0:00:00.320,0:00:01.880
Gəlin, bir az Maksvell-Bolsman

0:00:01.880,0:00:04.130
paylanması haqqında düşünək.

0:00:04.130,0:00:05.360
Burada olan bu şəkil

0:00:05.360,0:00:07.540
Ceyms Klerk Maksvelə aiddir.

0:00:07.540,0:00:08.340
Bu şəkli sevirəm

0:00:08.340,0:00:09.140
o yoldaşı Ketrin

0:00:09.140,0:00:11.430
Maksvellədir və məncə bu onların itidir.

0:00:12.430,0:00:15.800
Ceyms Maksvell, Maksvell tənlikləri ilə

0:00:15.800,0:00:17.550
məşhur olan fizikanın titanıdır.

0:00:17.550,0:00:19.550
O, həmçinin, rəngli fotoqrafiyada

0:00:19.550,0:00:22.030
əsaslı işlər görmüşdür və

0:00:22.030,0:00:23.720
ideallaşdırılmış qaz zərrələrinin

0:00:23.720,0:00:26.520
hava zərrələrinin sürət paylanması necədir

0:00:26.520,0:00:29.020
fikrini irəli sürmüşdür.

0:00:29.020,0:00:32.420
Buradakı centlmen Lüdviq Bolsmandır və

0:00:32.420,0:00:34.960
o, statistik mexanikanın atası və ya

0:00:34.960,0:00:37.880
yaradıcılarından biri sayılır.

0:00:37.880,0:00:40.920
Maksvell-Bolsman paylanması üzərindən

0:00:40.920,0:00:41.920
əməkdaşlıq etmədilər

0:00:42.225,0:00:43.225
amma müstəqil eyni

0:00:43.377,0:00:44.377
paylanmaya gəldilər.

0:00:44.530,0:00:46.490
Onlar " havadakı zərrələrin sürətlərinin

0:00:46.490,0:00:50.737
paylanması necədir?"sualını təsvir etdilər

0:00:50.737,0:00:52.290
Gəlin, bir az geriyə gedək və

0:00:52.290,0:00:54.100
kiçik bir düşüncə təcrübəsi edək.

0:00:54.100,0:00:56.900
Tutaq ki, burada bir qabım var.

0:00:57.570,0:00:58.570
Burada bir qabım var.

0:00:59.240,0:01:00.880
Onun içində hava var.

0:01:01.290,0:01:03.720
Hava daha çox azotdan təşkil olunub.

0:01:03.720,0:01:05.350
Gəlin, sadələşdirmək üçün

0:01:05.350,0:01:06.778
deyək ki içində ancaq azot var

0:01:06.778,0:01:10.844
Burada bir neçə azot molekulu çəkək.

0:01:10.844,0:01:13.558
Tutaq ki, termometr də var.

0:01:13.558,0:01:15.590
Mən termometri buraya qoyuram.

0:01:15.590,0:01:19.936
Termometr 300 Kelvin göstərir.

0:01:24.190,0:01:27.320
300 Kelvin temperatur nə deməkdir?

0:01:27.660,0:01:29.510
Bizim gündəlik həyatımızda çox

0:01:29.510,0:01:31.730
güclü temperatur hissimiz olur.

0:01:31.730,0:01:33.200
Mən isti şeyə toxunmaq istəmirəm

0:01:33.200,0:01:34.630
Bu, məni yandıracaq.

0:01:34.630,0:01:38.650
yaxud bu, soyuqdur, məni titrədəcək.

0:01:38.650,0:01:40.080
Bu, beynimizin temperaturu

0:01:40.080,0:01:42.300
necə qəbul etməsidir.

0:01:42.300,0:01:45.760
Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?

0:01:45.760,0:01:47.630
Temperatur haqqında

0:01:47.630,0:01:49.420
düşünməyin bir yolu da, bu temperatur

0:01:49.420,0:01:51.530
haqqında düşünməyin çox dəqiq

0:01:51.530,0:01:52.750
yolu olardı, tempera-

0:01:52.750,0:01:54.140
bunu səhv deyirəm.

0:01:55.270,0:01:59.480
Temperatur həmin sistemdəki molekulların

0:01:59.480,0:02:02.919
orta kinetik enerjisi ilə mütənasibdir..

0:02:02.919,0:02:03.900
Gəlin, belə yazaq.

0:02:03.900,0:02:08.636
Temperatur orta kinetik enerjilə mütənasibdir

0:02:11.140,0:02:12.140
sistemdəki orta

0:02:13.430,0:02:14.430
kinetik enerji.

0:02:18.010,0:02:19.600
Ancaq orta kinetik enerji yazacam

0:02:19.600,0:02:21.952
Gəlin bunu bir az daha dəqiqləşdirək.

