1
00:00:00,320 --> 00:00:01,880
Gəlin, bir az Maksvell-Bolsman

2
00:00:01,880 --> 00:00:04,130
paylanması haqqında düşünək.

3
00:00:04,130 --> 00:00:05,360
Burada olan bu şəkil

4
00:00:05,360 --> 00:00:07,540
Ceyms Klerk Maksvelə aiddir.

5
00:00:07,540 --> 00:00:08,340
Bu şəkli sevirəm

6
00:00:08,340 --> 00:00:09,140
o yoldaşı Ketrin

7
00:00:09,140 --> 00:00:11,430
Maksvellədir və məncə bu onların itidir.

8
00:00:12,430 --> 00:00:15,800
Ceyms Maksvell, Maksvell tənlikləri ilə

9
00:00:15,800 --> 00:00:17,550
məşhur olan fizikanın titanıdır.

10
00:00:17,550 --> 00:00:19,550
O, həmçinin, rəngli fotoqrafiyada

11
00:00:19,550 --> 00:00:22,030
əsaslı işlər görmüşdür və

12
00:00:22,030 --> 00:00:23,720
ideallaşdırılmış qaz zərrələrinin

13
00:00:23,720 --> 00:00:26,520
hava zərrələrinin sürət paylanması necədir

14
00:00:26,520 --> 00:00:29,020
fikrini irəli sürmüşdür.

15
00:00:29,020 --> 00:00:32,420
Buradakı centlmen Lüdviq Bolsmandır və

16
00:00:32,420 --> 00:00:34,960
o, statistik mexanikanın atası və ya

17
00:00:34,960 --> 00:00:37,880
yaradıcılarından biri sayılır.

18
00:00:37,880 --> 00:00:40,920
Maksvell-Bolsman paylanması üzərindən

19
00:00:40,920 --> 00:00:41,920
əməkdaşlıq etmədilər

20
00:00:42,225 --> 00:00:43,225
amma müstəqil eyni

21
00:00:43,377 --> 00:00:44,377
paylanmaya gəldilər.

22
00:00:44,530 --> 00:00:46,490
Onlar " havadakı zərrələrin sürətlərinin

23
00:00:46,490 --> 00:00:50,737
paylanması necədir?"sualını təsvir etdilər

24
00:00:50,737 --> 00:00:52,290
Gəlin, bir az geriyə gedək və

25
00:00:52,290 --> 00:00:54,100
kiçik bir düşüncə təcrübəsi edək.

26
00:00:54,100 --> 00:00:56,900
Tutaq ki, burada bir qabım var.

27
00:00:57,570 --> 00:00:58,570
Burada bir qabım var.

28
00:00:59,240 --> 00:01:00,880
Onun içində hava var.

29
00:01:01,290 --> 00:01:03,720
Hava daha çox azotdan təşkil olunub.

30
00:01:03,720 --> 00:01:05,350
Gəlin, sadələşdirmək üçün

31
00:01:05,350 --> 00:01:06,778
deyək ki içində ancaq azot var

32
00:01:06,778 --> 00:01:10,844
Burada bir neçə azot molekulu çəkək.

33
00:01:10,844 --> 00:01:13,558
Tutaq ki, termometr də var.

34
00:01:13,558 --> 00:01:15,590
Mən termometri buraya qoyuram.

35
00:01:15,590 --> 00:01:19,936
Termometr 300 Kelvin göstərir.

36
00:01:24,190 --> 00:01:27,320
300 Kelvin temperatur nə deməkdir?

37
00:01:27,660 --> 00:01:29,510
Bizim gündəlik həyatımızda çox

38
00:01:29,510 --> 00:01:31,730
güclü temperatur hissimiz olur.

39
00:01:31,730 --> 00:01:33,200
Mən isti şeyə toxunmaq istəmirəm

40
00:01:33,200 --> 00:01:34,630
Bu, məni yandıracaq.

41
00:01:34,630 --> 00:01:38,650
yaxud bu, soyuqdur, məni titrədəcək.

42
00:01:38,650 --> 00:01:40,080
Bu, beynimizin temperaturu

43
00:01:40,080 --> 00:01:42,300
necə qəbul etməsidir.

44
00:01:42,300 --> 00:01:45,760
Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?

