1
00:00:00,866 --> 00:00:04,002
Bốn năm sau khi đến Hoa Kỳ,

2
00:00:04,026 --> 00:00:05,593
như bất kỳ ai 16 tuổi,

3
00:00:05,617 --> 00:00:08,368
tôi đã đi lấy bằng lái xe.

4
00:00:08,392 --> 00:00:12,241
Sau khi cho nhân viên xem
giấy tờ nhập cư, thẻ xanh,

5
00:00:12,265 --> 00:00:14,002
cô ấy nói với tôi đó là giả.

6
00:00:14,026 --> 00:00:16,650
"Đừng quay lại đây nữa," cô ấy nói.

7
00:00:17,321 --> 00:00:20,478
Đó là lúc tôi phát hiện ra
tôi đã ở Mỹ bất hợp pháp.

8
00:00:20,502 --> 00:00:23,034
Và tôi vẫn ở đây bất hợp pháp.

9
00:00:23,058 --> 00:00:24,613
Tôi là nhà báo và nhà làm phim.

10
00:00:24,637 --> 00:00:26,488
Tôi tin vào những câu chuyện.

11
00:00:26,512 --> 00:00:27,959
Và những gì tôi học được

12
00:00:27,983 --> 00:00:31,202
là những gì hầu hết mọi người
không hiểu về nhập cư

13
00:00:31,226 --> 00:00:34,515
là những gì họ không hiểu về
bản thân họ:

14
00:00:34,539 --> 00:00:38,453
những câu chuyện di cư xưa của gia đình
và những quá trình họ phải trải qua

15
00:00:38,477 --> 00:00:41,432
trước khi thẻ xanh và bức tường tồn tại,

16
00:00:41,456 --> 00:00:45,171
hoặc điều gì đã định hình sự hiểu biết
của họ về chính quyền công dân.

17
00:00:45,711 --> 00:00:47,468
Tôi sinh ra ở Philipines.

18
00:00:47,492 --> 00:00:50,271
Khi tôi 12 tuổi, mẹ tôi gửi tôi 
đến sống với bố mẹ bà,

19
00:00:50,295 --> 00:00:51,516
ông bà của tôi,

20
00:00:51,540 --> 00:00:54,001
hay, theo tiếng Tagalog
của chúng tôi, lolo và lola.

21
00:00:54,850 --> 00:00:57,051
Tên của Lolo là Teofilo.

22
00:00:57,075 --> 00:01:01,591
Khi ông di cư hợp pháp sang Mỹ
và nhập tịch,

23
00:01:01,615 --> 00:01:04,658
ông ấy đổi tên từ Teofilo thành Ted,

24
00:01:04,682 --> 00:01:08,159
theo tên của Ted Danson 
từ chương trình truyền hình "Cheers."

25
00:01:08,183 --> 00:01:10,290
Không thể kiếm được người Mỹ nào hơn thế.

26
00:01:10,314 --> 00:01:14,236
Bài hát yêu thích của Lolo là "My Way"
của Frank Sinatra,

27
00:01:14,236 --> 00:01:18,413
và khi đang tìm cách đưa đứa cháu trai
duy nhất của ông, là tôi,

28
00:01:18,448 --> 00:01:19,607
đến Mỹ,

29
00:01:19,631 --> 00:01:21,586
ông ấy quyết định làm theo cách của mình.

30
00:01:21,695 --> 00:01:25,674
Theo Lolo, không có cách nào dễ dàng
và đơn giản để đưa tôi đến đây,

31
00:01:25,698 --> 00:01:29,554
vì vậy, Lolo đã tiết kiệm 4,500 đô-la -

32
00:01:29,578 --> 00:01:31,648
đó là số tiền lớn với
một nhân viên bảo vệ

33
00:01:31,672 --> 00:01:33,841
chỉ kiếm được không quá 
tám đô-la một giờ -

34
00:01:33,865 --> 00:01:35,358
để trả cho một thẻ xanh giả

35
00:01:35,382 --> 00:01:38,071
và cho một kẻ buôn lậu đưa tôi đến Mỹ.

36
00:01:38,095 --> 00:01:39,588
Đó là cách tôi đến đây.