0:02:21.952,0:02:25.810
Tutaq ki, bizim iki konteynerimiz var.

0:02:25.810,0:02:27.297
Bu, birinci konteynerdir

0:02:28.364,0:02:31.480
və iki konteyner burada - sağdadır.

0:02:31.480,0:02:33.240
Tutaq ki, onlarda eyni sayda

0:02:33.240,0:02:36.060
azot qaz molekulları var.

0:02:36.060,0:02:37.440
Mən burada 10 ədəd çəkirəm.

0:02:37.440,0:02:38.830
Bu aydındır ki, real deyil,

0:02:38.830,0:02:40.350
daha da çox molekul var.

0:02:40.350,0:02:45.350
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

0:02:45.648,0:02:50.640
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

0:02:51.030,0:02:52.760
Deyək ki, biz temperaturun

0:02:52.760,0:02:55.210
300 Kelvin olduğunu bilirik.

0:02:56.440,0:02:58.940
Bu sistemin temperaturu 300 Kelvindir.

0:02:58.940,0:03:01.500
Bu sistemin temperaturu isə 200 Kelvindir.

0:03:02.040,0:03:04.900
Əgər bu molekulların nə etdiyini təsəvvür

0:03:04.900,0:03:05.900
etmək istəsəm onların

0:03:05.900,0:03:07.450
ətrafda hərəkət etdiyini,toqquşduqlarını

0:03:07.450,0:03:09.540
birlikdə hərəkət etmədiyini görərəm.

0:03:10.540,0:03:11.810
Sistemdə molekulların orta

0:03:12.810,0:03:15.010
kinetik enerjisı etdikcə daha da qalxır.

0:03:15.010,0:03:16.440
Ola bilər ki, o istiqamətdə

0:03:16.440,0:03:18.965
hərəkət edən molekullarınız var.

0:03:18.965,0:03:20.830
Belə ki, onun sürət budur.

0:03:20.830,0:03:22.610
Bunun bu sürəti var.

0:03:22.610,0:03:23.770
Bu o istiqamətdə gedir.

0:03:23.770,0:03:25.800
Ola bilər ki, bu çox hərəkət etmir.

0:03:25.800,0:03:27.100
Ola bilər ki, bu, həqiqətən

0:03:27.100,0:03:28.100
sürətlə hərəkət edir.

0:03:28.100,0:03:29.340
Bu o yolla lap sürətlə gedir.

0:03:30.340,0:03:32.040
Bu belə edir.

0:03:32.270,0:03:33.416
Bu da eynilə.

0:03:33.712,0:03:35.130
Bu da belə edir.

0:03:35.132,0:03:37.200
Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,

0:03:37.200,0:03:40.750
sizin hələ də çox sürətlə hərəkət edən

0:03:40.750,0:03:41.800
molekullarımız olacaq.

0:03:41.800,0:03:43.060
Bəlkə də bu molekul

0:03:43.060,0:03:43.930
burdakı digər molekullardan

0:03:43.930,0:03:44.800
daha sürətlə gedir.

0:03:44.800,0:03:46.840
Amma ortalama buradakı molekulların aşağı

0:03:46.840,0:03:48.730
kinetik enerjisi var.

0:03:48.730,0:03:50.780
Bu ola bilər ki bunu edir.

0:03:50.780,0:03:52.750
Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.

0:03:52.750,0:03:56.520
Ortalama aşağı kinetik enerjiləri olacaq.

0:03:56.520,0:03:58.110
Bu demək deyil ki, bu molekullar

0:03:58.110,0:04:00.110
bütün digər molekullardan yavaşdır,

0:04:00.110,0:04:02.160
yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.

0:04:02.160,0:04:06.901
Amma onların az kinetik enerjisi olacaq.

0:04:06.901,0:04:08.930
Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.

0:04:08.930,0:04:10.600
Və bu paylanma Maksvell-Bolsman

0:04:10.600,0:04:13.382
paylanmasıdır.

0:04:13.382,0:04:15.110
Gəlin kiçik bir

0:04:15.110,0:04:18.350
koordinat müstəvisi çəkək.

0:04:18.850,0:04:23.850
Koordinat müstəvisini çəkirik.

0:04:24.260,0:04:28.160
Bu oxda sürəti qoyuruq,

0:04:28.670,0:04:30.140
sürəti işarə etsəydim.

0:04:30.140,0:04:33.532
Bu oxda mən molekulların sayını qoyacam

0:04:33.532,0:04:38.340
Molekulların sayı

0:04:38.690,0:04:39.931
Düz burada.

0:04:39.931,0:04:43.310
Bu sistem üçün paylama 300 Kelvində olan

0:04:43.310,0:04:46.001
sistem bu kimi görünə bilər.

