WEBVTT

00:00:00.866 --> 00:00:04.002
Bốn năm sau khi đến Hoa Kỳ,

00:00:04.026 --> 00:00:05.593
như bất kỳ ai 16 tuổi,

00:00:05.617 --> 00:00:08.368
tôi đã đi lấy bằng lái xe.

00:00:08.392 --> 00:00:12.241
Sau khi cho nhân viên xem
giấy tờ nhập cư, thẻ xanh,

00:00:12.265 --> 00:00:14.002
cô ấy nói với tôi đó là giả.

00:00:14.026 --> 00:00:16.650
"Đừng quay lại đây nữa," cô ấy nói.

00:00:17.321 --> 00:00:20.478
Đó là lúc tôi phát hiện ra
tôi đã ở Mỹ bất hợp pháp.

00:00:20.502 --> 00:00:23.034
Và tôi vẫn ở đây bất hợp pháp.

NOTE Paragraph

00:00:23.058 --> 00:00:24.613
Tôi là nhà báo và nhà làm phim.

00:00:24.637 --> 00:00:26.488
Tôi tin vào những câu chuyện.

00:00:26.512 --> 00:00:27.959
Và những gì tôi học được

00:00:27.983 --> 00:00:31.202
là những gì hầu hết mọi người
không hiểu về nhập cư

00:00:31.226 --> 00:00:34.515
là những gì họ không hiểu về
bản thân họ:

00:00:34.539 --> 00:00:38.453
những câu chuyện di cư xưa của gia đình
và những quá trình họ phải trải qua

00:00:38.477 --> 00:00:41.432
trước khi thẻ xanh và bức tường tồn tại,

00:00:41.456 --> 00:00:45.171
hoặc điều gì đã định hình sự hiểu biết
của họ về chính quyền công dân.

NOTE Paragraph

00:00:45.711 --> 00:00:47.468
Tôi sinh ra ở Philipines.

00:00:47.492 --> 00:00:50.271
Khi tôi 12 tuổi, mẹ tôi gửi tôi 
đến sống với bố mẹ bà,

00:00:50.295 --> 00:00:51.516
ông bà của tôi,

00:00:51.540 --> 00:00:54.001
hay, theo tiếng Tagalog
của chúng tôi, lolo và lola.

00:00:54.850 --> 00:00:57.051
Tên của Lolo là Teofilo.

00:00:57.075 --> 00:01:01.591
Khi ông di cư hợp pháp sang Mỹ
và nhập tịch,

00:01:01.615 --> 00:01:04.658
ông ấy đổi tên từ Teofilo thành Ted,

00:01:04.682 --> 00:01:08.159
theo tên của Ted Danson 
từ chương trình truyền hình "Cheers."

00:01:08.183 --> 00:01:10.290
Không thể kiếm được người Mỹ nào hơn thế.

NOTE Paragraph

00:01:10.314 --> 00:01:14.236
Bài hát yêu thích của Lolo là "My Way"
của Frank Sinatra,

00:01:14.236 --> 00:01:18.413
và khi đang tìm cách đưa đứa cháu trai
duy nhất của ông, là tôi,

00:01:18.448 --> 00:01:19.607
đến Mỹ,

00:01:19.631 --> 00:01:21.586
ông ấy quyết định làm theo cách của mình.

00:01:21.695 --> 00:01:25.674
Theo Lolo, không có cách nào dễ dàng
và đơn giản để đưa tôi đến đây,

00:01:25.698 --> 00:01:29.554
vì vậy, Lolo đã tiết kiệm 4,500 đô-la -

00:01:29.578 --> 00:01:31.648
đó là số tiền lớn với
một nhân viên bảo vệ

00:01:31.672 --> 00:01:33.841
chỉ kiếm được không quá 
tám đô-la một giờ -

00:01:33.865 --> 00:01:35.358
để trả cho một thẻ xanh giả

00:01:35.382 --> 00:01:38.071
và cho một kẻ buôn lậu đưa tôi đến Mỹ.

NOTE Paragraph

00:01:38.095 --> 00:01:39.588
Đó là cách tôi đến đây.

