Երբ մտածում եք Արքիմեդի «Էվրիկայի» մասին,
հավանաբար, պատկերացնում եք հետևյալը:
Սակայն պարզվում է, որ իրականում
պետք է այսպես լինի:
Ք.ա. III դարում Սիցիլիայի քաղաք Սիրակուզի
արքա Հիերոնը
հանձնարարեց Արքիմեդին հսկել
աննախադեպ մասշտաբի ինժեներական
մի նախագծի կատարումը:
Հիերոնը հանձնարարել էր կառուցել մի նավ՝
50 անգամ ավելի մեծ, քան ստանդարտ
ռազմանավը,
որ կկոչվեր «Սիրակուզ»՝ ի պատիվ քաղաքի:
Նա ուզում էր կառուցել երբևէ գոյություն
ունեցող ամենամեծ նավը,
որը պետք է նվիրեին
Եգիպտոսի կառավարիչ Պտոլեմին:
Արդյո՞ք հնարավոր էր, որ պալատի չափ
նավը մնար ջրի երեսին:
Արքիմեդի օրոք ոչ-ոք չէր փորձել
նման բան կառուցել:
Դա նույնն էր, ինչ հարցնելը, թե արդյոք
կարող է սարը թռչել:
Հիերոն արքան մեծ հույսեր էր փայփայում
նավի հետ կապված:
Հարյուրավոր բանվորներ տարիների ընթացքում
կառուցում էին «Սիրակուզ» նավը՝
օգտագործելով Էտնա լեռան մոտ աճող սոճիներն
ու եղևնիները,
Իսպանիայում աճող կանեփից հյուսած
ճոպանները
և Ֆրանսիայից բերված կուպրը:
Վերին տախտակամածը, որտեղ պիտի 8
պահակադիտանոցները լինեին,
պետք է ամրացված լիներ ոչ թե սյուներով,
այլ իր ուսերին երկրագունդը պահող Ատլասի
հսկայական փայտե արձաններով:
Նավի առաջամասում
լինելու էր հսկայական քարաձիգ, որ կրակելու
էր 80 կգ վիթխարի քարերով:
Ուղևորներին զվարճացնելու համար
նավի վրա լինելու էին ծաղիկներով եզերված
զբոսավայր,
ծածկոցով լողավազան
և տաք ջրով բաղնիքներ,
գրքերով ու արձաններով լի գրադարան,
Ափրոդիտե աստվածուհու տաճարը
և մարզասրահ:
Եվ Արքիմեդի խնդիրն է՛լ ավելի
բարդացնելու համար
Հիերոնը մտադիր էր բեռնել նավը՝
400 տոննա հացահատիկ,
10000 տարրա մարինացված ձուկ,
74 տոննա խմելու ջուր
և 600 տոննա բուրդ:
Նավը պետք է փոխադրեր մոտ
1000 մարդ,
ներառյալ 600 զինվոր,
Ինչպես նաև առանձին ախոռներում
20 ձի:
Արդյո՞ք նման չափսերի նավը
չէր կործանվի իր առաջին իսկ
նավարկության ժամանակ:
Պարզապես նշենք, որ ձախողումը
Արքիմեդի համար հաճելի տարբերակ
չէր լինի:
Եվ նա սկսեց մտորել. «Արդյո՞ք նավը
կխորտակվի»:
Հավանաբար այն օրը, երբ նա բաղնիքում
նստած խորհում էր,
թե ինչպես կարող է ծանր
լոգարանը մնալ ջրի մակերեսին,
նրա մոտ մի միտք ծագեց:
Մասամբ ջրում գտնվող առարկան դուրս է
մղվում մի ուժի կողմից,
որը հավասար է այն հեղուկի քաշին,
որը առարկայով է փոխարինվել:
Այլ կերպ ասած, եթե 2000 տ քաշով «Սիրակուզ»
նավը ճիշտ 2000 տ ջուր դուրս մղի,
ապա այն հազիվ կմնա ջրի մակերեսին:
Իսկ եթե այն 4000 տ ջուր դուրս մղեր, ապա
առանց որևէ խնդրի կլողար ջրի վրա:
Իհարկե, եթե այն միայն 1000 տ ջուր
դուրս մղեր,
Հիերոնը այդքան էլ երջանիկ չէր լինի:
Սա դուրս մղման օրենքն է,
որը ֆիզիկոսները մինչև այժմ անվանում
են Արքիմեդի օրենք:
Այն բացատրում է, թե ինչպես է պողպատե մեծ
նավը լողում փայտե նավակի
կամ էլ լոգարանի պես թեթև:
Եթե նավի ողնուցի կողմից դուրս
մղված ջրի զանգվածը
հավասար է նավի զանգվածին,
ապա ինչ էլ լինի ողնուցից վերև կմնա
ջրի մակերեսին:
Այս ամենը թվում է, թե Արքիմեդի և լոգարանի
մասին մեկ այլ պատմություն է, և
հավանաբար այն պատճառով, որ դրանք
իրականում միևնույն պատմությունն են,
պարզապես մի փոքր խեղաթյուրված:
Արքիմեդի «Էվրիկայի» մասին իրական
պատմությունը ծավալվում է
թագի կամ լատիներեն corona-յի շուրջ:
«Սիրակուզիայի» մասին պատմության հիմքում
ընկած է ողնուցը կամ հունարեն korone:
Արդյո՞ք խառնաշփոթ է եղել:
Մենք դա երբեք չենք իմանա:
Այն օրը, երբ «Սիրակուզ» նավը իր առաջին և
միակ նավարկությանը ժամանեց Եգիպտոս,
կարող ենք միայն պատկերացնել, թե ինչպես էին
Ալեքսանդրիայի բնակիչները հավաքվել
նավահանգստում՝ հիանալու այդ արքայական,
լողացող ապարանքով:
Նմանը չունեցող այս նավը հին աշխարի
Տիտանիկն էր, մի տարբերությամբ միայն,
որ, ի շնորհիվ մեր բարեկամ Արքիմեդի,
այն չսուզվեց: