WEBVTT

00:00:00.350 --> 00:00:01.740
Hãy tưởng tượng một ngày

00:00:01.740 --> 00:00:04.650
tất cả đồng hồ và 
máy tính trên Trái Đất đều hỏng,

00:00:04.650 --> 00:00:06.840
và tất cả lịch biến mất.

00:00:06.840 --> 00:00:09.470
Làm thế nào để bạn theo dõi 
được thời gian đã trôi qua?

00:00:09.470 --> 00:00:11.680
bạn có thể nhìn lên Mặt Trăng

00:00:11.680 --> 00:00:13.760
Con người đã sử dụng Mặt Trăng
để theo dõi

00:00:13.760 --> 00:00:15.290
thời gian trong hàng ngàn năm.

00:00:15.290 --> 00:00:17.460
Không phải ngẫu nhiên
mà từ "moon" (Mặt Trăng)

00:00:17.460 --> 00:00:20.020
liên quan đến từ "month"(tháng)
trong tiếng Anh cổ

00:00:20.020 --> 00:00:22.910
Mặt Trăng là vệ tinh tự nhiên
duy nhất của Trái Đất.

00:00:22.910 --> 00:00:25.290
Vệ tinh tự nhiên là một vật thể tự nhiên

00:00:25.290 --> 00:00:26.840
quay quanh một hành tinh.

00:00:26.840 --> 00:00:28.490
Một số hành tinh
trong hệ mặt trời

00:00:28.490 --> 00:00:30.760
chúng ta có hơn 50 vệ tinh
hay những mặt trăng

00:00:30.760 --> 00:00:32.600
nhưng Trái Đất chỉ có một

00:00:32.600 --> 00:00:35.150
Mặt Trăng không tự phát ra ánh sáng riêng.

00:00:35.150 --> 00:00:36.560
Ta nhìn Mặt Trăng từ Trái Đất

00:00:36.560 --> 00:00:39.130
vì nó được chiếu sáng một
phần bởi ánh sáng từ Mặt Trời

00:00:39.130 --> 00:00:41.360
Thực tế, ánh trăng chỉ 
là ánh sáng Mặt trời

00:00:41.360 --> 00:00:43.360
phản chiếu từ Mặt Trăng xuống Trái Đất

00:00:43.360 --> 00:00:45.280
Mặt Trăng mất khoảng 27 ngày

00:00:45.280 --> 00:00:47.110
để quay hết 1 vòng hoàn chỉnh Trái Đất

00:00:47.110 --> 00:00:49.530
Và khi thực hiện điều đó, 
phần chiếu sáng ta thấy

00:00:49.530 --> 00:00:51.940
bị thay đổi hình dạng
nhìn từ Trái Đất.

00:00:51.940 --> 00:00:56.310
Những hình dạng này được
gọi là các pha của Mặt Trăng,

00:00:56.310 --> 00:00:58.870
Vậy tại sao ta lại thấy các 
pha Mặt Trăng khác nhau?

00:00:58.870 --> 00:01:02.690
27 ngày Mặt Trăng quay 
quanh Trái Đất một vòng cũng chính là

00:01:02.690 --> 00:01:03.600
khoảng thời gian

00:01:03.600 --> 00:01:06.050
Mặt Trăng tự quay 
trên trục của nó một vòng

00:01:06.050 --> 00:01:07.680
nghĩa là cùng một
mặt của Mặt trăng

00:01:07.680 --> 00:01:09.170
luôn hướng về phía chúng ta.

00:01:09.170 --> 00:01:11.210
Cùng lúc Mặt Trời luôn chiếu sáng một nửa

00:01:11.210 --> 00:01:12.750
bề mặt hình cầu của Mặt Trăng

00:01:12.750 --> 00:01:14.970
Tuy nhiên, phía của
Mặt Trăng hướng về chúng ta

00:01:14.970 --> 00:01:16.590
không phải lúc nào cũng là

00:01:16.590 --> 00:01:17.930
phần Mặt Trời chiếu sáng.

00:01:17.930 --> 00:01:19.928
Nó khiến Mặt trăng có hình dạng khác nhau

00:01:19.928 --> 00:01:21.300
hoặc các mặt khác nhau trời,

00:01:21.300 --> 00:01:22.870
tùy vào thời gian trong tháng

00:01:22.870 --> 00:01:25.330
Hãy cùng xem kỹ hơn các pha của Mặt Trăng.

