1
00:00:00,320 --> 00:00:01,880
Gəlin bir az Maksvell-Bolsman

2
00:00:01,880 --> 00:00:04,130
paylanması haqqında danışaq.

3
00:00:04,130 --> 00:00:05,360
Bu şəkildəki şəxs

4
00:00:05,360 --> 00:00:07,540
Klark Maksveldir.

5
00:00:07,540 --> 00:00:08,340
Mən bu şəkili həqiqətən çox sevirəm,

6
00:00:08,340 --> 00:00:09,140
o, həyat yoldaşı

7
00:00:09,140 --> 00:00:11,430
Katerina Maksvel ilə birlikdədir,

8
00:00:11,430 --> 00:00:11,930
və güman edirəm ki,

9
00:00:11,930 --> 00:00:12,430
bu onların itidir.

10
00:00:12,430 --> 00:00:15,800
Ceyms Maksvel fizikdir və

11
00:00:15,800 --> 00:00:17,550
özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur.

12
00:00:17,550 --> 00:00:19,550
O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər

13
00:00:19,550 --> 00:00:22,030
görmüşdür və ideal

14
00:00:22,030 --> 00:00:23,720
qas hissəciklərinin sürətinin

15
00:00:23,720 --> 00:00:26,520
paylanması haqqındada

16
00:00:26,520 --> 00:00:29,020
fikir irəli sürmüşdür.

17
00:00:29,020 --> 00:00:32,420
Bu isə Lüdviq Bolsmandır.

18
00:00:32,420 --> 00:00:34,960
O, statistik mexanikanın

19
00:00:34,960 --> 00:00:37,880
yaradıcılarından biridir.

20
00:00:37,880 --> 00:00:41,360
Və Maksvell-Bolsman adlanan paylanma

21
00:00:41,360 --> 00:00:42,480
qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar

22
00:00:42,480 --> 00:00:44,530
ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar.

23
00:00:44,530 --> 00:00:46,490
Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin

24
00:00:46,490 --> 00:00:50,737
paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər.

25
00:00:50,737 --> 00:00:52,290
Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün

26
00:00:52,290 --> 00:00:54,100
kiçik bir təcrübə edək.

27
00:00:54,100 --> 00:00:56,900
Tutaq ki, burada konteyner var.

28
00:00:57,420 --> 00:00:59,240
Burada konteyner var.

29
00:00:59,240 --> 00:01:00,880
Onun içində də hava var.

30
00:01:01,290 --> 00:01:03,720
Hava daha çox azotdan təşkil olunub.

31
00:01:03,720 --> 00:01:05,350
Sadələşdirmək üçün

32
00:01:05,350 --> 00:01:06,778
deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir.

33
00:01:06,778 --> 00:01:10,844
Bir neçə azot molekulu çəkək.

34
00:01:10,844 --> 00:01:13,558
Tutaq ki, termometr də var.

35
00:01:13,558 --> 00:01:15,590
Mən termometri buraya qoyuram.

36
00:01:15,590 --> 00:01:19,936
Termometrin 300 kelvin

37
00:01:20,320 --> 00:01:23,810
temperatur göstərir.

38
00:01:24,190 --> 00:01:27,320
300 kelvin temperatur nə deməkdir?

39
00:01:27,660 --> 00:01:29,510
Bizim gündəlik həyatımızda çox

40
00:01:29,510 --> 00:01:31,730
güclü temperatur hissimiz olur.

41
00:01:31,730 --> 00:01:33,200
Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm.

42
00:01:33,200 --> 00:01:34,630
Bu məni yandıracaq.

43
00:01:34,630 --> 00:01:38,650
Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək.

44
00:01:38,650 --> 00:01:40,080
Bu bizim beynimizin temperaturu

45
00:01:40,080 --> 00:01:42,300
necə qəbul etməsidir.

46
00:01:42,300 --> 00:01:45,760
Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?

47
00:01:45,760 --> 00:01:47,630
Bu temperatur

48
00:01:47,630 --> 00:01:49,420
haqqında düşünmək üçün

49
00:01:49,420 --> 00:01:51,530
yaxşı yoldur.

