WEBVTT

00:00:00.320 --> 00:00:01.880
Gəlin bir az Maksvell-Bolsman

00:00:01.880 --> 00:00:04.130
paylanması haqqında danışaq.

00:00:04.130 --> 00:00:05.360
Bu şəkildəki şəxs

00:00:05.360 --> 00:00:07.540
Klark Maksveldir.

00:00:07.540 --> 00:00:08.340
Mən bu şəkili həqiqətən çox sevirəm,

00:00:08.340 --> 00:00:09.140
o, həyat yoldaşı

00:00:09.140 --> 00:00:11.430
Katerina Maksvel ilə birlikdədir,

00:00:11.430 --> 00:00:11.930
və güman edirəm ki,

00:00:11.930 --> 00:00:12.430
bu onların itidir.

00:00:12.430 --> 00:00:15.800
Ceyms Maksvel fizikdir və

00:00:15.800 --> 00:00:17.550
özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur.

00:00:17.550 --> 00:00:19.550
O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər

00:00:19.550 --> 00:00:22.030
görmüşdür və ideal

00:00:22.030 --> 00:00:23.720
qas hissəciklərinin sürətinin

00:00:23.720 --> 00:00:26.520
paylanması haqqındada

00:00:26.520 --> 00:00:29.020
fikir irəli sürmüşdür.

00:00:29.020 --> 00:00:32.420
Bu isə Lüdviq Bolsmandır.

00:00:32.420 --> 00:00:34.960
O, statistik mexanikanın

00:00:34.960 --> 00:00:37.880
yaradıcılarından biridir.

00:00:37.880 --> 00:00:41.360
Və Maksvell-Bolsman adlanan paylanma

00:00:41.360 --> 00:00:42.480
qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar

00:00:42.480 --> 00:00:44.530
ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar.

00:00:44.530 --> 00:00:46.490
Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin

00:00:46.490 --> 00:00:50.737
paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər.

00:00:50.737 --> 00:00:52.290
Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün

00:00:52.290 --> 00:00:54.100
kiçik bir təcrübə edək.

00:00:54.100 --> 00:00:56.900
Tutaq ki, burada konteyner var.

00:00:57.420 --> 00:00:59.240
Burada konteyner var.

00:00:59.240 --> 00:01:00.880
Onun içində də hava var.

00:01:01.290 --> 00:01:03.720
Hava daha çox azotdan təşkil olunub.

00:01:03.720 --> 00:01:05.350
Sadələşdirmək üçün

00:01:05.350 --> 00:01:06.778
deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir.

00:01:06.778 --> 00:01:10.844
Bir neçə azot molekulu çəkək.

00:01:10.844 --> 00:01:13.558
Tutaq ki, termometr də var.

00:01:13.558 --> 00:01:15.590
Mən termometri buraya qoyuram.

00:01:15.590 --> 00:01:19.936
Termometrin 300 kelvin

00:01:20.320 --> 00:01:23.810
temperatur göstərir.

00:01:24.190 --> 00:01:27.320
300 kelvin temperatur nə deməkdir?

00:01:27.660 --> 00:01:29.510
Bizim gündəlik həyatımızda çox

00:01:29.510 --> 00:01:31.730
güclü temperatur hissimiz olur.

00:01:31.730 --> 00:01:33.200
Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm.

00:01:33.200 --> 00:01:34.630
Bu məni yandıracaq.

00:01:34.630 --> 00:01:38.650
Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək.

00:01:38.650 --> 00:01:40.080
Bu bizim beynimizin temperaturu

00:01:40.080 --> 00:01:42.300
necə qəbul etməsidir.

00:01:42.300 --> 00:01:45.760
Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?

00:01:45.760 --> 00:01:47.630
Bu temperatur

00:01:47.630 --> 00:01:49.420
haqqında düşünmək üçün

00:01:49.420 --> 00:01:51.530
yaxşı yoldur.

00:01:51.530 --> 00:01:52.750
Mən bunu

00:01:52.750 --> 00:01:54.140
yalnış tələffüz etdim.

00:01:55.270 --> 00:01:59.480
Temperatur sistemdəki molekulların orta

00:01:59.480 --> 00:02:02.919
kinetik enerjisindən asılıdır.

00:02:02.919 --> 00:02:03.900
Gəlin bunu bu cür yazaq.

00:02:03.900 --> 00:02:08.636
Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır.

00:02:08.636 --> 00:02:09.850
Sistemdəki

00:02:10.430 --> 00:02:13.110
orta

00:02:13.110 --> 00:02:15.740
kinetik

00:02:15.740 --> 00:02:16.720
enerji.

00:02:18.010 --> 00:02:19.600
Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam.