37
00:01:39,612 --> 00:01:42,929
Tôi không biết đã bao nhiêu lần 
mọi người nói với tôi rằng tổ tiên họ

38
00:01:42,953 --> 00:01:45,441
đã đến Mỹ "đúng cách,"

39
00:01:45,465 --> 00:01:46,839
mà tôi nhắc họ,

40
00:01:46,863 --> 00:01:49,368
định nghĩa của Mỹ về "đúng cách"

41
00:01:49,392 --> 00:01:54,009
đã thay đổi kể từ khi con tàu đầu tiên
của những người định cư thả neo.

42
00:01:54,898 --> 00:01:58,339
Nước Mỹ như chúng ta biết không chỉ
là một mảnh đất,

43
00:01:58,363 --> 00:02:02,226
đặc biệt là vì vùng đất mà ngày nay
tạo nên Hợp chủng quốc Hoa Kỳ

44
00:02:02,250 --> 00:02:05,019
từng thuộc về những người khác
ở các quốc gia khác.

45
00:02:05,526 --> 00:02:10,637
Nước Mỹ mà chúng ta biết không chỉ 
là một quốc gia của những người nhập cư.

46
00:02:10,661 --> 00:02:14,571
Có hai nhóm người Mỹ không phải
là người nhập cư:

47
00:02:14,595 --> 00:02:17,147
Người Mỹ bản địa, những người bản địa
của vùng đất này

48
00:02:17,171 --> 00:02:19,517
và những người bị giết
trong hoạt động diệt chủng;

49
00:02:19,517 --> 00:02:23,332
và người Mỹ gốc Phi, những người đã bị
bắt cóc, vận chuyển và trở thành nô lệ

50
00:02:23,356 --> 00:02:25,226
để xây dựng đất nước này.

51
00:02:25,652 --> 00:02:29,469
Mỹ, trên tất cả, là một ý tưởng,

52
00:02:29,493 --> 00:02:32,021
dù không thực tế và chưa hoàn hảo
tới mức nào,

53
00:02:32,045 --> 00:02:36,050
chỉ tồn tại vì những người định cư
đầu tiên đến đây một cách tự do

54
00:02:36,074 --> 00:02:38,074
mà không cần lo lắng về quốc tịch.

55
00:02:38,469 --> 00:02:40,563
Vậy, bạn đến từ đâu?

56
00:02:40,923 --> 00:02:42,142
Bạn đến bằng cách nào?

57
00:02:42,651 --> 00:02:43,821
Ai đã trả tiền?

58
00:02:43,845 --> 00:02:46,616
Trên khắp nước Mỹ,
trước nhiều nhóm khán giả khác nhau --

59
00:02:46,640 --> 00:02:48,147
nhóm bảo thủ và nhóm tiến bộ,

60
00:02:48,171 --> 00:02:50,197
học sinh trung học và người lớn tuổi --

61
00:02:50,221 --> 00:02:51,637
tôi đã hỏi những câu hỏi đó.

62
00:02:51,661 --> 00:02:54,413
Là một người da màu,
tôi luôn được hỏi tôi đến từ đâu,

63
00:02:54,437 --> 00:02:56,888
như trong, "Bạn thật sự đến từ đâu?"

64
00:02:56,912 --> 00:03:00,111
Vì vậy, tôi cũng đã hỏi những 
người da trắng họ thật sự đến từ đâu.

65
00:03:00,463 --> 00:03:02,899
Sau khi hỏi một sinh viên
tại Đại học Georgia

66
00:03:02,923 --> 00:03:04,123
anh ấy đến từ đâu,

67
00:03:04,147 --> 00:03:05,968
anh ấy nói, "Tôi là người Mỹ."

68
00:03:05,992 --> 00:03:08,623
"Tôi biết," tôi nói,
"nhưng bạn đến từ đâu?"

69
00:03:09,006 --> 00:03:10,932
"Tôi là người da trắng," anh ta trả lời.

70
00:03:10,956 --> 00:03:13,847
“Nhưng da trắng không phải
là một quốc gia,” tôi nói.

71
00:03:13,871 --> 00:03:15,960
"Tổ tiên của bạn đến từ đâu?"

