0:00:00.350,0:00:01.740 Təsəvvür edin ki, bir gün 0:00:01.740,0:00:04.650 Yerdəki bütün saatlar və [br]kompüterlər xarab oldu və 0:00:04.650,0:00:06.840 təqvimlər yox oldu. 0:00:06.840,0:00:09.470 Nə qədər vaxt keçdiyini [br]necə hesablayarıq? 0:00:09.470,0:00:11.680 Lakin, siz Aya baxıb vaxtı bilə bilərsiniz. 0:00:11.680,0:00:13.760 İnsanlar min illərdir ki, [br]saatı müəyyən etmək 0:00:13.760,0:00:15.290 Aydan istifadə ediblər. 0:00:15.290,0:00:17.460 Təsadüfi deyil ki, ay sözü qədim 0:00:17.460,0:00:20.020 ingilis dilində "təqvim [br]ayı" sözü ilə bağlıdır. 0:00:20.020,0:00:22.910 Ay Yerin yeganə[br]təbii peykidir. 0:00:22.910,0:00:25.290 Təbii peyk bir planetin orbitində[br]fırlanan və təbii olaraq 0:00:25.290,0:00:26.840 meydana gələn cisimdir. 0:00:26.840,0:00:28.490 Günəş sistemimizdəki bəzi planetlərin 0:00:28.490,0:00:30.760 50-dən çox peyki və ya Ayı var, lakin Yerin 0:00:30.760,0:00:32.600 sadəcə bir peyki və ya bir Ayı var var. 0:00:32.600,0:00:35.150 Ay öz işığını yaratmır. 0:00:35.150,0:00:36.560 Biz Ayı Yer kürəsindən görə bilərik, 0:00:36.560,0:00:39.130 çünki günəşdən gələn[br]işıqla qismən işıqlanır. 0:00:39.130,0:00:41.360 Əslində, ay işığı Aydan Yerə 0:00:41.360,0:00:43.360 əks olunan günəş işığıdır. 0:00:43.360,0:00:45.280 Ayın Yer ətrafında tam 0:00:45.280,0:00:47.110 orbiti təxminən 27 gün çəkir. 0:00:47.110,0:00:49.530 Ona görə də, Ayın işıqlı hissəsi 0:00:49.530,0:00:51.940 Yerdən baxdıqda şəklini [br]dəyişirmiş kimi görünür. 0:00:51.940,0:00:56.310 Bu formalara [br]ay fazaları deyilir. 0:00:56.310,0:00:58.870 Bəs niyə biz Ayın müxtəlif fazalarını görürük? 0:00:58.870,0:01:02.690 Deməli Ayın Yer ətrafında [br]bir dəfə dövr etməsi üçün lazım 0:01:02.690,0:01:03.600 olan 27 gün, Ayın öz oxu ətrafında 0:01:03.600,0:01:06.050 bir dəfə fırlanması üçün [br]sərf etdiyi vaxtla eynidir. 0:01:06.050,0:01:07.680 Bu o deməkdir ki,Ayın 0:01:07.680,0:01:09.170 eyni tərəfi həmişə bizə baxır. 0:01:09.170,0:01:11.210 Eyni zamanda, günəş həmişə 0:01:11.210,0:01:12.750 Ayın sferasının yarısını işıqlandırır. 0:01:12.750,0:01:14.970 Buna baxmayaraq, [br]Ayın bizə baxan tərəfi 0:01:14.970,0:01:16.590 həmişə Ayın günəş tərəfindən 0:01:16.590,0:01:17.930 işıqlanan hissəsi deyil. 0:01:17.930,0:01:19.928 Bu, ayın təqvimindən [br]asılı olaraq Ayın səmada 0:01:19.928,0:01:21.300 fərqli formalarda və ya 0:01:21.300,0:01:22.870 şəkildə olması ilə əlaqədardır. 