1 00:00:12,683 --> 00:00:14,513 Merhaba arkadaşlar; 2 00:00:14,513 --> 00:00:17,052 Epistemoloji dersimizin bu programında 3 00:00:17,052 --> 00:00:20,203 epistemoloji nedir sorusunu yanıtlamaya çalışacağız. 4 00:00:20,203 --> 00:00:22,681 Dilerseniz, Kuramsal Bir İşlev Olarak 5 00:00:22,681 --> 00:00:26,032 Epistemolojiyi açıklayarak programımıza başlayalım. 6 00:00:26,032 --> 00:00:31,501 Epistemoloji, bilgi kavramı üzerine geliştirilen kuramsal bir çalışma türüdür. 7 00:00:31,501 --> 00:00:35,583 Bilgi kavramının kendisine kuramsal bir bakış açısı getirmeyi hedefler. 8 00:00:35,583 --> 00:00:39,313 Epistemoloji bilgi dağarcığımıza yeni bilgiler eklemek yerine, 9 00:00:39,568 --> 00:00:42,338 bilgiyi felsefi açıdan inceler. 10 00:00:42,338 --> 00:00:46,418 Sorgulama ve açıklama yapmanın ilk aşamasında epistemolojinin tam olarak 11 00:00:46,418 --> 00:00:49,889 nasıl bir kuramsal çaba olduğunu sorabiliriz. 12 00:00:49,889 --> 00:00:54,429 Epistemolojinin kuramsal çabası tek bir sınıf altında toplanmaz. 13 00:00:54,429 --> 00:01:00,109 Çünkü bilgi üzerine yürütülen felsefi çalışmalar çeşitlilik ve kuramsal renkler içerir. 14 00:01:00,109 --> 00:01:04,570 Epistemolojinin kendisine sorun olarak aldığı temel konuları gözden geçirip, 15 00:01:04,570 --> 00:01:08,400 epistemoloji alanını daha somut bir tarzda anlayalım. 16 00:01:08,400 --> 00:01:12,420 Bu konuların ilki, İnsan Bilgisinin Kaynaklarıdır. 17 00:01:12,420 --> 00:01:16,690 Bilgi sahibi olmak bizim için en sıradan görünen olgulardan biridir 18 00:01:16,690 --> 00:01:19,990 ancak bilginin kaynakları üzerinde çok fazla düşünmeyiz. 19 00:01:19,990 --> 00:01:23,060 “Kaynak” kavramı, dar bir şekilde anlaşıldığında, 20 00:01:23,060 --> 00:01:28,249 toplumsal yaşantımız içinde yer alan “enformasyon kanalları” şeklinde açıklanabilir. 21 00:01:28,249 --> 00:01:33,059 Bilgi kavramını açık hale getirirken, bilginin tanımına ek olarak kuramcılar, 22 00:01:33,059 --> 00:01:37,140 kavramsal çözümlemelerini üretme yönünde de akıl yürütmüşlerdir. 23 00:01:37,140 --> 00:01:41,220 Kavramsal çözümlemeler genelde, ele alınan önemli bir düşünsel 24 00:01:41,220 --> 00:01:44,199 kavramın başka kavramların bileşiminden nasıl 25 00:01:44,199 --> 00:01:46,930 oluştuğunu göstermeyi hedefler. 26 00:01:46,930 --> 00:01:50,471 Çözümlemeler önemli ve yararlı zihinsel eylemlerdir, 27 00:01:50,471 --> 00:01:54,060 çünkü bu tür işlevlerin sonucunda ele alınan kavram daha anlaşılır 28 00:01:54,060 --> 00:01:59,440 bir hâle gelir ve kavramın unsurları belirgin bir şekilde ortaya çıkar. 29 00:01:59,440 --> 00:02:03,870 Felsefeciler, bilginin olanaklılığı konusunda da irdelemelerde bulunup, 30 00:02:03,870 --> 00:02:06,879 genelde sormaya alışık olmadığımız soruları sorarlar. 31 00:02:07,124 --> 00:02:09,819 Günlük yaşamda bilgi alışverişinde bulunur, 32 00:02:09,819 --> 00:02:14,379 bilginin ne olduğunu veya gerçekten olup olmadığını sorgulamayız. 33 00:02:14,379 --> 00:02:18,391 Fakat epistemolojik çalışmalarda, bilginin gerçekten 34 00:02:18,391 --> 00:02:22,399 olanaklı olup olmadığı konusunda derinlikli sorgulamalar yürütülür. 