72
00:03:16,428 --> 00:03:18,159
Khi anh ta nhún vai trả lời,

73
00:03:18,183 --> 00:03:19,739
tôi đã nói,

74
00:03:19,763 --> 00:03:21,420
“Chà, bạn đến từ đâu?

75
00:03:21,444 --> 00:03:23,868
Bạn đến đây bằng cách nào?
Ai đã trả tiền? "

76
00:03:24,643 --> 00:03:26,340
Anh ấy không thể trả lời.

77
00:03:26,364 --> 00:03:29,191
Tôi không nghĩ bạn có thể nói về
nước Mỹ với tư cách nước Mỹ

78
00:03:29,215 --> 00:03:32,536
mà không trả lời ba câu hỏi cốt lõi đó.

79
00:03:32,999 --> 00:03:35,874
Nhập cư là huyết mạch của Hoa Kỳ,

80
00:03:35,898 --> 00:03:39,157
đất nước này đã tự phục hồi như thế 
nào trong nhiều thế kỷ,

81
00:03:39,181 --> 00:03:43,882
từ những người định cư và nhà cách mạng, 
người đã sống ở 13 thuộc địa ban đầu

82
00:03:43,906 --> 00:03:47,315
đến hàng triệu người nhập cư,
chủ yếu đến từ Châu Âu,

83
00:03:47,339 --> 00:03:49,893
người đã không ngừng khai 
phá vùng đất này.

84
00:03:50,322 --> 00:03:52,913
Mặc dù người Mỹ bản địa đã ở đây

85
00:03:52,937 --> 00:03:56,391
và có bản sắc bộ lạc riêng
và ý thức về quyền công dân,

86
00:03:56,415 --> 00:04:02,069
họ không được xem là công dân Mỹ
cho đến khi có Đạo luật Công dân 1924.

87
00:04:02,093 --> 00:04:07,176
Bước ngoặt của Đạo luật Quyền công dân
năm 1964 mà người Mỹ gốc Phi đã đấu tranh

88
00:04:07,200 --> 00:04:11,478
đã truyền động lực cho
Đạo luật Nhập cư và Quốc tịch năm 1965,

89
00:04:11,502 --> 00:04:15,354
điều đã chấm dứt hệ thống
bài trừ dựa trên chủng tộc của Mỹ

90
00:04:15,378 --> 00:04:18,133
đã tồn tại trong suốt 40 năm.

91
00:04:18,569 --> 00:04:20,511
Tôi có thể tiếp tục nói về điều này,

92
00:04:20,535 --> 00:04:23,507
nhưng ý tôi là, quan điểm
lớn hơn ở đây là:

93
00:04:24,201 --> 00:04:25,966
Bao nhiêu trong số chúng ta,

94
00:04:25,990 --> 00:04:28,775
dù là những người nhập cư
trong quá khứ hay hiện tại,

95
00:04:28,799 --> 00:04:32,078
hiểu về những phần cốt yếu này
của lịch sử Mỹ?

96
00:04:32,102 --> 00:04:36,107
Bao nhiêu phần của lịch sử này đã tạo nên
bài kiểm tra công dân Mỹ thật sự?

97
00:04:36,470 --> 00:04:37,721
Bạn đã từng thấy nó chưa?

98
00:04:37,745 --> 00:04:39,462
Nó hầu hết là kiểm tra nói,

99
00:04:39,486 --> 00:04:44,307
và nhân viên chính phủ sẽ hỏi
ứng viên tới 10 trong số 100 câu hỏi.

100
00:04:44,331 --> 00:04:48,130
Để đỗ, ứng viên phải
trả lời đúng ít nhất sáu câu.

101
00:04:48,471 --> 00:04:50,330
Tôi đã xem qua bài kiểm tra gần đây,

102
00:04:50,354 --> 00:04:53,520
và tôi thấy kinh ngạc
trước những câu hỏi được đưa ra

103
00:04:53,544 --> 00:04:57,683
và điều tạo nên những câu trả lời
được chấp nhận với những bỏ sót rõ ràng.

104
00:04:57,707 --> 00:05:01,084
Có một câu hỏi về
tượng Nữ thần Tự do và vị trí của nó.