00:01:25.330 --> 00:01:27.200
Đầu tiên, chúng ta có trăng non,

00:01:27.200 --> 00:01:29.360
xảy ra khi Mặt Trăng ở gần Mặt Trời nhất

00:01:29.360 --> 00:01:30.330
trên quỹ đạo của nó

00:01:30.330 --> 00:01:32.160
Trong pha này phần sáng của Mặt Trăng

00:01:32.160 --> 00:01:34.020
hoàn toàn quay lưng lại với Trái Đất.

00:01:34.020 --> 00:01:36.040
vậy trông giống như Mặt Trăng đã biến mất

00:01:36.040 --> 00:01:38.820
Trong một hoặc hai ngày
chúng ta có thể nhìn thấy một mảnh

00:01:38.820 --> 00:01:40.410
trăng nhỏ trên bầu trời.

00:01:40.410 --> 00:01:41.900
Trong vài ngày tiếp theo,

00:01:41.900 --> 00:01:44.660
trăng khuyết sẽ xuất hiện
ngày càng lớn hơn.

00:01:44.660 --> 00:01:46.050
Khi Mặt Trăng dường như to

00:01:46.050 --> 00:01:48.800
hơn từ ngày này sang ngày khác,
Mặt Trăng đang sáng dần

00:01:48.800 --> 00:01:49.780
Ở pha trăng này

00:01:49.780 --> 00:01:52.010
được gọi là trăng khuyết

00:01:52.010 --> 00:01:53.330
Bạn có thể thấy đôi khi

00:01:53.330 --> 00:01:55.680
ta nhìn thấy phần còn lại của
Mặt Trăng trong tối

00:01:55.680 --> 00:01:58.450
Do Trái Đất phản chiếu ánh sáng
Mặt Trời lên Mặt Trăng,

00:01:58.450 --> 00:02:00.570
Như Mặt Trăng phản ánh sáng xuống Trái Đất

00:02:00.570 --> 00:02:03.090
Cuối cùng Mặt Trăng 
thay đổi hình dạng nhiều

00:02:03.090 --> 00:02:04.710
đến mức không còn
là hình lưỡi liềm

00:02:04.710 --> 00:02:06.700
mà là một hình bán nguyệt trên bầu trời

00:02:06.700 --> 00:02:08.990
Đây được gọi là bán nguyệt tuần đầu tiên

00:02:08.990 --> 00:02:10.080
Có hai cách để lý giải

00:02:10.080 --> 00:02:12.250
tại sao pha này được gọi là bán nguyệt

00:02:12.250 --> 00:02:14.840
Dù trông như Mặt Trăng 
được chiếu sáng một nửa

00:02:14.840 --> 00:02:16.550
nhưng Mặt Trăng là một hình cầu.

00:02:16.550 --> 00:02:19.420
Vậy ta chỉ có thể nhìn thấy 
một nửa Mặt Trăng từ Trái Đất.

00:02:19.420 --> 00:02:20.540
Trong thời gian này

00:02:20.540 --> 00:02:23.460
Mặt Trăng tạo thành một 
góc vuông với Trái Đất và Mặt Trời

00:02:23.460 --> 00:02:25.450
nghĩa là chúng ta thấy
một phần được chiếu

00:02:25.450 --> 00:02:27.460
sáng của một nửa Mặt Trăng
luôn hướng về ta

00:02:27.460 --> 00:02:30.260
một nửa của một nửa
ta gọi là bán nguyệt

00:02:30.260 --> 00:02:31.950
Ngoài ra bán nguyệt tuần đầu tiên

00:02:31.950 --> 00:02:33.950
xảy ra khi Mặt Trăng đi được một phần tư

00:02:33.950 --> 00:02:35.490
trên quỹ đạo mới của nó.

00:02:35.490 --> 00:02:37.930
tiếp đó, ta có trăng khuyết
đầu tháng

00:02:37.930 --> 00:02:41.160
Từ "gibbous" xuất phát từ tiếng 
Latinh có nghĩa là "gù lưng".