00:01:39.612 --> 00:01:42.929
Tôi không biết đã bao nhiêu lần 
mọi người nói với tôi rằng tổ tiên họ

00:01:42.953 --> 00:01:45.441
đã đến Mỹ "đúng cách,"

00:01:45.465 --> 00:01:46.839
mà tôi nhắc họ,

00:01:46.863 --> 00:01:49.368
định nghĩa của Mỹ về "đúng cách"

00:01:49.392 --> 00:01:54.009
đã thay đổi kể từ khi con tàu đầu tiên
của những người định cư thả neo.

NOTE Paragraph

00:01:54.898 --> 00:01:58.339
Nước Mỹ như chúng ta biết không chỉ
là một mảnh đất,

00:01:58.363 --> 00:02:02.226
đặc biệt là vì vùng đất mà ngày nay
tạo nên Hợp chủng quốc Hoa Kỳ

00:02:02.250 --> 00:02:05.019
từng thuộc về những người khác
ở các quốc gia khác.

00:02:05.526 --> 00:02:10.637
Nước Mỹ mà chúng ta biết không chỉ 
là một quốc gia của những người nhập cư.

00:02:10.661 --> 00:02:14.571
Có hai nhóm người Mỹ không phải
là người nhập cư:

00:02:14.595 --> 00:02:17.147
Người Mỹ bản địa, những người bản địa
của vùng đất này

00:02:17.171 --> 00:02:19.517
và những người bị giết
trong hoạt động diệt chủng;

00:02:19.517 --> 00:02:23.332
và người Mỹ gốc Phi, những người đã bị
bắt cóc, vận chuyển và trở thành nô lệ

00:02:23.356 --> 00:02:25.226
để xây dựng đất nước này.

00:02:25.652 --> 00:02:29.469
Mỹ, trên tất cả, là một ý tưởng,

00:02:29.493 --> 00:02:32.021
dù không thực tế và chưa hoàn hảo
tới mức nào,

00:02:32.045 --> 00:02:36.050
chỉ tồn tại vì những người định cư
đầu tiên đến đây một cách tự do

00:02:36.074 --> 00:02:38.074
mà không cần lo lắng về quốc tịch.

NOTE Paragraph

00:02:38.469 --> 00:02:40.563
Vậy, bạn đến từ đâu?

00:02:40.923 --> 00:02:42.142
Bạn đến bằng cách nào?

00:02:42.651 --> 00:02:43.821
Ai đã trả tiền?

00:02:43.845 --> 00:02:46.616
Trên khắp nước Mỹ,
trước nhiều nhóm khán giả khác nhau --

00:02:46.640 --> 00:02:48.147
nhóm bảo thủ và nhóm tiến bộ,

00:02:48.171 --> 00:02:50.197
học sinh trung học và người lớn tuổi --

00:02:50.221 --> 00:02:51.637
tôi đã hỏi những câu hỏi đó.

00:02:51.661 --> 00:02:54.413
Là một người da màu,
tôi luôn được hỏi tôi đến từ đâu,

00:02:54.437 --> 00:02:56.888
như trong, "Bạn thật sự đến từ đâu?"

00:02:56.912 --> 00:03:00.111
Vì vậy, tôi cũng đã hỏi những 
người da trắng họ thật sự đến từ đâu.

NOTE Paragraph

00:03:00.463 --> 00:03:02.899
Sau khi hỏi một sinh viên
tại Đại học Georgia

00:03:02.923 --> 00:03:04.123
anh ấy đến từ đâu,

00:03:04.147 --> 00:03:05.968
anh ấy nói, "Tôi là người Mỹ."

00:03:05.992 --> 00:03:08.623
"Tôi biết," tôi nói,
"nhưng bạn đến từ đâu?"

00:03:09.006 --> 00:03:10.932
"Tôi là người da trắng," anh ta trả lời.

00:03:10.956 --> 00:03:13.847
“Nhưng da trắng không phải
là một quốc gia,” tôi nói.

00:03:13.871 --> 00:03:15.960
"Tổ tiên của bạn đến từ đâu?"