105
00:05:01,108 --> 00:05:03,470
Không có một câu hỏi nào về đảo Ellis,

106
00:05:03,494 --> 00:05:05,942
về Hoa Kỳ với tư cách một quốc gia nhập cư

107
00:05:05,966 --> 00:05:09,069
và hàng loạt những luật chống nhập cư
đã được thông qua.

108
00:05:09,379 --> 00:05:11,933
Không có điều gì về
lịch sử của người Mỹ bản địa.

109
00:05:12,250 --> 00:05:15,786
Có một câu hỏi về điều mà
Martin Luther King, Jr. đã làm,

110
00:05:15,810 --> 00:05:19,298
nhưng phần lớn là những nội dung
thiếu sót và vô trách nhiệm

111
00:05:19,322 --> 00:05:21,074
về người Mỹ gốc Phi.

112
00:05:21,098 --> 00:05:22,288
Đây là một ví dụ.

113
00:05:22,312 --> 00:05:26,510
Câu hỏi số 74 của phần lịch sử Hoa Kỳ

114
00:05:26,534 --> 00:05:32,024
yêu cầu ứng viên "nêu một lý do
đã dẫn đến cuộc Nội chiến."

115
00:05:32,048 --> 00:05:34,788
Có ba câu trả lời được chấp nhận:

116
00:05:35,384 --> 00:05:36,889
chế độ nô lệ,

117
00:05:36,913 --> 00:05:38,721
quyền của các tiểu bang,

118
00:05:38,745 --> 00:05:41,065
những lý do kinh tế.

119
00:05:41,399 --> 00:05:44,583
Lola và Lolo của tôi
có nhận được câu hỏi ấy không?

120
00:05:44,607 --> 00:05:46,150
Nếu họ có,

121
00:05:46,174 --> 00:05:48,695
họ có hiểu được lịch sử đằng sau nó không?

122
00:05:48,938 --> 00:05:51,274
Vậy còn các chú và các dì
và các anh em họ của tôi

123
00:05:51,274 --> 00:05:54,558
và hàng triệu người nhập cư khác
đã làm bài kiểm tra này

124
00:05:54,582 --> 00:05:56,231
để trở thành công dân Mỹ?

125
00:05:56,622 --> 00:05:59,893
Người nhập cư biết được những gì
về Mỹ trước khi họ đến đây?

126
00:06:00,439 --> 00:06:04,020
Chúng ta đang xin loại quốc tịch nào?

127
00:06:04,044 --> 00:06:08,404
Và đó có đúng là quốc tịch mà
chúng ta thật sự muốn không?

128
00:06:09,224 --> 00:06:12,115
Hãy nghĩ về nó --
tôi đã nghĩ rất nhiều về điều ấy --

129
00:06:12,139 --> 00:06:15,568
Một quốc tịch tôn quý trông như thế nào?

130
00:06:15,592 --> 00:06:20,108
Làm sao để tôi xin được nó
khi tôi mới đến đây vào 26 năm trước,

131
00:06:20,108 --> 00:06:21,704
khi người gốc Phi và bản địa

132
00:06:21,704 --> 00:06:24,586
những người đã từng ở đây,
trên đất Mỹ, hàng trăm năm

133
00:06:24,610 --> 00:06:26,558
vẫn đang chờ đến lượt họ?

134
00:06:27,033 --> 00:06:29,814
Một trong những tác giả yêu thích
của tôi là Toni Morrison.

135
00:06:29,838 --> 00:06:34,299
Vào năm 1996, một năm trước khi tôi biết
mình đã ở quốc gia này bất hợp pháp,

136
00:06:34,323 --> 00:06:37,330
lớp Tám của tôi được giao
đọc tác phẩm "The Bluest Eye,"

137
00:06:37,354 --> 00:06:38,886
cuốn sách đầu tiên của Morrison.

138
00:06:39,172 --> 00:06:43,431
Đầu tiên, cuốn sách đã thách thức tôi
với những câu hỏi khó.