45
00:01:45,760 --> 00:01:47,630
Temperatur haqqında

46
00:01:47,630 --> 00:01:49,420
düşünməyin bir yolu da, bu temperatur

47
00:01:49,420 --> 00:01:51,530
haqqında düşünməyin çox dəqiq

48
00:01:51,530 --> 00:01:52,750
yolu olardı, tempera-

49
00:01:52,750 --> 00:01:54,140
bunu səhv deyirəm.

50
00:01:55,270 --> 00:01:59,480
Temperatur həmin sistemdəki molekulların

51
00:01:59,480 --> 00:02:02,919
orta kinetik enerjisi ilə mütənasibdir..

52
00:02:02,919 --> 00:02:03,900
Gəlin, belə yazaq.

53
00:02:03,900 --> 00:02:08,636
Temperatur orta kinetik enerjilə mütənasibdir

54
00:02:11,140 --> 00:02:12,140
sistemdəki orta

55
00:02:13,430 --> 00:02:14,430
kinetik enerji.

56
00:02:18,010 --> 00:02:19,600
Ancaq orta kinetik enerji yazacam

57
00:02:19,600 --> 00:02:21,952
Gəlin bunu bir az daha dəqiqləşdirək.

58
00:02:21,952 --> 00:02:25,810
Tutaq ki, bizim iki konteynerimiz var.

59
00:02:25,810 --> 00:02:27,297
Bu, birinci konteynerdir

60
00:02:28,364 --> 00:02:31,480
və iki konteyner burada - sağdadır.

61
00:02:31,480 --> 00:02:33,240
Tutaq ki, onlarda eyni sayda

62
00:02:33,240 --> 00:02:36,060
azot qaz molekulları var.

63
00:02:36,060 --> 00:02:37,440
Mən burada 10 ədəd çəkirəm.

64
00:02:37,440 --> 00:02:38,830
Bu aydındır ki, real deyil,

65
00:02:38,830 --> 00:02:40,350
daha da çox molekul var.

66
00:02:40,350 --> 00:02:45,350
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

67
00:02:45,648 --> 00:02:50,640
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

68
00:02:51,030 --> 00:02:52,760
Deyək ki, biz temperaturun

69
00:02:52,760 --> 00:02:55,210
300 Kelvin olduğunu bilirik.

70
00:02:56,440 --> 00:02:58,940
Bu sistemin temperaturu 300 Kelvindir.

71
00:02:58,940 --> 00:03:01,500
Bu sistemin temperaturu isə 200 Kelvindir.

72
00:03:02,040 --> 00:03:04,900
Əgər bu molekulların nə etdiyini təsəvvür

73
00:03:04,900 --> 00:03:05,900
etmək istəsəm onların

74
00:03:05,900 --> 00:03:07,450
ətrafda hərəkət etdiyini,toqquşduqlarını

75
00:03:07,450 --> 00:03:09,540
birlikdə hərəkət etmədiyini görərəm.

76
00:03:10,540 --> 00:03:11,810
Sistemdə molekulların orta

77
00:03:12,810 --> 00:03:15,010
kinetik enerjisı etdikcə daha da qalxır.

78
00:03:15,010 --> 00:03:16,440
Ola bilər ki, o istiqamətdə

79
00:03:16,440 --> 00:03:18,965
hərəkət edən molekullarınız var.

80
00:03:18,965 --> 00:03:20,830
Belə ki, onun sürət budur.

81
00:03:20,830 --> 00:03:22,610
Bunun bu sürəti var.

82
00:03:22,610 --> 00:03:23,770
Bu o istiqamətdə gedir.

83
00:03:23,770 --> 00:03:25,800
Ola bilər ki, bu çox hərəkət etmir.

84
00:03:25,800 --> 00:03:27,100
Ola bilər ki, bu, həqiqətən

85
00:03:27,100 --> 00:03:28,100
sürətlə hərəkət edir.

86
00:03:28,100 --> 00:03:29,340
Bu o yolla lap sürətlə gedir.

87
00:03:30,340 --> 00:03:32,040
Bu belə edir.

88
00:03:32,270 --> 00:03:33,416
Bu da eynilə.

89
00:03:33,712 --> 00:03:35,130
Bu da belə edir.

90
00:03:35,132 --> 00:03:37,200
Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,

91
00:03:37,200 --> 00:03:40,750
sizin hələ də çox sürətlə hərəkət edən

92
00:03:40,750 --> 00:03:41,800
molekullarımız olacaq.