0:04:46.001,0:04:47.001
Beləliklə, paylama

0:04:47.001,0:04:48.001
görünə bilər.

0:04:48.910,0:04:50.340
Bunu başqa rəngdə çəkirəm.

0:04:50.690,0:04:53.120
Beləliklə, bu paylanma

0:04:53.120,0:04:54.840
bütün molekullara aid olacaq.

0:04:54.840,0:04:59.330
Paylanma buna bənzəyə bilər.

0:05:00.890,0:05:02.920
Əslində, bu, sistem üçün

0:05:02.920,0:05:05.172
Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

0:05:05.172,0:05:07.928
Gəlin, bunu A sistemi adlandıraq.

0:05:07.928,0:05:10.428
A sistemi düz buradadır.

0:05:10.428,0:05:14.710
Bu sistemin aşağı temperaturu var, bu da

0:05:14.710,0:05:16.238
aşağı kinetik enerjisi var deməkdir

0:05:17.238,0:05:19.676
Onun hissəciklərinin paylanması...

0:05:19.676,0:05:22.615
Deməli, böyük ehtimalla,

0:05:22.615,0:05:24.710
Daha yavaş sürətlə ən çox molekula

0:05:24.710,0:05:25.900
sahib olacaqsınız.

0:05:25.900,0:05:27.330
Deyək ki, sizdə sürət

0:05:27.330,0:05:28.603
burada olacaq.

0:05:28.603,0:05:33.600
Onun paylanması təxminən buna bənzəyəcək.

0:05:35.000,0:05:37.010
Beləliklə, belə bir şey görünə bilər.

0:05:37.740,0:05:38.980
İndi bu niyə...

0:05:38.980,0:05:40.310
Sizə elə gələ bilər ki,

0:05:40.310,0:05:42.020
böyük ehtimalla

0:05:42.020,0:05:45.500
ən çox molekula sahib olduğum sürət,

0:05:45.500,0:05:47.460
A sistemində ən çox molekul olan sürətdən

0:05:48.415,0:05:49.415
daha aşağı olacaq

0:05:50.370,0:05:51.370
çünki orta hesabla

0:05:54.280,0:05:56.050
bunların az kinetik enerjisi var.

0:05:56.050,0:05:58.235
Onlar daha az sürətə sahib olacaqlar.

0:05:58.235,0:06:00.184
Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?

0:06:00.184,0:06:01.550
Xatırladaq ki, biz

0:06:01.550,0:06:03.080
eyni molekul sayından danışırıq.

0:06:03.080,0:06:04.350
Eyni sayda molekul varsa

0:06:05.350,0:06:07.910
əyrilərin altındakı sahələr eyni olmalıdı.

0:06:07.910,0:06:10.900
Yəni əgər bu dardırsa, hündür olacaq.

0:06:10.900,0:06:11.830
Sistemin istilliyin

0:06:12.760,0:06:15.380
hətta necəsə daha çox artırardım.

0:06:15.380,0:06:17.780
Deyək ki, mən üçüncü sistemi yaradıram

0:06:17.780,0:06:20.020
və onu 400 Kelvinə qədər qızdırıram.

0:06:20.020,0:06:24.120
Onda paylanma təxminən

0:06:24.120,0:06:27.470
buna bənzəyəcək.

0:06:27.470,0:06:29.940
Əgər qızdırsam bu baş verir.

0:06:30.270,0:06:32.800
Buraya kimi qızdırıldı.

0:06:32.800,0:06:35.620
Bunlar Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

0:06:35.620,0:06:38.800
Sizə bunun üçün çətin düsturunu verməyəcəm

0:06:39.800,0:06:42.128
amma bunun ideyası belədir.

0:06:42.128,0:06:43.530
Bu olduqca aydın fikirdir.

0:06:43.530,0:06:46.010
Bu zərrələrin bəzilərinin həqiqi sürətinə

0:06:46.010,0:06:48.690
hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda

0:06:49.690,0:06:52.060
deyirəm ki, " Bu, olduqca sabit görünür".

0:06:52.060,0:06:54.700
Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.

0:06:54.700,0:06:59.000
Bu, böyük ehtimalla

0:06:59.000,0:07:00.410
ətrafımızda olan

0:07:00.410,0:07:02.618
hər hansı azot molekulunun sürətidir.

0:07:02.618,0:07:04.340
Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.

0:07:04.340,0:07:05.160
Mən bunu aşağıya yazıram,

0:07:05.160,0:07:07.039
çünki bu, olduqca düşündürücüdür.

0:07:07.039,0:07:10.780
Otaq temperaturunda ehtimal olan sürət.

0:07:10.784,0:07:15.780
Otaq temperaturunda

0:07:16.197,0:07:20.154
azot molekulunun təxmin olunan sürəti.

0:07:22.192,0:07:23.192
Otaq temperaturu.