00:03:16.428 --> 00:03:18.159
Khi anh ta nhún vai trả lời,

00:03:18.183 --> 00:03:19.739
tôi đã nói,

00:03:19.763 --> 00:03:21.420
“Chà, bạn đến từ đâu?

00:03:21.444 --> 00:03:23.868
Bạn đến đây bằng cách nào?
Ai đã trả tiền? "

00:03:24.643 --> 00:03:26.340
Anh ấy không thể trả lời.

NOTE Paragraph

00:03:26.364 --> 00:03:29.191
Tôi không nghĩ bạn có thể nói về
nước Mỹ với tư cách nước Mỹ

00:03:29.215 --> 00:03:32.536
mà không trả lời ba câu hỏi cốt lõi đó.

00:03:32.999 --> 00:03:35.874
Nhập cư là huyết mạch của Hoa Kỳ,

00:03:35.898 --> 00:03:39.157
đất nước này đã tự phục hồi như thế 
nào trong nhiều thế kỷ,

00:03:39.181 --> 00:03:43.882
từ những người định cư và nhà cách mạng, 
người đã sống ở 13 thuộc địa ban đầu

00:03:43.906 --> 00:03:47.315
đến hàng triệu người nhập cư,
chủ yếu đến từ Châu Âu,

00:03:47.339 --> 00:03:49.893
người đã không ngừng khai 
phá vùng đất này.

00:03:50.322 --> 00:03:52.913
Mặc dù người Mỹ bản địa đã ở đây

00:03:52.937 --> 00:03:56.391
và có bản sắc bộ lạc riêng
và ý thức về quyền công dân,

00:03:56.415 --> 00:04:02.069
họ không được xem là công dân Mỹ
cho đến khi có Đạo luật Công dân 1924.

00:04:02.093 --> 00:04:07.176
Bước ngoặt của Đạo luật Quyền công dân
năm 1964 mà người Mỹ gốc Phi đã đấu tranh

00:04:07.200 --> 00:04:11.478
đã truyền động lực cho
Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch năm 1965,

00:04:11.502 --> 00:04:15.354
điều đã chấm dứt hệ thống
bài trừ dựa trên chủng tộc của Mỹ

00:04:15.378 --> 00:04:18.133
đã tồn tại trong suốt 40 năm.

NOTE Paragraph

00:04:18.569 --> 00:04:20.511
Tôi có thể tiếp tục nói về điều này,

00:04:20.535 --> 00:04:23.507
nhưng ý tôi là, quan điểm
lớn hơn ở đây là:

00:04:24.201 --> 00:04:25.966
Bao nhiêu trong số chúng ta,

00:04:25.990 --> 00:04:28.775
dù là những người nhập cư
trong quá khứ hay hiện tại,

00:04:28.799 --> 00:04:32.078
hiểu về những phần cốt yếu này
của lịch sử Mỹ?

00:04:32.102 --> 00:04:36.107
Bao nhiêu phần của lịch sử này đã tạo nên
bài kiểm tra công dân Mỹ thật sự?

00:04:36.470 --> 00:04:37.721
Bạn đã từng thấy nó chưa?

00:04:37.745 --> 00:04:39.462
Nó hầu hết là kiểm tra nói,

00:04:39.486 --> 00:04:44.307
và nhân viên chính phủ sẽ hỏi
ứng viên tới 10 trong số 100 câu hỏi.

00:04:44.331 --> 00:04:48.130
Để đỗ, ứng viên phải
trả lời đúng ít nhất sáu câu.

NOTE Paragraph

00:04:48.471 --> 00:04:50.330
Tôi đã xem qua bài kiểm tra gần đây,

00:04:50.354 --> 00:04:53.520
và tôi thấy kinh ngạc
trước những câu hỏi được đưa ra

00:04:53.544 --> 00:04:57.683
và điều tạo nên những câu trả lời
được chấp nhận với những bỏ sót rõ ràng.

00:04:57.707 --> 00:05:01.084
Có một câu hỏi về
tượng Nữ thần Tự do và vị trí của nó.

