1 00:00:00,320 --> 00:00:01,880 Gəlin bir az Maksvel-Boltzman 2 00:00:01,880 --> 00:00:04,130 paylanması haqqında danışaq. 3 00:00:04,130 --> 00:00:05,360 Və bu şəkildəki şəxs 4 00:00:05,360 --> 00:00:07,540 Klerk Maksveldir. 5 00:00:07,540 --> 00:00:09,140 Mən bu şəkili çox sevirəm, o həyat yoldaşı 6 00:00:09,140 --> 00:00:12,430 Katerina Maksvellə birlikdədir, bu isə onların itidir. 7 00:00:12,430 --> 00:00:15,800 Ceyms Maksvel fizikdir və 8 00:00:15,800 --> 00:00:17,550 özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur. 9 00:00:17,550 --> 00:00:19,550 O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər 10 00:00:19,550 --> 00:00:22,030 görmüşdür və ideal 11 00:00:22,030 --> 00:00:23,720 qas hissəciklərinin sürətinin 12 00:00:23,720 --> 00:00:26,520 paylanması haqqındada 13 00:00:26,520 --> 00:00:29,020 fikir irəli sürmüşdür. 14 00:00:29,020 --> 00:00:32,420 Bu isə Lüdvik Boltsmandır. 15 00:00:32,420 --> 00:00:34,960 O, statistik mexanikanın 16 00:00:34,960 --> 00:00:37,880 yaradıcılarından biridir. 17 00:00:37,880 --> 00:00:41,360 Və Maksvell-Boltsman adlanan paylanma 18 00:00:41,360 --> 00:00:42,480 qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar 19 00:00:42,480 --> 00:00:44,530 ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar. 20 00:00:44,530 --> 00:00:46,490 Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin 21 00:00:46,490 --> 00:00:50,737 paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər. 22 00:00:50,737 --> 00:00:52,290 Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün 23 00:00:52,290 --> 00:00:54,100 kiçik bir təcrübə edək. 24 00:00:54,100 --> 00:00:56,900 Tutaq ki, burada konteyner var. 25 00:00:57,420 --> 00:00:59,240 Burada konteyner var. 26 00:00:59,240 --> 00:01:00,880 Onun içində də hava var. 27 00:01:01,290 --> 00:01:03,720 Hava daha çox azotdan təşkil olunub. 28 00:01:03,720 --> 00:01:05,350 Sadələşdirmək üçün 29 00:01:05,350 --> 00:01:06,778 deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir. 30 00:01:06,778 --> 00:01:10,844 Bir neçə azot molekulu çəkək. 31 00:01:10,844 --> 00:01:13,558 Tutaq ki, termometr də var. 32 00:01:13,558 --> 00:01:15,590 Mən termometri buraya qoyuram. 33 00:01:15,590 --> 00:01:19,936 Termometrin 300 kelvin 34 00:01:20,320 --> 00:01:23,810 temperatur göstərir. 35 00:01:24,190 --> 00:01:27,320 300 kelvin temperatur nə deməkdir? 36 00:01:27,660 --> 00:01:29,510 Bizim gündəlik həyatımızda çox 37 00:01:29,510 --> 00:01:31,730 güclü temperatur hissimiz olur. 38 00:01:31,730 --> 00:01:33,200 Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm. 39 00:01:33,200 --> 00:01:34,630 Bu məni yandıracaq. 40 00:01:34,630 --> 00:01:38,650 Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək. 41 00:01:38,650 --> 00:01:40,080 Bu bizim beynimizin temperaturu 42 00:01:40,080 --> 00:01:42,300 necə qəbul etməsidir. 43 00:01:42,300 --> 00:01:45,760 Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir? 44 00:01:45,760 --> 00:01:47,630 Bu temperatur 45 00:01:47,630 --> 00:01:49,420 haqqında düşünmək üçün 46 00:01:49,420 --> 00:01:51,530 yaxşı yoldur. 