35 00:02:22,399 --> 00:02:26,469 20. yüzyıl felsefesinde kendine yer edinmiş olan bir sorunsal, 36 00:02:26,469 --> 00:02:29,960 bilgi kavramı ve bilgi edinimi süreçleri ile toplumsallık 37 00:02:29,960 --> 00:02:32,509 arasındaki ilişkinin saptanmasıyla ilgilidir. 38 00:02:32,823 --> 00:02:36,524 Felsefe tarihinde, epistemoloji alanında yürütülen çalışmalarda, 39 00:02:36,524 --> 00:02:39,365 toplumsal unsurlar genelde tartışmalara yansımamış 40 00:02:39,365 --> 00:02:42,573 ve bilgi konusundaki araştırmalar neredeyse 41 00:02:42,573 --> 00:02:46,155 “yalıtılmış” bireysel girişimler olarak kalmıştır. 42 00:02:46,155 --> 00:02:50,234 Günümüzde, felsefecilerin eski çağlarda benimsemiş olduğu bilgisel, 43 00:02:50,234 --> 00:02:56,004 düşünsel veya kavramsal normların belli oranda yerinden oynadığı söylenebilir. 44 00:02:56,004 --> 00:02:59,285 Bu değişim, felsefenin temel alanlarında, özellikle 45 00:02:59,285 --> 00:03:04,964 toplumsallık ve tarihsellik konularında, yeni bir bilincin gelişmesi yönündedir. 46 00:03:04,964 --> 00:03:08,384 Epistemoloji, geçirmekte olduğu değişimlerle birlikte, 47 00:03:08,384 --> 00:03:12,523 Eski Yunan’da ortaya atılan sorunsallar ışığında iş görmektedir. 48 00:03:12,523 --> 00:03:16,464 Eski Yunan’ın veya Yeni Çağ’ın bilgi kuramcılarının kafa yorduğu 49 00:03:16,464 --> 00:03:20,404 sorunların bir kısmı günümüzde ilginçliğini koruyor olabilir. 50 00:03:20,404 --> 00:03:24,064 Buna karşın felsefenin geleneksel konularının belli bir bölümünün 51 00:03:24,064 --> 00:03:26,536 bizimle ve bizim içinde yaşadığımız 52 00:03:26,536 --> 00:03:29,705 dünyayla olan ilgisi son derece şüphelidir. 53 00:03:29,705 --> 00:03:32,964 Bu durum da felsefe tarihinin yakından incelenmesi 54 00:03:32,964 --> 00:03:36,285 ve eskinin felsefi sorunları üzerine eğilinmesi konularında 55 00:03:36,285 --> 00:03:40,265 bazı soru işaretlerinin ortaya çıkmasına neden olur. 56 00:03:40,265 --> 00:03:43,714 Felsefe tarihinin büyük düşünürlerinin irdelediği konular 57 00:03:43,714 --> 00:03:47,685 ve hatta kullanılan dil zaman zaman tuhaf ve uzak görünse de 58 00:03:47,685 --> 00:03:50,574 bu konuların çoğunun günümüzün felsefi problemleri 59 00:03:50,574 --> 00:03:54,864 açısından önemli ipuçları taşıdığı bir gerçektir. 60 00:03:54,864 --> 00:03:58,985 Bu konuda yararlı olabilecek bir yaklaşım, 61 00:03:58,985 --> 00:04:02,345 bazı felsefecilerin “varsayımsal sempati” adını verdikleri bir tavır benimsemektir. 62 00:04:02,345 --> 00:04:05,394 Varsayımsal sempati, eserini okumakta olduğumuz 63 00:04:05,394 --> 00:04:08,464 büyük bir düşünürün söylediklerinin tahminen önemli bazı 64 00:04:08,464 --> 00:04:12,894 noktalar içerdiği ve yazarın önemli bir fikri aktarma çabasında 65 00:04:12,894 --> 00:04:17,593 olduğu konusunda bir tavır geliştirip ona bir “şans vermek” demektir. 66 00:04:17,593 --> 00:04:21,173 Üst düzey kavramsal bir etkinlik olan epistemoloji kapsamında 67 00:04:21,173 --> 00:04:25,124 kullanılan merkezcil ve kritik kavramların önemli bir kısmı 68 00:04:25,124 --> 00:04:28,734 günlük dilden devralınan bildik kavramlardır. 