50
00:01:51,530 --> 00:01:52,750
Mən bunu

51
00:01:52,750 --> 00:01:54,140
yalnış tələffüz etdim.

52
00:01:55,270 --> 00:01:59,480
Temperatur sistemdəki molekulların orta

53
00:01:59,480 --> 00:02:02,919
kinetik enerjisindən asılıdır.

54
00:02:02,919 --> 00:02:03,900
Gəlin bunu bu cür yazaq.

55
00:02:03,900 --> 00:02:08,636
Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır.

56
00:02:08,636 --> 00:02:09,850
Sistemdəki

57
00:02:10,430 --> 00:02:13,110
orta

58
00:02:13,110 --> 00:02:15,740
kinetik

59
00:02:15,740 --> 00:02:16,720
enerji.

60
00:02:18,010 --> 00:02:19,600
Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam.

61
00:02:19,600 --> 00:02:21,952
Gəlin bunu daha konkret edək.

62
00:02:21,952 --> 00:02:25,810
Tutaq ki, iki konteynerimiz var.

63
00:02:25,810 --> 00:02:27,297
Bu birinci konteynerdir.

64
00:02:27,297 --> 00:02:28,364
Ay.

65
00:02:28,364 --> 00:02:31,480
Və iki konteyner burada sağdadır.

66
00:02:31,480 --> 00:02:33,240
Tutaq ki, bizim eyni sayda

67
00:02:33,240 --> 00:02:36,060
azot qazımız var.

68
00:02:36,060 --> 00:02:37,440
Mən burada 10 ədəd çəkirəm.

69
00:02:37,440 --> 00:02:38,830
Bu aydındır ki, real deyil,

70
00:02:38,830 --> 00:02:40,350
molekulların sayı daha da çoxdur.

71
00:02:40,350 --> 00:02:45,350
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

72
00:02:45,648 --> 00:02:50,640
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

73
00:02:51,030 --> 00:02:52,760
Deyək ki, biz temperaturun

74
00:02:52,760 --> 00:02:55,210
300 Kelvin olduğunu bilirik.

75
00:02:56,440 --> 00:02:58,940
Bu sistemin temperaturu 300 Kelvindir.

76
00:02:58,940 --> 00:03:01,500
Bu sistemin temperaturu isə 200 Kelvindir.

77
00:03:02,040 --> 00:03:04,900
Əgər bu molekulların nə etdiyini

78
00:03:04,900 --> 00:03:05,900
vizuallaşdırmaq istəsəm,

79
00:03:05,900 --> 00:03:07,450
onların ətrafda hərəkət etdiyini, toqquşduqlarını,

80
00:03:07,450 --> 00:03:09,540
onların birlikdə hərəkət etmədiyini

81
00:03:09,540 --> 00:03:10,540
görərəm.

82
00:03:10,540 --> 00:03:11,810
Sistemdə molekulların

83
00:03:11,810 --> 00:03:12,810
orta kinetik enerjisi

84
00:03:12,810 --> 00:03:15,010
getdikcə daha da yüksək olur.

85
00:03:15,010 --> 00:03:16,440
Ola bilər ki, o istiqamətdə

86
00:03:16,440 --> 00:03:18,965
hərəkət edən molekullarınız var.

87
00:03:18,965 --> 00:03:20,830
Belə ki, bu sürətdir.

88
00:03:20,830 --> 00:03:22,610
Bunun sürəti budur.

89
00:03:22,610 --> 00:03:23,770
Bu o istiqamətdə gedir.

90
00:03:23,770 --> 00:03:25,800
Ola bilər ki, bu çox hərəkət etmir.

91
00:03:25,800 --> 00:03:27,100
Bu birisi isə o istiqamətdə

92
00:03:27,100 --> 00:03:28,100
sürətlə hərəkət edir.

93
00:03:28,100 --> 00:03:29,340
Bu isə o istiqamətdə lap sürətlə hərəkət edir.