47 00:01:51,530 --> 00:01:52,750 Mən bunu 48 00:01:52,750 --> 00:01:54,140 yalnış tələffüz etdim. 49 00:01:55,270 --> 00:01:59,480 Temperatur sistemdəki molekulların orta 50 00:01:59,480 --> 00:02:02,919 kinetik enerjisindən asılıdır. 51 00:02:02,919 --> 00:02:03,900 Gəlin bunu bu cür yazaq. 52 00:02:03,900 --> 00:02:08,636 Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır. 53 00:02:08,636 --> 00:02:09,850 Sistemdəki 54 00:02:10,430 --> 00:02:13,110 orta 55 00:02:13,110 --> 00:02:15,740 kinetik 56 00:02:15,740 --> 00:02:16,720 enerji. 57 00:02:18,010 --> 00:02:19,600 Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam. 58 00:02:19,600 --> 00:02:21,952 Gəlin bunu daha konkret edək. 59 00:02:21,952 --> 00:02:25,810 Tutaq ki, iki konteynerimiz var. 60 00:02:25,810 --> 00:02:27,297 Bu birinci konteynerdir. 61 00:02:27,297 --> 00:02:28,364 Ay. 62 00:02:28,364 --> 00:02:31,480 Və iki konteyner burada sağdadır. 63 00:02:31,480 --> 00:02:33,240 Tutaq ki, bizim eyni sayda 64 00:02:33,240 --> 00:02:36,060 azot qazımız var. 65 00:02:36,060 --> 00:02:37,440 Mən burada 10 ədəd çəkirəm. 66 00:02:37,440 --> 00:02:38,830 Bu aydındır ki, real deyil, 67 00:02:38,830 --> 00:02:40,350 molekulların sayı daha da çoxdur. 68 00:02:40,350 --> 00:02:45,350 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. 69 00:02:45,648 --> 00:02:50,640 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. 70 00:02:51,030 --> 00:02:52,760 Tutaq ki, temperatur 71 00:02:52,760 --> 00:02:55,210 300 kelvindir. 72 00:02:56,440 --> 00:02:58,940 Bu sistemin temperaturu 300 kelvindir. 73 00:02:58,940 --> 00:03:01,500 Bu sistemin temperaturu isə 200 kelvindir. 74 00:03:02,040 --> 00:03:05,900 Əgər təsəvvür etsək ki, molekullar nə edir, 75 00:03:05,900 --> 00:03:07,450 onlar ətrafda hərəkət edir, bir-biri ilə toqquşur, 76 00:03:07,450 --> 00:03:10,200 onların hamısı birlikdə hərəkət etmir. 77 00:03:10,540 --> 00:03:12,810 Sistemdə molekulların orta kinetik enerjisi 78 00:03:12,810 --> 00:03:15,010 daha da yüksək olacaq. 79 00:03:15,010 --> 00:03:16,440 Ola bilər ki, molekul bu 80 00:03:16,440 --> 00:03:18,965 istiqamətdə hərəkət edir. 81 00:03:18,965 --> 00:03:20,830 Bu sürətdir. 82 00:03:20,830 --> 00:03:22,610 Bunun sürəti budur. 83 00:03:22,610 --> 00:03:23,770 Bu istiqamətdə gedir. 84 00:03:23,770 --> 00:03:25,800 Ola bilər ki, bu hərəkət etmir. 85 00:03:25,800 --> 00:03:28,100 O, bu istiqamətdə sürətlə hərəkət edir. 86 00:03:28,100 --> 00:03:30,340 Bu ola bilər lap sürətlə hərəkət etsin. 87 00:03:30,340 --> 00:03:32,040 Bu belə edir. 88 00:03:32,270 --> 00:03:33,416 Bu da bu cür. 89 00:03:33,712 --> 00:03:35,130 Bu da belə edir. 90 00:03:35,132 --> 00:03:37,200 Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək, 91 00:03:37,200 --> 00:03:40,750 çox sürətlə gedən 92 00:03:40,750 --> 00:03:41,800 molekullar yenə olacaq. 93 00:03:41,800 --> 00:03:43,060 Ola bilər ki, bu molekul 94 00:03:43,060 --> 00:03:44,800 digərlərində daha sürətlə gedir. 