0:01:22.870,0:01:25.330 Gəlin Ayın fazalarına daha [br]yaxından nəzər salaq. 0:01:25.330,0:01:27.200 Birincisi, Ay öz orbitində 0:01:27.200,0:01:29.360 Günəşə ən[br]yaxın olduğu zaman 0:01:29.360,0:01:30.330 yeni ay görünür. 0:01:30.330,0:01:32.160 Bu mərhələdə Ayın işıqlanan[br]tərəfi tamamilə 0:01:32.160,0:01:34.020 Yerdən uzaqlaşır. 0:01:34.020,0:01:36.040 Beləliklə, Ay yoxa çıxmış kimi görünür. 0:01:36.040,0:01:38.820 Bir və ya iki gündən sonra[br]biz səmada azacıq da olsa 0:01:38.820,0:01:40.410 ayı görə biləcəyik. 0:01:40.410,0:01:41.900 Növbəti bir neçə gün 0:01:41.900,0:01:44.660 ərzində aypara [br]daha da böyüyəcək. 0:01:44.660,0:01:46.050 Gün keçdikcə ayın böyüdüynü 0:01:46.050,0:01:48.800 gördüyumüz zaman [br]Ayın böyüdüyünü deyirik. 0:01:48.800,0:01:49.780 Ona görə də ayın bu 0:01:49.780,0:01:52.010 mərhələsi dolan ay adlanır. 0:01:52.010,0:01:53.330 Bəzən ayın geri qalan 0:01:53.330,0:01:55.680 hissəini hələ də [br]kölgədə görə bilirik. 0:01:55.680,0:01:58.450 Bunun səbəbi ,Ayın[br]Yerə işığı əks etdirdiyi kimi, 0:01:58.450,0:02:00.570 Yer günəş işığını[br]Aya əks etdirir. 0:02:00.570,0:02:03.090 Nəhayət, Ay şəklini o [br]qədər dəyişir ki, o, 0:02:03.090,0:02:04.710 artıq aypara deyil, səmada 0:02:04.710,0:02:06.700 yarım dairə formasındadır. 0:02:06.700,0:02:08.990 Buna birinci rüb ay deyilir. 0:02:08.990,0:02:10.080 Bu mərhələnin niyə dörddəbir 0:02:10.080,0:02:12.250 ay adlandırıldığını düşünməyin iki səbəbi var. 0:02:12.250,0:02:14.840 Ayın yarısı işıqlandırılmış[br]kimi görünsə də, 0:02:14.840,0:02:16.550 Ay kürə şəklindədir. 0:02:16.550,0:02:19.420 Beləliklə, biz Yerdən Ayın[br]yalnız yarısını görə bilərik. 0:02:19.420,0:02:20.540 Ayın dörddə biri ərzində 0:02:20.540,0:02:23.460 Ay Yer və Günəşlə düz [br]bucaq əmələ gətirir. 0:02:23.460,0:02:25.450 Bu o deməkdir ki, biz həmişə 0:02:25.450,0:02:27.460 Ayın bizə baxan yarısının yarı işıqlandırılmış [br]bir hissəsi olduğunu başa düşürük. 0:02:27.460,0:02:30.260 Bu yarının yarısıdır, yəni dorddə birdir. 0:02:30.260,0:02:31.950 Həmçinin, ayın ilk dörddəbir 0:02:31.950,0:02:33.950 vəziyyəti,Ay yeni dövrünün [br]dörddə birini keçdikdə , 0:02:33.950,0:02:35.490 baş verir. 0:02:35.490,0:02:37.930 Sonra, dolanay var. 0:02:37.930,0:02:41.160 “Gibbous” sözü latın sözündən[br]olub, donqar, qozbel mənasını verir. 0:02:41.160,0:02:43.880 Ay öz orbitində Günəşdən [br]ən uzaqda olduqdan sonra 0:02:43.880,0:02:46.350 Ayın günəşlə tam[br]işıqlanan tərəfi Yerə baxır. 