94
00:03:30,340 --> 00:03:32,040
Bu belə edir.

95
00:03:32,270 --> 00:03:33,416
Bu da eynilə.

96
00:03:33,712 --> 00:03:35,130
Bu da belə edir.

97
00:03:35,132 --> 00:03:37,200
Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,

98
00:03:37,200 --> 00:03:40,750
sizin hələ də çox sürətlə hərəkət edən

99
00:03:40,750 --> 00:03:41,800
molekullarınız olacaq.

100
00:03:41,800 --> 00:03:43,060
Bəlkə də bu molekul

101
00:03:43,060 --> 00:03:43,930
burada olan digər molekullardan

102
00:03:43,930 --> 00:03:44,800
daha sürətlə gedir.

103
00:03:44,800 --> 00:03:46,840
Ama ortalama buradakı molekulların aşağı

104
00:03:46,840 --> 00:03:48,730
kinetik enerjisi var.

105
00:03:48,730 --> 00:03:50,780
Bu ola bilər ki bunu edir.

106
00:03:50,780 --> 00:03:52,750
Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.

107
00:03:52,750 --> 00:03:56,520
Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

108
00:03:56,520 --> 00:03:58,110
Bu o demək deyil ki, bu molekullar

109
00:03:58,110 --> 00:04:00,110
bütün digər molekullardan yavaşdır,

110
00:04:00,110 --> 00:04:02,160
yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.

111
00:04:02,160 --> 00:04:06,901
Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

112
00:04:06,901 --> 00:04:08,930
Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.

113
00:04:08,930 --> 00:04:10,600
Və bu paylanma Maksvell-Bolsman

114
00:04:10,600 --> 00:04:13,382
paylanmasıdır.

115
00:04:13,382 --> 00:04:15,110
Gəlin kiçik bir

116
00:04:15,110 --> 00:04:18,350
koordinat müstəvisi çəkək.

117
00:04:18,850 --> 00:04:23,850
Koordinat müstəvisini çəkirik.

118
00:04:24,260 --> 00:04:28,160
Aksis oxunda sürəti qoyuruq,

119
00:04:28,670 --> 00:04:30,140
sürəti işarə edirik.

120
00:04:30,140 --> 00:04:33,532
Bu aksisdə mən molekulların

121
00:04:33,532 --> 00:04:38,340
sayını qoyacam.

122
00:04:38,690 --> 00:04:39,931
Düz burada.

123
00:04:39,931 --> 00:04:43,310
Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir,

124
00:04:43,310 --> 00:04:46,092
paylanma buna bənzəyə bilər.

125
00:04:46,092 --> 00:04:47,831
Buna bənzəyə

126
00:04:47,831 --> 00:04:48,910
bilər.

127
00:04:48,910 --> 00:04:50,340
Bunu başqa rəngdə çəkirəm.

128
00:04:50,690 --> 00:04:53,120
Bunlar

129
00:04:53,120 --> 00:04:54,840
bütün molekullardır.

130
00:04:54,840 --> 00:04:59,330
Paylanma buna bənzəyə bilər.

131
00:04:59,700 --> 00:05:00,890
Buna bənzəyə bilər.

132
00:05:00,890 --> 00:05:02,920
Bu sistem üçün Maksvell-Bolsman

133
00:05:02,920 --> 00:05:05,172
paylanmasıdır.

134
00:05:05,172 --> 00:05:07,928
Gəlin bunu A sistemi adlandıraq.

135
00:05:07,928 --> 00:05:10,428
Sistem A düz buradadır.

136
00:05:10,428 --> 00:05:14,710
Bu sistemin aşağı temperaturu var

137
00:05:14,710 --> 00:05:17,238
bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var.

138
00:05:17,238 --> 00:05:19,676
Böyük ehtimalla

139
00:05:19,676 --> 00:05:22,615
ən yüksək

140
00:05:22,615 --> 00:05:24,710
molekul sayı

141
00:05:24,710 --> 00:05:25,900
aşağı sürətdə olacaq.