95 00:03:44,800 --> 00:03:46,840 Ama ortalama buradakı molekulların aşağı 96 00:03:46,840 --> 00:03:48,730 kinetik enerjisi var. 97 00:03:48,730 --> 00:03:50,780 Bu ola bilər ki bunu edir. 98 00:03:50,780 --> 00:03:52,750 Gəlin bunu çəkməyə çalışaq. 99 00:03:52,750 --> 00:03:56,520 Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq. 100 00:03:56,520 --> 00:03:58,110 Bu o demək deyil ki, bu molekullar 101 00:03:58,110 --> 00:04:00,110 bütün digər molekullardan yavaşdır, 102 00:04:00,110 --> 00:04:02,160 yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır. 103 00:04:02,160 --> 00:04:06,901 Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq. 104 00:04:06,901 --> 00:04:08,930 Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik. 105 00:04:08,930 --> 00:04:10,600 Və bu paylanma Maksvel-Boltsman 106 00:04:10,600 --> 00:04:13,382 paylanmasıdır. 107 00:04:13,382 --> 00:04:15,110 Gəlin kiçik bir 108 00:04:15,110 --> 00:04:18,350 koordinat müstəvisi çəkək. 109 00:04:18,850 --> 00:04:23,850 Koordinat müstəvisini çəkirik. 110 00:04:24,260 --> 00:04:28,160 Aksis oxunda sürəti qoyuruq, 111 00:04:28,670 --> 00:04:30,140 sürəti işarə edirik. 112 00:04:30,140 --> 00:04:33,532 Bu aksisdə mən molekulların 113 00:04:33,532 --> 00:04:38,340 sayını qoyacam. 114 00:04:38,690 --> 00:04:39,931 Düz burada. 115 00:04:39,931 --> 00:04:43,310 Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir, 116 00:04:43,310 --> 00:04:46,092 paylanma buna bənzəyə bilər. 117 00:04:46,092 --> 00:04:47,831 Buna bənzəyə 118 00:04:47,831 --> 00:04:48,910 bilər. 119 00:04:48,910 --> 00:04:50,340 Bunu başqa rəngdə çəkirəm. 120 00:04:50,690 --> 00:04:53,120 Bunlar 121 00:04:53,120 --> 00:04:54,840 bütün molekullardır. 122 00:04:54,840 --> 00:04:59,330 Paylanma buna bənzəyə bilər. 123 00:04:59,700 --> 00:05:00,890 Buna bənzəyə bilər. 124 00:05:00,890 --> 00:05:02,920 Bu sistem üçün Maksvel-Boltsman 125 00:05:02,920 --> 00:05:05,172 paylanmasıdır. 126 00:05:05,172 --> 00:05:07,928 Gəlin bunu A sistemi adlandıraq. 127 00:05:07,928 --> 00:05:10,428 Sistem A düz buradadır. 128 00:05:10,428 --> 00:05:14,710 Bu sistemin aşağı temperaturu var 129 00:05:14,710 --> 00:05:17,238 bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var. 130 00:05:17,238 --> 00:05:19,676 Böyük ehtimalla 131 00:05:19,676 --> 00:05:22,615 ən yüksək 132 00:05:22,615 --> 00:05:24,710 molekul sayı 133 00:05:24,710 --> 00:05:25,900 aşağı sürətdə olacaq. 134 00:05:25,900 --> 00:05:27,330 Tutaq ki, bu sürətdə 135 00:05:27,330 --> 00:05:28,603 olacaq. 136 00:05:28,603 --> 00:05:33,600 Bunun paylanması təxminən buna 137 00:05:35,000 --> 00:05:37,010 bənzəyəcək. 138 00:05:37,740 --> 00:05:38,980 Nəyə görə belə olacaq? 139 00:05:38,980 --> 00:05:40,310 Bu işarə ola bilər ki, 140 00:05:40,310 --> 00:05:42,020 böyük ehtimalla 141 00:05:42,020 --> 00:05:45,500 mən bunu ən çox molekul olan sürətdə 142 00:05:45,500 --> 00:05:48,460 əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox 143 00:05:48,460 --> 00:05:51,310 molekul olan sürətdən az olacaq. 