69 00:04:28,734 --> 00:04:33,254 Fakat felsefeciler zaman zaman bu kavramları daha açık hale getirerek 70 00:04:33,254 --> 00:04:36,705 ve bazen de belli bir oranda dönüştürerek kullanırlar. 71 00:04:36,705 --> 00:04:39,563 Şimdi bu kavramlara göz atalım. 72 00:04:39,563 --> 00:04:45,594 Norm, en genel haliyle, “düzenleyici ilke veya kural” anlamındadır. 73 00:04:45,594 --> 00:04:49,943 Etik kurallar normatif önermelerin en bilinen örnekleridir. 74 00:04:49,943 --> 00:04:54,554 Normatif önermelerin işlevlerini ve önemini iyi anlamanın bir yolu, 75 00:04:54,554 --> 00:04:59,254 bu tür önermeleri normatif olmayan ifadelerle karşılaştırmaktır. 76 00:04:59,254 --> 00:05:04,323 Betimleyici, tasvir edici veya anlatıcı nitelikte olan yani yalnızca bir 77 00:05:04,323 --> 00:05:07,164 durumu veya olguyu ileten cümleler, 78 00:05:07,164 --> 00:05:10,956 normatif olmayan ifadeler arasında sayılabilir. 79 00:05:10,956 --> 00:05:14,125 Bilgi konusu üzerine çalışan felsefecilerin çoğu 80 00:05:14,125 --> 00:05:17,415 epistemolojinin normatif bir çaba olduğunu söyleyecektir. 81 00:05:17,415 --> 00:05:20,195 Bunun anlamı, bilginin iyi veya doğru örneklerinin, 82 00:05:20,195 --> 00:05:24,055 yani dünyaya dair inançlarımızın nasıl olması gerektiği 83 00:05:24,055 --> 00:05:28,184 konusunun epistemolojinin konuları arasında yer aldığıdır. 84 00:05:28,184 --> 00:05:32,574 Bilgi kavramı epistemolojinin temel irdeleme konusu olsa da 85 00:05:32,574 --> 00:05:35,705 bilginin her boyutu epistemoloji alanı içinde 86 00:05:35,705 --> 00:05:38,414 eşit ölçüde ilgi görmez ve irdelenmez. 87 00:05:38,414 --> 00:05:42,214 Logos içeren veya logos’un içinde yer alan bilgi türleri içinde 88 00:05:42,214 --> 00:05:46,732 felsefecileri en çok meşgul eden bilgi türü önermesel bilgidir. 89 00:05:46,732 --> 00:05:50,795 “Önerme” deyimi, kısaca ve kabaca “bir iddiada bulunan 90 00:05:50,795 --> 00:05:56,454 bir cümlenin içeriğinde barınan düşünce veya fikir” olarak tanımlanabilir. 91 00:05:56,454 --> 00:05:59,594 Dilimizde “doğru” ve “yanlış” hem normatif hem de 92 00:05:59,594 --> 00:06:02,284 tasvire yönelik anlamlar barındırır. 93 00:06:02,284 --> 00:06:06,544 Etik kullanımda doğrunun ve yanlışın farklı bir kavram olduğu da açıktır. 94 00:06:06,544 --> 00:06:09,773 Bu kullanım kendisini betimleyici bağlamda gösterir. 95 00:06:09,773 --> 00:06:12,934 Betimleyici bağlamda ortaya çıkan bu kullanım kapsamında, 96 00:06:12,934 --> 00:06:15,704 bir önerme için “doğru” nitelemesini kullanmak, 97 00:06:15,704 --> 00:06:20,433 onun dünyada olan olgularla uyum içinde olduğunu belirtme anlamını taşır. 98 00:06:20,433 --> 00:06:26,094 Bilişsellik, yalnızca felsefede değil, birçok alanda kullanılan bir kavramdır. 99 00:06:26,094 --> 00:06:30,713 Bu kavram, zaman zaman “bilgisel” ile eş anlamlı olarak da kullanılır 100 00:06:30,713 --> 00:06:35,242 ve “bilgi” ile olan yakın ilişkisi nedeniyle kafa karışıklıklarına neden olur. 101 00:06:35,242 --> 00:06:40,514 ‘Bilişsel’ sıfatı genelde, bir “üst düzey zihinsel işlevler yelpazesi” için kullanılır. 102 00:06:40,514 --> 00:06:44,584 Bu yelpazenin kapsamındaki işlevlerin en önde gelenleri duyular 103 00:06:44,584 --> 00:06:50,245 aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenmedir. 