93
00:03:41,800 --> 00:03:43,060
Bəlkə də bu molekul

94
00:03:43,060 --> 00:03:43,930
burdakı digər molekullardan

95
00:03:43,930 --> 00:03:44,800
daha sürətlə gedir.

96
00:03:44,800 --> 00:03:46,840
Amma ortalama buradakı molekulların aşağı

97
00:03:46,840 --> 00:03:48,730
kinetik enerjisi var.

98
00:03:48,730 --> 00:03:50,780
Bu ola bilər ki bunu edir.

99
00:03:50,780 --> 00:03:52,750
Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.

100
00:03:52,750 --> 00:03:56,520
Ortalama aşağı kinetik enerjiləri olacaq.

101
00:03:56,520 --> 00:03:58,110
Bu demək deyil ki, bu molekullar

102
00:03:58,110 --> 00:04:00,110
bütün digər molekullardan yavaşdır,

103
00:04:00,110 --> 00:04:02,160
yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.

104
00:04:02,160 --> 00:04:06,901
Amma onların az kinetik enerjisi olacaq.

105
00:04:06,901 --> 00:04:08,930
Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.

106
00:04:08,930 --> 00:04:10,600
Və bu paylanma Maksvell-Bolsman

107
00:04:10,600 --> 00:04:13,382
paylanmasıdır.

108
00:04:13,382 --> 00:04:15,110
Gəlin kiçik bir

109
00:04:15,110 --> 00:04:18,350
koordinat müstəvisi çəkək.

110
00:04:18,850 --> 00:04:23,850
Koordinat müstəvisini çəkirik.

111
00:04:24,260 --> 00:04:28,160
Bu oxda sürəti qoyuruq,

112
00:04:28,670 --> 00:04:30,140
sürəti işarə etsəydim.

113
00:04:30,140 --> 00:04:33,532
Bu oxda mən molekulların sayını qoyacam

114
00:04:33,532 --> 00:04:38,340
Molekulların sayı

115
00:04:38,690 --> 00:04:39,931
Düz burada.

116
00:04:39,931 --> 00:04:43,310
Bu sistem üçün paylama 300 Kelvində olan

117
00:04:43,310 --> 00:04:46,001
sistem bu kimi görünə bilər.

118
00:04:46,001 --> 00:04:47,001
Beləliklə, paylama

119
00:04:47,001 --> 00:04:48,001
görünə bilər.

120
00:04:48,910 --> 00:04:50,340
Bunu başqa rəngdə çəkirəm.

121
00:04:50,690 --> 00:04:53,120
Beləliklə, bu paylanma

122
00:04:53,120 --> 00:04:54,840
bütün molekullara aid olacaq.

123
00:04:54,840 --> 00:04:59,330
Paylanma buna bənzəyə bilər.

124
00:05:00,890 --> 00:05:02,920
Əslində, bu, sistem üçün

125
00:05:02,920 --> 00:05:05,172
Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

126
00:05:05,172 --> 00:05:07,928
Gəlin, bunu A sistemi adlandıraq.

127
00:05:07,928 --> 00:05:10,428
A sistemi düz buradadır.

128
00:05:10,428 --> 00:05:14,710
Bu sistemin aşağı temperaturu var, bu da

129
00:05:14,710 --> 00:05:16,238
aşağı kinetik enerjisi var deməkdir

130
00:05:17,238 --> 00:05:19,676
Onun hissəciklərinin paylanması...

131
00:05:19,676 --> 00:05:22,615
Deməli, böyük ehtimalla,

132
00:05:22,615 --> 00:05:24,710
Daha yavaş sürətlə ən çox molekula

133
00:05:24,710 --> 00:05:25,900
sahib olacaqsınız.

134
00:05:25,900 --> 00:05:27,330
Deyək ki, sizdə sürət

135
00:05:27,330 --> 00:05:28,603
burada olacaq.

136
00:05:28,603 --> 00:05:33,600
Onun paylanması təxminən buna bənzəyəcək.

137
00:05:35,000 --> 00:05:37,010
Beləliklə, belə bir şey görünə bilər.

138
00:05:37,740 --> 00:05:38,980
İndi bu niyə...

139
00:05:38,980 --> 00:05:40,310
Sizə elə gələ bilər ki,

140
00:05:40,310 --> 00:05:42,020
böyük ehtimalla

141
00:05:42,020 --> 00:05:45,500
ən çox molekula sahib olduğum sürət,

142
00:05:45,500 --> 00:05:47,460
A sistemində ən çox molekul olan sürətdən

143
00:05:48,415 --> 00:05:49,415
daha aşağı olacaq

144
00:05:50,370 --> 00:05:51,370
çünki orta hesabla

145
00:05:54,280 --> 00:05:56,050
bunların az kinetik enerjisi var.

