą dokładnością,

0:05:44.000,0:05:46.000
która jest godzina.

0:05:46.000,0:05:48.000
A mały Lewis dowiadywał się tego

0:05:48.000,0:05:50.000
dzięki obrazowi nieba.

0:05:50.000,0:05:53.000
Wiedział, co jest gdzie na niebie.

0:05:53.000,0:05:56.000
Nie tylko znał godzinę,

0:05:56.000,0:05:58.000
ale też wiedział, gdzie wzejdzie słońce

0:05:58.000,0:06:01.000
i jak będzie się poruszać po niebie.

0:06:01.000,0:06:05.000
Wiedział, o której słońce wschodzi i zachodzi.

0:06:05.000,0:06:07.000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

0:06:07.000,0:06:09.000
I wiedział to o każdym kluczowym obiekcie na niebie.

0:06:09.000,0:06:11.000
W grafice komputerowej

0:06:11.000,0:06:14.000
i przy projektowaniu interfejsu użytkownika

0:06:14.000,0:06:17.000
używa się terminu "afordancje".

0:06:17.000,0:06:20.000
Afordancje to właściwości obiektu,

0:06:20.000,0:06:23.000
które pozwalają na wykonanie jakiejś czynności.

0:06:23.000,0:06:25.000
Astrolabium pozwala

0:06:25.000,0:06:28.000
zobaczyć nocne niebo inaczej,

0:06:28.000,0:06:31.000
spojrzeć w górę i połączyć to,

0:06:31.000,0:06:34.000
co widzialne, z niewidzialnym.

0:06:34.000,0:06:38.000
To tylko jedno z zastosowań.

0:06:38.000,0:06:41.000
Jest ich jakieś 400,

0:06:41.000,0:06:43.000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

0:06:43.000,0:06:45.000
a jeden tekst wymienia ponad tysiąc.

0:06:45.000,0:06:47.000
Na odwrocie są skale i miary

0:06:47.000,0:06:49.000
do nawigacji naziemnej.

0:06:49.000,0:06:52.000
Służy to do pomiaru gruntu, mierzono tak Bagdad.

0:06:52.000,0:06:56.000
Można go użyć do rożnych obliczeń matematycznych.

0:06:56.000,0:06:59.000
Można by poświęcić mu kurs uniwersytecki.

0:06:59.000,0:07:01.000
Astrolabium ma niesamowitą historię.

0:07:01.000,0:07:03.000
Ma ponad dwa tysiące lat.

0:07:03.000,0:07:06.000
Pomysł rzutu stereograficznego

0:07:06.000,0:07:08.000
pochodzi z 330 roku p.n.e.

0:07:08.000,0:07:10.000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

0:07:10.000,0:07:12.000
Astrolabia przybierają różne rozmiary i kształty.

0:07:12.000,0:07:15.000
Istnieją przenośne, ale i wielkie, stacjonarne.

0:07:15.000,0:07:17.000
Każde z nich to dzieło sztuki.

0:07:17.000,0:07:19.000
Każde z nich to dzieło sztuki.

0:07:19.000,0:07:22.000
Łączy je piękno i precyzja wykonania,

0:07:22.000,0:07:25.000
na niezwykłym poziomie.

0:07:25.000,0:07:28.000
Ale każda technologia ewoluuje.

0:07:28.000,0:07:32.000
Wczesne rete były bardzo proste,

0:07:32.000,0:07:34.000
a ich nowe formy stały się

0:07:34.000,0:07:37.000
symbolami kulturalnymi, jak ta z Oksfordu.

0:07:37.000,0:07:39.000
Niezwykły przykład, bo wzór rete

0:07:39.000,0:07:41.000
jest całkowicie symetryczny,

0:07:41.000,0:07:45.000
ale dokładnie odwzorowuje asymetryczne niebo.

0:07:45.000,0:07:47.000
Fajne, prawda?

0:07:47.000,0:07:50.000
Czy mały Lewis miał własne astrolabium?

0:07:50.000,0:07:53.000
Pewnie nie mosiężne, ale drewniane lub papierowe.

0:07:53.000,0:07:56.000
Większość z tych pierwszych komputerów

0:07:56.000,0:07:58.000
była przenośna.

0:07:58.000,0:08:01.000
Mieściły się w kieszeni.

0:08:01.000,0:08:04.000
Jaką mamy z tego naukę?

0:08:04.000,0:08:06.000
Astrolabium przypomina nam,

0:08:06.000,0:08:10.000
jak zaradni byli nasi przodkowie,

0:08:10.000,0:08:12.000
już wiele lat temu.

0:08:12.000,0:08:15.000
To niesamowity przyrząd.

0:08:15.000,0:08:17.000
Technika idzie do przodu.

0:08:17.000,0:08:20.000
Jest przekształcana i zmieniana.

0:08:20.000,0:08:22.000
Choć nowe technologie oferują precyzję,

0:08:22.000,0:08:24.000
Choć nowe technologie oferują precyzję,

0:08:24.000,0:08:26.000
przy okazji coś też tracimy,

0:08:26.000,0:08:29.000
tę namacalną znajomość nieba,

0:08:29.000,0:08:32.000
poczucie całości.

0:08:32.000,0:08:36.000
Znajomość nieba i naszego położenia

0:08:36.000,0:08:40.000
leży u podstaw odpowiedzi

0:08:40.000,0:08:42.000
na pytanie o godzinę.

0:08:42.000,0:08:46.000
Astrolabia to niesamowite przyrządy.

0:08:46.000,0:08:49.000
Czego możemy się dzięki nim nauczyć?

0:08:49.000,0:08:52.000
Tego, że pewne zakątki wiedzy łączą się

0:08:52.000,0:08:54.000
ze światem zewnętrznym.

0:08:54.000,0:08:57.000
Astrolabia dają nam subtelne poczucie

0:08:57.000,0:09:00.000
jedności wszystkich rzeczy

0:09:00.000,0:09:02.000
i naszej więzi ze światem.

0:09:02.000,0:09:04.000
Bardzo dziękuję.

0:09:04.000,0:09:06.000
(Brawa)