104 00:06:50,245 --> 00:06:54,945 Bu işlevlerin tümü, üst düzey zihinselliği gerektiren süreçler içerir. 105 00:06:54,945 --> 00:07:00,553 “İnanç” ve “inanmak” kavramları denildiğinde akla ilk gelen dinsel bağlamlardır. 106 00:07:00,553 --> 00:07:05,615 “İnanç sahibi olmak” deyiminin ilk çağrıştırdığı kavram “Tanrı”dır. 107 00:07:05,615 --> 00:07:09,084 Tanrı inancı düşüncesine ek olarak, “inanç” kavramı, “güven” 108 00:07:09,084 --> 00:07:13,375 ve “kararlılık” kavramları ile ilintili olarak da sıkça kullanılır. 109 00:07:13,375 --> 00:07:15,535 Dünya bilgimiz açısından bakıldığında, 110 00:07:15,535 --> 00:07:20,074 inanç bilgiyi hedeflemenin ve bilgiye yönelmenin bir parçasıdır. 111 00:07:20,074 --> 00:07:23,653 Bu konuda dikkat edilmesi gereken nokta, bir inancın 112 00:07:23,653 --> 00:07:28,663 “inanç” etiketini hak edebilmesi için, doğru olmak zorunda olmadığıdır. 113 00:07:28,663 --> 00:07:33,074 İnançlarımızın bir kısmı doğru, bir kısmı ise yanlıştır. 114 00:07:33,074 --> 00:07:37,914 “Kanıt”ın epistemolojik çalışmalar kapsamında önemli bir işlevi vardır. 115 00:07:37,914 --> 00:07:43,315 Bu kavram, insanın bilgisel durumlarının felsefi irdelemesi sırasında sıkça kullanılır. 116 00:07:43,315 --> 00:07:46,645 İnsan bilgisi, fakında olalım ya da olmayalım, 117 00:07:46,645 --> 00:07:49,834 ağırlıklı olarak kanıt olgusu üzerinde kurulur. 118 00:07:49,834 --> 00:07:52,485 Ancak her kanıt doğru olmayabilir. 119 00:07:52,485 --> 00:07:56,283 Bazı kanıtlar bizi yanıltsa da “kanıt” kapsamında yer alır. 120 00:07:56,283 --> 00:07:59,044 Gündelik bir sohbet sırasında yanlış bir önermeyi duyan 121 00:07:59,044 --> 00:08:02,766 birey bu duyumu temel alarak yanlış inanç oluşturabilir. 122 00:08:02,766 --> 00:08:07,264 Ancak, bu yanlış önermeye inanan insanın da kanıtsal bir zincir 123 00:08:07,264 --> 00:08:10,095 içinde inanç oluşturduğunu söylemeliyiz. 124 00:08:10,095 --> 00:08:13,414 Kanıtın kavramsal betimlemesi ile kanıtının yeterliliği 125 00:08:13,414 --> 00:08:17,203 veya yetersizliği konuları birbirinden ayrıdır. 126 00:08:17,203 --> 00:08:21,214 Son olarak, Epistemolojik Gerekçelendirme kavramını ele alalım. 127 00:08:21,214 --> 00:08:25,085 “Gerekçe” kavramı aslında logos’un esas anlamlarından biridir 128 00:08:25,085 --> 00:08:30,765 ve tahmin edileceği gibi, insanı diğer canlılardan ayıran özelliklerin başında yer alır. 129 00:08:30,765 --> 00:08:33,724 Bizim sahip olduğumuz bilgilerin ezici bir çoğunluğu, 130 00:08:33,724 --> 00:08:37,864 bir gerekçelendirme süreci veya yapısı sayesinde yaşam bulur. 131 00:08:37,864 --> 00:08:40,785 Tersinden düşünürsek, hiçbir gerekçesi olmadan 132 00:08:40,785 --> 00:08:44,215 edindiğimiz inançların önemli bir kısmı epistemolojik açıdan 133 00:08:44,215 --> 00:08:46,893 ciddi sorunlar arz eder, diyebiliriz. 134 00:08:46,893 --> 00:08:51,135 Evet, arkadaşlar; Epistemoloji dersimizin bu programında 135 00:08:51,135 --> 00:08:54,024 epistemoloji nedir sorusunu yanıtlamaya çalıştık. 136 00:08:54,024 --> 00:08:56,504 Bir başka programda görüşmek üzere, hoşça kalın.