146
00:05:56,050 --> 00:05:58,235
Onlar daha az sürətə sahib olacaqlar.

147
00:05:58,235 --> 00:06:00,184
Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?

148
00:06:00,184 --> 00:06:01,550
Xatırladaq ki, biz

149
00:06:01,550 --> 00:06:03,080
eyni molekul sayından danışırıq.

150
00:06:03,080 --> 00:06:04,350
Eyni sayda molekul varsa

151
00:06:05,350 --> 00:06:07,910
əyrilərin altındakı sahələr eyni olmalıdı.

152
00:06:07,910 --> 00:06:10,900
Yəni əgər bu dardırsa, hündür olacaq.

153
00:06:10,900 --> 00:06:11,830
Sistemin istilliyin

154
00:06:12,760 --> 00:06:15,380
hətta necəsə daha çox artırardım.

155
00:06:15,380 --> 00:06:17,780
Deyək ki, mən üçüncü sistemi yaradıram

156
00:06:17,780 --> 00:06:20,020
və onu 400 Kelvinə qədər qızdırıram.

157
00:06:20,020 --> 00:06:24,120
Onda paylanma təxminən

158
00:06:24,120 --> 00:06:27,470
buna bənzəyəcək.

159
00:06:27,470 --> 00:06:29,940
Əgər qızdırsam bu baş verir.

160
00:06:30,270 --> 00:06:32,800
Buraya kimi qızdırıldı.

161
00:06:32,800 --> 00:06:35,620
Bunlar Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

162
00:06:35,620 --> 00:06:38,800
Sizə bunun üçün çətin düsturunu verməyəcəm

163
00:06:39,800 --> 00:06:42,128
amma bunun ideyası belədir.

164
00:06:42,128 --> 00:06:43,530
Bu olduqca aydın fikirdir.

165
00:06:43,530 --> 00:06:46,010
Bu zərrələrin bəzilərinin həqiqi sürətinə

166
00:06:46,010 --> 00:06:48,690
hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda

167
00:06:49,690 --> 00:06:52,060
deyirəm ki, " Bu, olduqca sabit görünür".

168
00:06:52,060 --> 00:06:54,700
Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.

169
00:06:54,700 --> 00:06:59,000
Bu, böyük ehtimalla

170
00:06:59,000 --> 00:07:00,410
ətrafımızda olan

171
00:07:00,410 --> 00:07:02,618
hər hansı azot molekulunun sürətidir.

172
00:07:02,618 --> 00:07:04,340
Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.

173
00:07:04,340 --> 00:07:05,160
Mən bunu aşağıya yazıram,

174
00:07:05,160 --> 00:07:07,039
çünki bu, olduqca düşündürücüdür.

175
00:07:07,039 --> 00:07:10,780
Otaq temperaturunda ehtimal olan sürət.

176
00:07:10,784 --> 00:07:15,780
Otaq temperaturunda

177
00:07:16,197 --> 00:07:20,154
azot molekulunun təxmin olunan sürəti.

178
00:07:22,192 --> 00:07:23,192
Otaq temperaturu.

179
00:07:25,230 --> 00:07:26,400
Deyək ki bu, otaq temperaturunda olan

180
00:07:27,400 --> 00:07:30,960
azot üçün Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

181
00:07:30,960 --> 00:07:32,620
Tutaq ki,

182
00:07:32,620 --> 00:07:35,450
otağın temperaturu 300 Kelvindir.

183
00:07:35,450 --> 00:07:37,870
Ən çox ehtimal olunan sürət

184
00:07:37,870 --> 00:07:40,030
ən çox molekulun oldğu sürətdir

185
00:07:40,030 --> 00:07:41,400
bu sürətlə ən çox molekulun

186
00:07:42,015 --> 00:07:43,015
olacağı yerdir.

187
00:07:43,630 --> 00:07:44,990
Əslində bunu deməzdən əvvəl

188
00:07:44,990 --> 00:07:45,990
nə olacağını təxmin edin

189
00:07:45,990 --> 00:07:46,812
çünki bir az çaşdırıcıdır.

190
00:07:47,635 --> 00:07:49,930
Bu nəticəyə gəlirik ki,

191
00:07:49,930 --> 00:07:52,690
bu, təxminən 400, 400 əslində

192
00:07:53,690 --> 00:07:57,846
300 Kelvində 422 m/s olur.

193
00:07:57,846 --> 00:08:00,510
Saniyədə 422 metr.

194
00:08:00,510 --> 00:08:02,220
Bir şeyin saniyədə 422 m getdiyini

195
00:08:02,220 --> 00:08:03,220
təsəvvür edin.

196
00:08:04,220 --> 00:08:06,700
Əgər mil/saat kimi baxsaq,

197
00:08:06,700 --> 00:08:09,860
bu, təxminən

198
00:08:09,860 --> 00:08:12,730
944 mil/saat olur.

199
00:08:12,730 --> 00:08:14,927
İndi böyük ehtimalla ətrafınızda olan

200
00:08:14,927 --> 00:08:16,850
ən yüksək sayda

201
00:08:16,850 --> 00:08:20,340
azot molekulları təxminən

202
00:08:20,340 --> 00:08:22,300
bu sürətlə hərəkət edir

203
00:08:24,900 --> 00:08:26,280
və sizə toxunurlar.

204
00:08:26,280 --> 00:08:27,860
Sizə hava təzyiqi verən də budur.

205
00:08:27,860 --> 00:08:28,670
Təkcə bu sürət yox, ondan

206
00:08:29,480 --> 00:08:31,190
daha sürətlə hərəkət edənlər var.

207
00:08:31,190 --> 00:08:34,570
Hətta 422 m/s -dən də sürətli.

208
00:08:35,210 --> 00:08:37,730
Ətrafınızda saatda 1000 mildən sürətli

209
00:08:37,730 --> 00:08:38,470
hərəkət edən zərrəciklər var

210
00:08:39,210 --> 00:08:41,980
və biz danışdıqda da onlar bizə dəyirlər.

211
00:08:41,980 --> 00:08:42,815
Soruşa bilərsiz ki,

212
00:08:42,815 --> 00:08:43,650
Bu niyə incitmir?

213
00:08:43,650 --> 00:08:46,040
Bu azot molekulunun kütləsinin necə kiçik

214
00:08:46,040 --> 00:08:47,040
olduğunu göstərir

215
00:08:47,040 --> 00:08:48,870
və o, saatda 1000 mil sürətlə

216
00:08:48,870 --> 00:08:51,640
sizə dəyir və siz bunu hiss etmirsiniz.

217
00:08:52,640 --> 00:08:55,554
Bu, hava təzyiqi kimi hiss olunur.

218
00:08:55,554 --> 00:08:57,030
Buna ilk dəfə baxdıqda siz

219
00:08:57,030 --> 00:08:59,300
" Gözlə, 422m/s ?" deyə bilərsiniz.

220
00:08:59,300 --> 00:09:01,510
Bu səsin sürətindən daha yüksəkdir.

221
00:09:01,510 --> 00:09:04,770
Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.

222
00:09:04,770 --> 00:09:06,000
Bu, necə ola bilər?

223
00:09:06,000 --> 00:09:06,860
Bu barədə düşünək.

224
00:09:06,860 --> 00:09:09,220
Səs, hissəciklərin toqquşması nəticəsində

225
00:09:09,220 --> 00:09:10,970
hava yolu ilə ötürülür.

226
00:09:10,970 --> 00:09:13,420
Belə ki, hissəciklərin özü yaxud

227
00:09:13,420 --> 00:09:15,300
ən azından bəziləri səsin sürətindən

228
00:09:15,300 --> 00:09:16,780
daha tez hərəkət etməlidir.

229
00:09:16,780 --> 00:09:18,960
Ətrafda olan hər şey bu sürətdə hərəkət

230
00:09:18,960 --> 00:09:19,910
etmir və onlar

231
00:09:19,910 --> 00:09:20,810
müxtəlif istiqamətdə hərəkət edir.

232
00:09:20,810 --> 00:09:22,298
Onlardan bəziləri, ümumiyyətlə,

233
00:09:22,298 --> 00:09:23,298
çox hərəkət etmir.

234
00:09:23,298 --> 00:09:25,520
Lakin bəziləri həddindən artıq

235
00:09:25,520 --> 00:09:26,520
sürətlə hərəkət edir.

236
00:09:26,520 --> 00:09:28,800
Məncə, bu, bir az ağlasığmazdır.