00:02:19.600 --> 00:02:21.952
Gəlin bunu daha konkret edək.

00:02:21.952 --> 00:02:25.810
Tutaq ki, iki konteynerimiz var.

00:02:25.810 --> 00:02:27.297
Bu birinci konteynerdir.

00:02:27.297 --> 00:02:28.364
Ay.

00:02:28.364 --> 00:02:31.480
Və iki konteyner burada sağdadır.

00:02:31.480 --> 00:02:33.240
Tutaq ki, bizim eyni sayda

00:02:33.240 --> 00:02:36.060
azot qazımız var.

00:02:36.060 --> 00:02:37.440
Mən burada 10 ədəd çəkirəm.

00:02:37.440 --> 00:02:38.830
Bu aydındır ki, real deyil,

00:02:38.830 --> 00:02:40.350
molekulların sayı daha da çoxdur.

00:02:40.350 --> 00:02:45.350
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

00:02:45.648 --> 00:02:50.640
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

00:02:51.030 --> 00:02:52.760
Deyək ki, biz temperaturun

00:02:52.760 --> 00:02:55.210
300 Kelvin olduğunu bilirik.

00:02:56.440 --> 00:02:58.940
Bu sistemin temperaturu 300 Kelvindir.

00:02:58.940 --> 00:03:01.500
Bu sistemin temperaturu isə 200 Kelvindir.

00:03:02.040 --> 00:03:04.900
Əgər bu molekulların nə etdiyini

00:03:04.900 --> 00:03:05.900
vizuallaşdırmaq istəsəm,

00:03:05.900 --> 00:03:07.450
onların ətrafda hərəkət etdiyini, toqquşduqlarını,

00:03:07.450 --> 00:03:09.540
onların birlikdə hərəkət etmədiyini

00:03:09.540 --> 00:03:10.540
görərəm.

00:03:10.540 --> 00:03:11.810
Sistemdə molekulların

00:03:11.810 --> 00:03:12.810
orta kinetik enerjisi

00:03:12.810 --> 00:03:15.010
getdikcə daha da yüksək olur.

00:03:15.010 --> 00:03:16.440
Ola bilər ki, o istiqamətdə

00:03:16.440 --> 00:03:18.965
hərəkət edən molekullarınız var.

00:03:18.965 --> 00:03:20.830
Belə ki, bu sürətdir.

00:03:20.830 --> 00:03:22.610
Bunun sürəti budur.

00:03:22.610 --> 00:03:23.770
Bu o istiqamətdə gedir.

00:03:23.770 --> 00:03:25.800
Ola bilər ki, bu çox hərəkət etmir.

00:03:25.800 --> 00:03:27.100
Bu birisi isə o istiqamətdə

00:03:27.100 --> 00:03:28.100
sürətlə hərəkət edir.

00:03:28.100 --> 00:03:29.340
Bu isə o istiqamətdə lap sürətlə hərəkət edir.

00:03:30.340 --> 00:03:32.040
Bu belə edir.

00:03:32.270 --> 00:03:33.416
Bu da eynilə.

00:03:33.712 --> 00:03:35.130
Bu da belə edir.

00:03:35.132 --> 00:03:37.200
Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,

00:03:37.200 --> 00:03:40.750
sizin hələ də çox sürətlə hərəkət edən

00:03:40.750 --> 00:03:41.800
molekullarınız olacaq.

00:03:41.800 --> 00:03:43.060
Bəlkə də bu molekul

00:03:43.060 --> 00:03:43.930
burada olan digər molekullardan

00:03:43.930 --> 00:03:44.800
daha sürətlə gedir.

00:03:44.800 --> 00:03:46.840
Ama ortalama buradakı molekulların aşağı

00:03:46.840 --> 00:03:48.730
kinetik enerjisi var.

00:03:48.730 --> 00:03:50.780
Bu ola bilər ki bunu edir.

00:03:50.780 --> 00:03:52.750
Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.

00:03:52.750 --> 00:03:56.520
Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

00:03:56.520 --> 00:03:58.110
Bu o demək deyil ki, bu molekullar

00:03:58.110 --> 00:04:00.110
bütün digər molekullardan yavaşdır,

00:04:00.110 --> 00:04:02.160
yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.

00:04:02.160 --> 00:04:06.901
Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

00:04:06.901 --> 00:04:08.930
Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.

00:04:08.930 --> 00:04:10.600
Və bu paylanma Maksvell-Bolsman

00:04:10.600 --> 00:04:13.382
paylanmasıdır.

00:04:13.382 --> 00:04:15.110
Gəlin kiçik bir

00:04:15.110 --> 00:04:18.350
koordinat müstəvisi çəkək.

00:04:18.850 --> 00:04:23.850
Koordinat müstəvisini çəkirik.