0:02:46.350,0:02:48.610 Biz bu mərhələni tam ay adlandırırıq, 0:02:48.610,0:02:51.000 lakin Ay hələ tamamlanmayıb. 0:02:51.000,0:02:53.630 Dövrün yalnız yarısı tamamlandı. 0:02:53.630,0:02:56.470 Sonra, eyni lakin əksinə [br]mərhələlərimiz var. 0:02:56.470,0:02:58.840 Ay kiçikləşdikcə, [br]biz onun 0:02:58.840,0:03:00.520 azaldığını görürük. 0:03:00.520,0:03:02.500 Bütöv Ay daralır, sonra isə 0:03:02.500,0:03:04.900 biz azalan ayı görürük. 0:03:04.900,0:03:06.810 Sonra üçüncü rüb ay var. 0:03:06.810,0:03:08.700 Bu, Ay öz dövrü ilə[br]dörddə üçü tamamladıqda 0:03:08.700,0:03:09.940 və Ay Günəş və Yerlə 0:03:09.940,0:03:11.580 başqa bir düz bucaq 0:03:11.580,0:03:12.930 əmələ gətirdikdə baş verir. 0:03:12.930,0:03:15.140 Ay daha da kiçilir və o, 0:03:15.140,0:03:17.520 azalan ayparaya çevrilir və 0:03:17.520,0:03:20.550 dövr başqa bir yeni [br]ayla yenidən başlayır. 0:03:20.550,0:03:23.760 Ay hər 27 gündə bir orbitini [br]tamamlasa da, Ayın fazaları 0:03:23.760,0:03:27.810 əslində hər 29,5 [br]gündə təkrarlanır. 0:03:27.810,0:03:29.833 Bunun səbəbi, Ayın orbitini[br]tamamladığı vaxt 0:03:29.833,0:03:31.830 Yerin Günəş ətrafında fırlanmasıdır. 0:03:31.830,0:03:34.960 Beləliklə, Ayın çatması üçün[br]bir az əlavə səyahət etməlidir. 0:03:34.960,0:03:36.570 Ay sadəcə səmada baxmaq[br]üçün gözəl bir cisim və ya 0:03:36.570,0:03:37.740 vaxtı izləmək üçün 0:03:37.740,0:03:40.010 asan bir yol deyil. 0:03:40.010,0:03:42.240 Ayın cazibə qüvvəsi okeanlarda, 0:03:42.240,0:03:44.660 göllərdə və çaylarda[br]suyun qalxması və enməsinə 0:03:44.660,0:03:46.180 səbəb olan gelgitləri idarə edir. 0:03:46.180,0:03:50.320 Dalğalar, gelgit hovuzları kimi unikal [br]ekosistemlərin mövcud olmasına imkan verir. 0:03:50.320,0:03:52.400 Biz gelgitlərdən elektrik enerjisi və[br]gelgit elektrik stansiyaları 0:03:52.400,0:03:53.900 yaratmaq üçün istifadə edə bilərik. 0:03:53.900,0:03:56.800 Ay həmçinin Yerə girişi [br]sabit saxlamağa kömək edir. 0:03:56.800,0:03:59.130 Onsuz planetimiz uzun [br]illər boyu öz oxu ətrafında sabit 0:03:59.130,0:04:01.370 şəkildə fırlanmaz və 0:04:01.370,0:04:03.950 bu da tempraturu və [br]fəsilləri dəyişdirərdi. 0:04:03.950,0:04:05.230 Əgər təqviminizin sabah 0:04:05.230,0:04:08.050 özbaşına xarab olması [br]ehtimalı az olsa da, siz hələ də 0:04:08.050,0:04:09.350 Aya belə sabitləşdirici təsir 0:04:09.350,0:04:11.240 və planetimizə yaxşı yoldaş 0:04:11.240,0:04:12.953 olduğuna görə təşəkkür edə bilərsiniz.