00:05:01.108 --> 00:05:03.470
Không có một câu hỏi nào về đảo Ellis,

00:05:03.494 --> 00:05:05.942
về Hoa Kỳ với tư cách một quốc gia nhập cư

00:05:05.966 --> 00:05:09.069
và hàng loạt những luật chống nhập cư
đã được thông qua.

00:05:09.379 --> 00:05:11.933
Không có điều gì về
lịch sử của người Mỹ bản địa.

00:05:12.250 --> 00:05:15.786
Có một câu hỏi về điều mà
Martin Luther King, Jr. đã làm,

00:05:15.810 --> 00:05:19.298
nhưng phần lớn là những nội dung
thiếu sót và vô trách nhiệm

00:05:19.322 --> 00:05:21.074
về người Mỹ gốc Phi.

NOTE Paragraph

00:05:21.098 --> 00:05:22.288
Đây là một ví dụ.

00:05:22.312 --> 00:05:26.510
Câu hỏi số 74 của phần lịch sử Hoa Kỳ

00:05:26.534 --> 00:05:32.024
yêu cầu ứng viên "nêu một lý do
đã dẫn đến cuộc Nội chiến."

00:05:32.048 --> 00:05:34.788
Có ba câu trả lời được chấp nhận:

00:05:35.384 --> 00:05:36.889
chế độ nô lệ,

00:05:36.913 --> 00:05:38.721
quyền của các tiểu bang,

00:05:38.745 --> 00:05:41.065
những lý do kinh tế.

NOTE Paragraph

00:05:41.399 --> 00:05:44.583
Lola và Lolo của tôi
có nhận được câu hỏi ấy không?

00:05:44.607 --> 00:05:46.150
Nếu họ có,

00:05:46.174 --> 00:05:48.695
họ có hiểu được lịch sử đằng sau nó không?

00:05:48.938 --> 00:05:51.274
Vậy còn các chú và các dì
và các anh em họ của tôi

00:05:51.274 --> 00:05:54.558
và hàng triệu người nhập cư khác
đã làm bài kiểm tra này

00:05:54.582 --> 00:05:56.231
để trở thành công dân Mỹ?

00:05:56.622 --> 00:05:59.893
Người nhập cư biết được những gì
về Mỹ trước khi họ đến đây?

00:06:00.439 --> 00:06:04.020
Chúng ta đang xin loại quốc tịch nào?

00:06:04.044 --> 00:06:08.404
Và đó có đúng là quốc tịch mà
chúng ta thật sự muốn không?

00:06:09.224 --> 00:06:12.115
Hãy nghĩ về nó --
tôi đã nghĩ rất nhiều về điều ấy --

00:06:12.139 --> 00:06:15.568
Một quốc tịch tôn quý trông như thế nào?

00:06:15.592 --> 00:06:20.108
Làm sao để tôi xin được nó
khi tôi mới đến đây vào 26 năm trước,

00:06:20.108 --> 00:06:21.704
khi người gốc Phi và bản địa

00:06:21.704 --> 00:06:24.586
những người đã từng ở đây,
trên đất Mỹ, hàng trăm năm

00:06:24.610 --> 00:06:26.558
vẫn đang chờ đến lượt họ?

NOTE Paragraph

00:06:27.033 --> 00:06:29.814
Một trong những tác giả yêu thích
của tôi là Toni Morrison.

00:06:29.838 --> 00:06:34.299
Vào năm 1996, một năm trước khi tôi biết
mình đã ở quốc gia này bất hợp pháp,

00:06:34.323 --> 00:06:37.330
lớp Tám của tôi được giao
đọc tác phẩm "The Bluest Eye,"

00:06:37.354 --> 00:06:38.886
cuốn sách đầu tiên của Morrison.

00:06:39.172 --> 00:06:43.431
Đầu tiên, cuốn sách đã thách thức tôi
với những câu hỏi khó.

00:06:43.455 --> 00:06:45.145
Tại sao Pecola Breedlove,

00:06:45.169 --> 00:06:47.693
cô gái da đen này là
nhân vật trung tâm của cuốn sách,

00:06:47.717 --> 00:06:50.641
tại sao cô ấy lại muốn
có một đôi mắt xanh?