142
00:05:25,900 --> 00:05:27,330
Tutaq ki, bu sürətdə

143
00:05:27,330 --> 00:05:28,603
olacaq.

144
00:05:28,603 --> 00:05:33,600
Bunun paylanması təxminən buna

145
00:05:35,000 --> 00:05:37,010
bənzəyəcək.

146
00:05:37,740 --> 00:05:38,980
Nəyə görə belə olacaq?

147
00:05:38,980 --> 00:05:40,310
Bu işarə ola bilər ki,

148
00:05:40,310 --> 00:05:42,020
böyük ehtimalla

149
00:05:42,020 --> 00:05:45,500
mən bunu ən çox molekul olan sürətdə

150
00:05:45,500 --> 00:05:48,460
əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox

151
00:05:48,460 --> 00:05:51,310
molekul olan sürətdən az olacaq.

152
00:05:51,310 --> 00:05:54,280
Çünki bunların

153
00:05:54,280 --> 00:05:56,050
aşağı kinetik enerjisi var.

154
00:05:56,050 --> 00:05:58,235
Onların sürəti aşağı olacaq.

155
00:05:58,235 --> 00:06:00,184
Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?

156
00:06:00,184 --> 00:06:01,550
Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından

157
00:06:01,550 --> 00:06:03,080
danışırıq.

158
00:06:03,080 --> 00:06:05,350
Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki,

159
00:06:05,350 --> 00:06:07,910
bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq.

160
00:06:07,910 --> 00:06:10,900
Bu dar, bu isə hündür olacaq.

161
00:06:10,900 --> 00:06:12,760
Əgər bu sistemin temperaturunu

162
00:06:12,760 --> 00:06:15,380
artırsaq,

163
00:06:15,380 --> 00:06:17,780
tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram,

164
00:06:17,780 --> 00:06:20,020
yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram.

165
00:06:20,020 --> 00:06:24,120
Onda paylanma təxminən buna

166
00:06:24,120 --> 00:06:27,470
bənzəyəcək.

167
00:06:27,470 --> 00:06:29,940
Bu, temperaturu qaldıranda baş verir.

168
00:06:30,270 --> 00:06:32,800
Buraya kimi qızdırılır.

169
00:06:32,800 --> 00:06:35,620
Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

170
00:06:35,620 --> 00:06:39,800
Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm,

171
00:06:39,800 --> 00:06:42,128
amma bunun ideyası bu cürdür.

172
00:06:42,128 --> 00:06:43,530
Bu olduqca aydın bir fikirdir.

173
00:06:43,530 --> 00:06:46,010
Və bu molekulların bəzilərinin

174
00:06:46,010 --> 00:06:49,690
həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda

175
00:06:49,690 --> 00:06:52,060
deyirik ki, bu olduqca durğun görünür.

176
00:06:52,060 --> 00:06:54,700
Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.

177
00:06:54,700 --> 00:06:59,000
Bu sürət

178
00:06:59,000 --> 00:07:00,410
ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun

179
00:07:00,410 --> 00:07:02,618
sürətidir.

180
00:07:02,618 --> 00:07:04,340
Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.

181
00:07:04,340 --> 00:07:05,160
Mən bunu yazıram.

182
00:07:05,160 --> 00:07:07,039
Çünki bu olduqca düşündürücüdür.

183
00:07:07,039 --> 00:07:10,780
Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir.

184
00:07:10,784 --> 00:07:15,780
otaq temperaturunda

185
00:07:16,197 --> 00:07:20,154
azot atomunun sürətidir.

186
00:07:20,154 --> 00:07:23,960
Otaq temperaturu.

187
00:07:25,230 --> 00:07:27,400
Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot

188
00:07:27,400 --> 00:07:30,960
atomunun Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

189
00:07:30,960 --> 00:07:32,620
Tutaq ki,

190
00:07:32,620 --> 00:07:35,450
otaq 300 Kelvindir.