00:04:24.260 --> 00:04:28.160
Aksis oxunda sürəti qoyuruq,

00:04:28.670 --> 00:04:30.140
sürəti işarə edirik.

00:04:30.140 --> 00:04:33.532
Bu aksisdə mən molekulların

00:04:33.532 --> 00:04:38.340
sayını qoyacam.

00:04:38.690 --> 00:04:39.931
Düz burada.

00:04:39.931 --> 00:04:43.310
Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir,

00:04:43.310 --> 00:04:46.092
paylanma buna bənzəyə bilər.

00:04:46.092 --> 00:04:47.831
Buna bənzəyə

00:04:47.831 --> 00:04:48.910
bilər.

00:04:48.910 --> 00:04:50.340
Bunu başqa rəngdə çəkirəm.

00:04:50.690 --> 00:04:53.120
Bunlar

00:04:53.120 --> 00:04:54.840
bütün molekullardır.

00:04:54.840 --> 00:04:59.330
Paylanma buna bənzəyə bilər.

00:04:59.700 --> 00:05:00.890
Buna bənzəyə bilər.

00:05:00.890 --> 00:05:02.920
Bu sistem üçün Maksvell-Bolsman

00:05:02.920 --> 00:05:05.172
paylanmasıdır.

00:05:05.172 --> 00:05:07.928
Gəlin bunu A sistemi adlandıraq.

00:05:07.928 --> 00:05:10.428
Sistem A düz buradadır.

00:05:10.428 --> 00:05:14.710
Bu sistemin aşağı temperaturu var

00:05:14.710 --> 00:05:17.238
bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var.

00:05:17.238 --> 00:05:19.676
Böyük ehtimalla

00:05:19.676 --> 00:05:22.615
ən yüksək

00:05:22.615 --> 00:05:24.710
molekul sayı

00:05:24.710 --> 00:05:25.900
aşağı sürətdə olacaq.

00:05:25.900 --> 00:05:27.330
Tutaq ki, bu sürətdə

00:05:27.330 --> 00:05:28.603
olacaq.

00:05:28.603 --> 00:05:33.600
Bunun paylanması təxminən buna

00:05:35.000 --> 00:05:37.010
bənzəyəcək.

00:05:37.740 --> 00:05:38.980
Nəyə görə belə olacaq?

00:05:38.980 --> 00:05:40.310
Bu işarə ola bilər ki,

00:05:40.310 --> 00:05:42.020
böyük ehtimalla

00:05:42.020 --> 00:05:45.500
mən bunu ən çox molekul olan sürətdə

00:05:45.500 --> 00:05:48.460
əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox

00:05:48.460 --> 00:05:51.310
molekul olan sürətdən az olacaq.

00:05:51.310 --> 00:05:54.280
Çünki bunların

00:05:54.280 --> 00:05:56.050
aşağı kinetik enerjisi var.

00:05:56.050 --> 00:05:58.235
Onların sürəti aşağı olacaq.

00:05:58.235 --> 00:06:00.184
Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?

00:06:00.184 --> 00:06:01.550
Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından

00:06:01.550 --> 00:06:03.080
danışırıq.

00:06:03.080 --> 00:06:05.350
Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki,

00:06:05.350 --> 00:06:07.910
bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq.

00:06:07.910 --> 00:06:10.900
Bu dar, bu isə hündür olacaq.

00:06:10.900 --> 00:06:12.760
Əgər bu sistemin temperaturunu

00:06:12.760 --> 00:06:15.380
artırsaq,

00:06:15.380 --> 00:06:17.780
tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram,

00:06:17.780 --> 00:06:20.020
yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram.

00:06:20.020 --> 00:06:24.120
Onda paylanma təxminən buna

00:06:24.120 --> 00:06:27.470
bənzəyəcək.

00:06:27.470 --> 00:06:29.940
Bu, temperaturu qaldıranda baş verir.

00:06:30.270 --> 00:06:32.800
Buraya kimi qızdırılır.

00:06:32.800 --> 00:06:35.620
Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

00:06:35.620 --> 00:06:39.800
Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm,

00:06:39.800 --> 00:06:42.128
amma bunun ideyası bu cürdür.

00:06:42.128 --> 00:06:43.530
Bu olduqca aydın bir fikirdir.

00:06:43.530 --> 00:06:46.010
Və bu molekulların bəzilərinin

00:06:46.010 --> 00:06:49.690
həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda

00:06:49.690 --> 00:06:52.060
deyirik ki, bu olduqca durğun görünür.

00:06:52.060 --> 00:06:54.700
Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.

00:06:54.700 --> 00:06:59.000
Bu sürət

00:06:59.000 --> 00:07:00.410
ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun

00:07:00.410 --> 00:07:02.618
sürətidir.