00:02:41.160 --> 00:02:43.880
Khi Mặt Trăng xa 
Mặt Trời nhất trên quỹ đạo của nó

00:02:43.880 --> 00:02:46.350
mặt được chiếu sáng
hoàn toàn hướng về Trái Đất

00:02:46.350 --> 00:02:48.610
Giai đoạn này được gọi là trăng tròn

00:02:48.610 --> 00:02:51.000
nhưng Mặt Trăng vẫn chưa hoàn thành.

00:02:51.000 --> 00:02:53.630
Nó mới chỉ đi được một nửa chu kỳ.

00:02:53.630 --> 00:02:56.470
tiếp ta có các pha giống
nhau nhưng ngược chiều

00:02:56.470 --> 00:02:58.840
Khi Mặt Trăng dường như ngày càng nhỏ hơn

00:02:58.840 --> 00:03:00.520
đây là trăng khuyết cuối tháng

00:03:00.520 --> 00:03:02.500
Trăng tròn dường như co lại

00:03:02.500 --> 00:03:04.900
và ta vành trăng dần khuyết đi

00:03:04.900 --> 00:03:06.810
đây là trăng bán nguyệt cuối tháng

00:03:06.810 --> 00:03:08.700
nó xảy ra khi Mặt Trăng đi được ba phần

00:03:08.700 --> 00:03:09.940
tư trên quỹ đạo của nó,

00:03:09.940 --> 00:03:11.580
Mặt Trăng tạo một góc vuông khác

00:03:11.580 --> 00:03:12.930
với Mặt Trời và Trái Đất.

00:03:12.930 --> 00:03:15.140
Mặt trăng co nhiều hơn nữa,

00:03:15.140 --> 00:03:17.520
và nó trở thành lưỡi liềm khuyết,

00:03:17.520 --> 00:03:20.550
chu kỳ bắt đầu lại với 
một trăng non khác.

00:03:20.550 --> 00:03:23.760
Mặc dù Mặt Trăng hoàn thành 
một quỹ đạo cứ sau 27 ngày,

00:03:23.760 --> 00:03:27.810
các pha của Mặt Trăng thực sự
lặp lại khoảng 29,5 ngày một lần.

00:03:27.810 --> 00:03:29.833
Là do Trái Đất quay quanh 
Mặt Trời trong

00:03:29.833 --> 00:03:31.830
khi Mặt Trăng hoàn thành quỹ đạo của nó

00:03:31.830 --> 00:03:34.960
vậy Mặt Trăng phải di chuyển
thêm một chút để đuổi kịp

00:03:34.960 --> 00:03:36.570
Mặt Trăng không
chỉ là thứ đẹp đẽ

00:03:36.570 --> 00:03:37.740
để ngắm trên bầu trời,

00:03:37.740 --> 00:03:40.010
hay chỉ là cách dễ dàng
để theo dõi thời gian

00:03:40.010 --> 00:03:42.240
Lực hấp dẫn của Mặt Trăng
chi phối thủy triều

00:03:42.240 --> 00:03:44.660
sự lên xuống của nước ở đại dương

00:03:44.660 --> 00:03:46.180
hồ và sông.

00:03:46.180 --> 00:03:50.320
Thủy triều cho phép các hệ sinh 
thái độc đáo tồn tại, như các vũng triều.

00:03:50.320 --> 00:03:52.400
ta có thể sử dụng
thủy triều để tạo ra điện

00:03:52.400 --> 00:03:53.900
và các nhà máy điện thủy triều.

00:03:53.900 --> 00:03:56.800
Mặt Trăng cũng giúp giữ 
cho trục Trái Đất ổn định.

00:03:56.800 --> 00:03:59.130
Không có nó hành tinh
của ta sẽ lắc lư dữ dội hơn

00:03:59.130 --> 00:04:01.370
trên trục của nó trong thời gian dài

00:04:01.370 --> 00:04:03.950
nó sẽ làm thay đổi thời tiết 
và mùa của chúng ta.

00:04:03.950 --> 00:04:05.230
Vậy khi lịch của bạn

00:04:05.230 --> 00:04:08.050
có khả năng bốc cháy vào ngày mai

00:04:08.050 --> 00:04:09.350
bạn vẫn nên
cảm ơn Mặt Trăng

00:04:09.350 --> 00:04:11.240
vì đã là một ảnh hưởng ổn định
và là

00:04:11.240 --> 00:04:12.953
bạn đời của hành tinh chúng ta.