191
00:07:35,450 --> 00:07:37,870
Ehtimal olunan sürət

192
00:07:37,870 --> 00:07:40,030
ən çox molekulun

193
00:07:40,030 --> 00:07:41,400
olduğu

194
00:07:41,400 --> 00:07:43,070
sürətdir.

195
00:07:43,630 --> 00:07:45,990
Əslində mən bunu deməzdən əvvəl

196
00:07:45,990 --> 00:07:47,635
bunu özünüz təxmin edin.

197
00:07:47,635 --> 00:07:49,930
Bu nəticəyə gəlirik ki,

198
00:07:49,930 --> 00:07:53,690
bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir.

199
00:07:53,690 --> 00:07:57,846
Bu 422 m/s-dir.

200
00:07:57,846 --> 00:08:00,510
422 m/s.

201
00:08:00,510 --> 00:08:04,220
Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir.

202
00:08:04,220 --> 00:08:06,700
Əgər mil/h kimi baxsaq

203
00:08:06,700 --> 00:08:09,860
bu təxminən

204
00:08:09,860 --> 00:08:12,730
944 mil/h-dir.

205
00:08:12,730 --> 00:08:14,927
İndi ətrafınızda

206
00:08:14,927 --> 00:08:16,850
ən yüksək sayda

207
00:08:16,850 --> 00:08:20,340
azot atomları

208
00:08:20,340 --> 00:08:22,300
bu sürətdə

209
00:08:22,300 --> 00:08:24,900
hərəkət edir

210
00:08:24,900 --> 00:08:26,280
və sizə dəyir.

211
00:08:26,280 --> 00:08:27,860
Bu sizə hava təzyiqi verir.

212
00:08:27,860 --> 00:08:29,480
Hətta bunlardan da sürətli

213
00:08:29,480 --> 00:08:31,190
hərəkət edənlər var.

214
00:08:31,190 --> 00:08:34,570
Hətta 422 m/s-dən də sürətli.

215
00:08:34,570 --> 00:08:35,210
Hətta daha sürətli.

216
00:08:35,210 --> 00:08:37,730
Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə

217
00:08:37,730 --> 00:08:39,210
hərəkət edən molekullar var

218
00:08:39,210 --> 00:08:41,980
və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər.

219
00:08:41,980 --> 00:08:43,650
Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir?

220
00:08:43,650 --> 00:08:47,040
Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi

221
00:08:47,040 --> 00:08:48,870
necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə

222
00:08:48,870 --> 00:08:51,640
sizə dəyə bilər və

223
00:08:51,640 --> 00:08:52,640
sizi zədələməz.

224
00:08:52,640 --> 00:08:55,554
Bu sadəcə havanın təzyiqidir.

225
00:08:55,554 --> 00:08:57,030
Buna ilk dəfə baxdıqda

226
00:08:57,030 --> 00:08:59,300
bunun sürəti 422m/s dir?

227
00:08:59,300 --> 00:09:01,510
Bu səsin sürətindən də yüksəkdir.

228
00:09:01,510 --> 00:09:04,770
Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.

229
00:09:04,770 --> 00:09:06,000
Bu necə ola bilir?

230
00:09:06,000 --> 00:09:06,860
Bu barədə düşünün.

231
00:09:06,860 --> 00:09:09,220
Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava

232
00:09:09,220 --> 00:09:10,970
vasitəsilə ötürülür.

233
00:09:10,970 --> 00:09:13,420
Molekulların özü hərəkət etməlidir.

234
00:09:13,420 --> 00:09:15,300
Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən

235
00:09:15,300 --> 00:09:16,780
yüksək hərəkət etməlidir.

236
00:09:16,780 --> 00:09:18,960
Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət

237
00:09:18,960 --> 00:09:19,910
etmir və onlar hər biri

238
00:09:19,910 --> 00:09:20,810
müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.

239
00:09:20,810 --> 00:09:23,298
Bəziləri heç hərəkət etmir.

240
00:09:23,298 --> 00:09:26,520
Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir.

241
00:09:26,520 --> 00:09:28,800
Məncə bu bir az ağlasığmazdır.