144 00:05:51,310 --> 00:05:54,280 Çünki bunların 145 00:05:54,280 --> 00:05:56,050 aşağı kinetik enerjisi var. 146 00:05:56,050 --> 00:05:58,235 Onların sürəti aşağı olacaq. 147 00:05:58,235 --> 00:06:00,184 Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir? 148 00:06:00,184 --> 00:06:01,550 Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından 149 00:06:01,550 --> 00:06:03,080 danışırıq. 150 00:06:03,080 --> 00:06:05,350 Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki, 151 00:06:05,350 --> 00:06:07,910 bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq. 152 00:06:07,910 --> 00:06:10,900 Bu dar, bu isə hündür olacaq. 153 00:06:10,900 --> 00:06:12,760 Əgər bu sistemin temperaturunu 154 00:06:12,760 --> 00:06:15,380 artırsaq, 155 00:06:15,380 --> 00:06:17,780 tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram, 156 00:06:17,780 --> 00:06:20,020 yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram. 157 00:06:20,020 --> 00:06:24,120 Onda paylanma təxminən buna 158 00:06:24,120 --> 00:06:27,470 bənzəyəcək. 159 00:06:27,470 --> 00:06:29,940 Bu, temperaturu qaldıranda baş verir. 160 00:06:30,270 --> 00:06:32,800 Və bu 161 00:06:32,800 --> 00:06:35,620 Maksvel-Boltsman paylanmasıdır. 162 00:06:35,620 --> 00:06:39,800 Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm, 163 00:06:39,800 --> 00:06:42,128 amma bunun ideyası bu cürdür. 164 00:06:42,128 --> 00:06:43,530 Bu olduqca aydın bir fikirdir. 165 00:06:43,530 --> 00:06:46,010 Və bu molekulların bəzilərinin 166 00:06:46,010 --> 00:06:49,690 həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda 167 00:06:49,690 --> 00:06:52,060 deyirik ki, bu olduqca durğun görünür. 168 00:06:52,060 --> 00:06:54,700 Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur. 169 00:06:54,700 --> 00:06:59,000 Bu sürət 170 00:06:59,000 --> 00:07:00,410 ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun 171 00:07:00,410 --> 00:07:02,618 sürətidir. 172 00:07:02,618 --> 00:07:04,340 Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir. 173 00:07:04,340 --> 00:07:05,160 Mən bunu yazıram. 174 00:07:05,160 --> 00:07:07,039 Çünki bu olduqca düşündürücüdür. 175 00:07:07,039 --> 00:07:10,780 Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir. 176 00:07:10,784 --> 00:07:15,780 otaq temperaturunda 177 00:07:16,197 --> 00:07:20,154 azot atomunun sürətidir. 178 00:07:20,154 --> 00:07:23,960 Otaq temperaturu. 179 00:07:25,230 --> 00:07:27,400 Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot 180 00:07:27,400 --> 00:07:30,960 atomunun Maksvel-Boltsman paylanmasıdır. 181 00:07:30,960 --> 00:07:32,620 Tutaq ki, 182 00:07:32,620 --> 00:07:35,450 otaq 300 Kelvindir. 183 00:07:35,450 --> 00:07:37,870 Ehtimal olunan sürət 184 00:07:37,870 --> 00:07:40,030 ən çox molekulun 185 00:07:40,030 --> 00:07:41,400 olduğu 186 00:07:41,400 --> 00:07:43,070 sürətdir. 