00:06:50.665 --> 00:06:52.355
Ai đã nói với cô rằng cô muốn nó?

00:06:52.767 --> 00:06:54.431
Tại sao cô ấy tin họ?

00:06:55.066 --> 00:06:58.376
Morrison nói rằng cô ấy viết cuốn sách
để phác họa những gì xảy ra

00:06:58.400 --> 00:07:03.271
khi một người đầu hàng
trước thứ cô ấy gọi là "đại tự sự."

00:07:03.676 --> 00:07:10.147
"Định nghĩa," Morrison nói, "được viết bởi
người cầm quyền, không phải kẻ bị trị."

NOTE Paragraph

00:07:11.131 --> 00:07:13.217
Khi tôi nhận ra
mình đã ở đây bất hợp pháp,

00:07:13.241 --> 00:07:18.839
Tôi tự thuyết phục, nếu không là công dân
hợp pháp trên khai sinh hay luật pháp,

00:07:18.863 --> 00:07:22.095
thì vẫn còn một hình thức công dân khác.

NOTE Paragraph

00:07:22.119 --> 00:07:24.542
Quyền công dân qua việc tham gia:

00:07:24.566 --> 00:07:25.789
tôi hội nhập.

00:07:25.813 --> 00:07:30.236
Tôi hội nhập với những người Mỹ,
kể cả những người không muốn tôi ở đây.

NOTE Paragraph

00:07:30.775 --> 00:07:33.022
Quyền công dân qua việc đóng góp:

00:07:33.046 --> 00:07:36.835
tôi trả lại cho cộng đồng của mình
bằng bất cứ cách nào tôi có thể.

00:07:36.859 --> 00:07:40.560
Là một doanh nhân không chính thống --
và vâng, khái niệm này tồn tại đấy --

00:07:40.584 --> 00:07:43.194
tôi đã thuê nhiều công dân Mỹ.

NOTE Paragraph

00:07:43.218 --> 00:07:45.755
Quyền công dân qua việc giáo dục:

00:07:45.779 --> 00:07:49.885
chúng ta không thể đợi người khác
để dạy cho ta về quá khứ

00:07:49.909 --> 00:07:51.785
và cách chúng ta đến với thực tại này.

00:07:51.809 --> 00:07:55.039
Chúng ta phải tự giáo dục bản thân
và người thân của mình.

NOTE Paragraph

00:07:55.777 --> 00:07:59.986
Quyền công dân là điều gì đó vĩ đại
hơn cả bản thân mình:

00:08:00.010 --> 00:08:02.815
Chúng ta đang, tôi nghĩ,
dù là cá nhân hay tập thể,

00:08:02.839 --> 00:08:06.251
viết lại cuốn đại tự sự của Hoa Kỳ.

00:08:06.275 --> 00:08:09.814
Những người, từng bị trị, bây giờ
đứng lên nắm quyền quyết định.

00:08:10.241 --> 00:08:12.664
Họ đang hỏi những câu hỏi cần được hỏi.

00:08:12.688 --> 00:08:14.588
Phần cốt yếu của việc định nghĩa lại

00:08:14.612 --> 00:08:17.737
là cách ta xác định
không chỉ ai là một người Mỹ

00:08:17.761 --> 00:08:19.957
mà còn những điều gì
cấu thành quyền công dân.

00:08:20.277 --> 00:08:24.458
Điều mà, theo tôi, là trách nhiệm
của chúng ta đối với nhau.

NOTE Paragraph

00:08:25.276 --> 00:08:27.968
Thế nên, hãy suy nghĩ
về câu chuyện của cá nhân mình

00:08:27.992 --> 00:08:29.190
và hãy tự hỏi:

00:08:29.814 --> 00:08:31.146
Mình đến từ đâu?

00:08:31.603 --> 00:08:32.838
Mình đến bằng cách nào?

00:08:33.726 --> 00:08:34.994
Ai đã trả tiền?