0:07:25.230,0:07:26.400
Deyək ki bu, otaq temperaturunda olan

0:07:27.400,0:07:30.960
azot üçün Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

0:07:30.960,0:07:32.620
Tutaq ki,

0:07:32.620,0:07:35.450
otağın temperaturu 300 Kelvindir.

0:07:35.450,0:07:37.870
Ən çox ehtimal olunan sürət

0:07:37.870,0:07:40.030
ən çox molekulun oldğu sürətdir

0:07:40.030,0:07:41.400
bu sürətlə ən çox molekulun

0:07:42.015,0:07:43.015
olacağı yerdir.

0:07:43.630,0:07:44.990
Əslində bunu deməzdən əvvəl

0:07:44.990,0:07:45.990
nə olacağını təxmin edin

0:07:45.990,0:07:46.812
çünki bir az çaşdırıcıdır.

0:07:47.635,0:07:49.930
Bu nəticəyə gəlirik ki,

0:07:49.930,0:07:52.690
bu, təxminən 400, 400 əslində

0:07:53.690,0:07:57.846
300 Kelvində 422 m/s olur.

0:07:57.846,0:08:00.510
Saniyədə 422 metr.

0:08:00.510,0:08:02.220
Bir şeyin saniyədə 422 m getdiyini

0:08:02.220,0:08:03.220
təsəvvür edin.

0:08:04.220,0:08:06.700
Əgər mil/saat kimi baxsaq,

0:08:06.700,0:08:09.860
bu, təxminən

0:08:09.860,0:08:12.730
944 mil/saat olur.

0:08:12.730,0:08:14.927
İndi böyük ehtimalla ətrafınızda olan

0:08:14.927,0:08:16.850
ən yüksək sayda

0:08:16.850,0:08:20.340
azot molekulları təxminən

0:08:20.340,0:08:22.300
bu sürətlə hərəkət edir

0:08:24.900,0:08:26.280
və sizə toxunurlar.

0:08:26.280,0:08:27.860
Sizə hava təzyiqi verən də budur.

0:08:27.860,0:08:28.670
Təkcə bu sürət yox, ondan

0:08:29.480,0:08:31.190
daha sürətlə hərəkət edənlər var.

0:08:31.190,0:08:34.570
Hətta 422 m/s -dən də sürətli.

0:08:35.210,0:08:37.730
Ətrafınızda saatda 1000 mildən sürətli

0:08:37.730,0:08:38.470
hərəkət edən zərrəciklər var

0:08:39.210,0:08:41.980
və biz danışdıqda da onlar bizə dəyirlər.

0:08:41.980,0:08:42.815
Soruşa bilərsiz ki,

0:08:42.815,0:08:43.650
Bu niyə incitmir?

0:08:43.650,0:08:46.040
Bu azot molekulunun kütləsinin necə kiçik

0:08:46.040,0:08:47.040
olduğunu göstərir

0:08:47.040,0:08:48.870
və o, saatda 1000 mil sürətlə

0:08:48.870,0:08:51.640
sizə dəyir və siz bunu hiss etmirsiniz.

0:08:52.640,0:08:55.554
Bu, hava təzyiqi kimi hiss olunur.

0:08:55.554,0:08:57.030
Buna ilk dəfə baxdıqda siz

0:08:57.030,0:08:59.300
" Gözlə, 422m/s ?" deyə bilərsiniz.

0:08:59.300,0:09:01.510
Bu səsin sürətindən daha yüksəkdir.

0:09:01.510,0:09:04.770
Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.

0:09:04.770,0:09:06.000
Bu, necə ola bilər?

0:09:06.000,0:09:06.860
Bu barədə düşünək.

0:09:06.860,0:09:09.220
Səs, hissəciklərin toqquşması nəticəsində

0:09:09.220,0:09:10.970
hava yolu ilə ötürülür.

0:09:10.970,0:09:13.420
Belə ki, hissəciklərin özü yaxud

0:09:13.420,0:09:15.300
ən azından bəziləri səsin sürətindən

0:09:15.300,0:09:16.780
daha tez hərəkət etməlidir.

0:09:16.780,0:09:18.960
Ətrafda olan hər şey bu sürətdə hərəkət

0:09:18.960,0:09:19.910
etmir və onlar

0:09:19.910,0:09:20.810
müxtəlif istiqamətdə hərəkət edir.

0:09:20.810,0:09:22.298
Onlardan bəziləri, ümumiyyətlə,

0:09:22.298,0:09:23.298
çox hərəkət etmir.

0:09:23.298,0:09:25.520
Lakin bəziləri həddindən artıq

0:09:25.520,0:09:26.520
sürətlə hərəkət edir.

0:09:26.520,0:09:28.800
Məncə, bu, bir az ağlasığmazdır.