00:07:02.618 --> 00:07:04.340
Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.

00:07:04.340 --> 00:07:05.160
Mən bunu yazıram.

00:07:05.160 --> 00:07:07.039
Çünki bu olduqca düşündürücüdür.

00:07:07.039 --> 00:07:10.780
Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir.

00:07:10.784 --> 00:07:15.780
otaq temperaturunda

00:07:16.197 --> 00:07:20.154
azot atomunun sürətidir.

00:07:20.154 --> 00:07:23.960
Otaq temperaturu.

00:07:25.230 --> 00:07:27.400
Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot

00:07:27.400 --> 00:07:30.960
atomunun Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

00:07:30.960 --> 00:07:32.620
Tutaq ki,

00:07:32.620 --> 00:07:35.450
otaq 300 Kelvindir.

00:07:35.450 --> 00:07:37.870
Ehtimal olunan sürət

00:07:37.870 --> 00:07:40.030
ən çox molekulun

00:07:40.030 --> 00:07:41.400
olduğu

00:07:41.400 --> 00:07:43.070
sürətdir.

00:07:43.630 --> 00:07:45.990
Əslində mən bunu deməzdən əvvəl

00:07:45.990 --> 00:07:47.635
bunu özünüz təxmin edin.

00:07:47.635 --> 00:07:49.930
Bu nəticəyə gəlirik ki,

00:07:49.930 --> 00:07:53.690
bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir.

00:07:53.690 --> 00:07:57.846
Bu 422 m/s-dir.

00:07:57.846 --> 00:08:00.510
422 m/s.

00:08:00.510 --> 00:08:04.220
Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir.

00:08:04.220 --> 00:08:06.700
Əgər mil/h kimi baxsaq

00:08:06.700 --> 00:08:09.860
bu təxminən

00:08:09.860 --> 00:08:12.730
944 mil/h-dir.

00:08:12.730 --> 00:08:14.927
İndi ətrafınızda

00:08:14.927 --> 00:08:16.850
ən yüksək sayda

00:08:16.850 --> 00:08:20.340
azot atomları

00:08:20.340 --> 00:08:22.300
bu sürətdə

00:08:22.300 --> 00:08:24.900
hərəkət edir

00:08:24.900 --> 00:08:26.280
və sizə dəyir.

00:08:26.280 --> 00:08:27.860
Bu sizə hava təzyiqi verir.

00:08:27.860 --> 00:08:29.480
Hətta bunlardan da sürətli

00:08:29.480 --> 00:08:31.190
hərəkət edənlər var.

00:08:31.190 --> 00:08:34.570
Hətta 422 m/s-dən də sürətli.

00:08:34.570 --> 00:08:35.210
Hətta daha sürətli.

00:08:35.210 --> 00:08:37.730
Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə

00:08:37.730 --> 00:08:39.210
hərəkət edən molekullar var

00:08:39.210 --> 00:08:41.980
və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər.

00:08:41.980 --> 00:08:43.650
Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir?

00:08:43.650 --> 00:08:47.040
Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi

00:08:47.040 --> 00:08:48.870
necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə

00:08:48.870 --> 00:08:51.640
sizə dəyə bilər və

00:08:51.640 --> 00:08:52.640
sizi zədələməz.

00:08:52.640 --> 00:08:55.554
Bu sadəcə havanın təzyiqidir.

00:08:55.554 --> 00:08:57.030
Buna ilk dəfə baxdıqda

00:08:57.030 --> 00:08:59.300
bunun sürəti 422m/s dir?

00:08:59.300 --> 00:09:01.510
Bu səsin sürətindən də yüksəkdir.

00:09:01.510 --> 00:09:04.770
Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.

00:09:04.770 --> 00:09:06.000
Bu necə ola bilir?

00:09:06.000 --> 00:09:06.860
Bu barədə düşünün.

00:09:06.860 --> 00:09:09.220
Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava

00:09:09.220 --> 00:09:10.970
vasitəsilə ötürülür.

00:09:10.970 --> 00:09:13.420
Molekulların özü hərəkət etməlidir.

00:09:13.420 --> 00:09:15.300
Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən

00:09:15.300 --> 00:09:16.780
yüksək hərəkət etməlidir.

00:09:16.780 --> 00:09:18.960
Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət

00:09:18.960 --> 00:09:19.910
etmir və onlar hər biri

00:09:19.910 --> 00:09:20.810
müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.

00:09:20.810 --> 00:09:23.298
Bəziləri heç hərəkət etmir.

00:09:23.298 --> 00:09:26.520
Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir.

00:09:26.520 --> 00:09:28.800
Məncə bu bir az ağlasığmazdır.