139
00:06:43,455 --> 00:06:45,145
Tại sao Pecola Breedlove,

140
00:06:45,169 --> 00:06:47,693
cô gái da đen này là
nhân vật trung tâm của cuốn sách,

141
00:06:47,717 --> 00:06:50,641
tại sao cô ấy lại muốn
có một đôi mắt xanh?

142
00:06:50,665 --> 00:06:52,355
Ai đã nói với cô rằng cô muốn nó?

143
00:06:52,767 --> 00:06:54,431
Tại sao cô ấy tin họ?

144
00:06:55,066 --> 00:06:58,376
Morrison nói rằng cô ấy viết cuốn sách
để phác họa những gì xảy ra

145
00:06:58,400 --> 00:07:03,271
khi một người đầu hàng
trước thứ cô ấy gọi là "đại tự sự."

146
00:07:03,676 --> 00:07:10,147
"Định nghĩa," Morrison nói, "được viết bởi
người cầm quyền, không phải kẻ bị trị."

147
00:07:11,131 --> 00:07:13,217
Khi tôi nhận ra
mình đã ở đây bất hợp pháp,

148
00:07:13,241 --> 00:07:18,839
Tôi tự thuyết phục, nếu không là công dân
hợp pháp trên khai sinh hay luật pháp,

149
00:07:18,863 --> 00:07:22,095
thì vẫn còn một hình thức công dân khác.

150
00:07:22,119 --> 00:07:24,542
Quyền công dân qua việc tham gia:

151
00:07:24,566 --> 00:07:25,789
tôi hội nhập.

152
00:07:25,813 --> 00:07:30,236
Tôi hội nhập với những người Mỹ,
kể cả những người không muốn tôi ở đây.

153
00:07:30,775 --> 00:07:33,022
Quyền công dân qua việc đóng góp:

154
00:07:33,046 --> 00:07:36,835
tôi trả lại cho cộng đồng của mình
bằng bất cứ cách nào tôi có thể.

155
00:07:36,859 --> 00:07:40,560
Là một doanh nhân không chính thống --
và vâng, khái niệm này tồn tại đấy --

156
00:07:40,584 --> 00:07:43,194
tôi đã thuê nhiều công dân Mỹ.

157
00:07:43,218 --> 00:07:45,755
Quyền công dân qua việc giáo dục:

158
00:07:45,779 --> 00:07:49,885
chúng ta không thể đợi người khác
để dạy cho ta về quá khứ

159
00:07:49,909 --> 00:07:51,785
và cách chúng ta đến với thực tại này.

160
00:07:51,809 --> 00:07:55,039
Chúng ta phải tự giáo dục bản thân
và người thân của mình.

161
00:07:55,777 --> 00:07:59,986
Quyền công dân là điều gì đó vĩ đại
hơn cả bản thân mình:

162
00:08:00,010 --> 00:08:02,815
Chúng ta đang, tôi nghĩ,
dù là cá nhân hay tập thể,

163
00:08:02,839 --> 00:08:06,251
viết lại cuốn đại tự sự của Hoa Kỳ.

164
00:08:06,275 --> 00:08:09,814
Những người, từng bị trị, bây giờ
đứng lên nắm quyền quyết định.

165
00:08:10,241 --> 00:08:12,664
Họ đang hỏi những câu hỏi cần được hỏi.

166
00:08:12,688 --> 00:08:14,588
Phần cốt yếu của việc định nghĩa lại

167
00:08:14,612 --> 00:08:17,737
là cách ta xác định
không chỉ ai là một người Mỹ

168
00:08:17,761 --> 00:08:19,957
mà còn những điều gì
cấu thành quyền công dân.

169
00:08:20,277 --> 00:08:24,458
Điều mà, theo tôi, là trách nhiệm
của chúng ta đối với nhau.

170
00:08:25,276 --> 00:08:27,968
Thế nên, hãy suy nghĩ
về câu chuyện của cá nhân mình

171
00:08:27,992 --> 00:08:29,190
và hãy tự hỏi:

172
00:08:29,814 --> 00:08:31,146
Mình đến từ đâu?

173
00:08:31,603 --> 00:08:32,838
Mình đến bằng cách nào?

174
00:08:33,726 --> 00:08:34,994
Ai đã trả tiền?