187 00:07:43,630 --> 00:07:45,990 Əslində mən bunu deməzdən əvvəl 188 00:07:45,990 --> 00:07:47,635 bunu özünüz təxmin edin. 189 00:07:47,635 --> 00:07:49,930 Bu nəticəyə gəlirik ki, 190 00:07:49,930 --> 00:07:53,690 bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir. 191 00:07:53,690 --> 00:07:57,846 Bu 422 m/s-dir. 192 00:07:57,846 --> 00:08:00,510 422 m/s. 193 00:08:00,510 --> 00:08:04,220 Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir. 194 00:08:04,220 --> 00:08:06,700 Əgər mil/h kimi baxsaq 195 00:08:06,700 --> 00:08:09,860 bu təxminən 196 00:08:09,860 --> 00:08:12,730 944 mil/h-dir. 197 00:08:12,730 --> 00:08:14,927 İndi ətrafınızda 198 00:08:14,927 --> 00:08:16,850 ən yüksək sayda 199 00:08:16,850 --> 00:08:20,340 azot atomları 200 00:08:20,340 --> 00:08:22,300 bu sürətdə 201 00:08:22,300 --> 00:08:24,900 hərəkət edir 202 00:08:24,900 --> 00:08:26,280 və sizə dəyir. 203 00:08:26,280 --> 00:08:27,860 Bu sizə hava təzyiqi verir. 204 00:08:27,860 --> 00:08:29,480 Hətta bunlardan da sürətli 205 00:08:29,480 --> 00:08:31,190 hərəkət edənlər var. 206 00:08:31,190 --> 00:08:34,570 Hətta 422 m/s-dən də sürətli. 207 00:08:34,570 --> 00:08:35,210 Hətta daha sürətli. 208 00:08:35,210 --> 00:08:37,730 Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə 209 00:08:37,730 --> 00:08:39,210 hərəkət edən molekullar var 210 00:08:39,210 --> 00:08:41,980 və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər. 211 00:08:41,980 --> 00:08:43,650 Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir? 212 00:08:43,650 --> 00:08:47,040 Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi 213 00:08:47,040 --> 00:08:48,870 necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə 214 00:08:48,870 --> 00:08:51,640 sizə dəyə bilər və 215 00:08:51,640 --> 00:08:52,640 sizi zədələməz. 216 00:08:52,640 --> 00:08:55,554 Bu sadəcə havanın təzyiqidir. 217 00:08:55,554 --> 00:08:57,030 Buna ilk dəfə baxdıqda 218 00:08:57,030 --> 00:08:59,300 bunun sürəti 422m/s dir? 219 00:08:59,300 --> 00:09:01,510 Bu səsin sürətindən də yüksəkdir. 220 00:09:01,510 --> 00:09:04,770 Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir. 221 00:09:04,770 --> 00:09:06,000 Bu necə ola bilir? 222 00:09:06,000 --> 00:09:06,860 Bu barədə düşünün. 223 00:09:06,860 --> 00:09:09,220 Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava 224 00:09:09,220 --> 00:09:10,970 vasitəsilə ötürülür. 225 00:09:10,970 --> 00:09:13,420 Molekulların özü hərəkət etməlidir. 226 00:09:13,420 --> 00:09:15,300 Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən 227 00:09:15,300 --> 00:09:16,780 yüksək hərəkət etməlidir. 228 00:09:16,780 --> 00:09:18,960 Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət 229 00:09:18,960 --> 00:09:19,910 etmir və onlar hər biri 230 00:09:19,910 --> 00:09:20,810 müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir. 231 00:09:20,810 --> 00:09:23,298 Bəziləri heç hərəkət etmir. 232 00:09:23,298 --> 00:09:26,520 Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir. 233 00:09:26,520 --> 00:09:28,800 Məncə bu bir az ağlasığmazdır.