WEBVTT

00:00:01.087 --> 00:00:05.272
Có thứ gì đó về vật lý

00:00:05.296 --> 00:00:09.296
khiến tôi rất phiền não kể từ khi
tôi chỉ là một đứa trẻ.

00:00:11.010 --> 00:00:12.819
Nó liên quan tới một câu hỏi

00:00:12.843 --> 00:00:16.087
mà nhiều nhà khoa học luôn tìm kiếm 
trong 100 năm nay


00:00:16.111 --> 00:00:17.280
mà vẫn chưa có câu trả lời.

00:00:19.108 --> 00:00:22.118
Làm thế nào để những thứ nhỏ nhất
trong tự nhiên

00:00:22.142 --> 00:00:24.295
những phần nhỏ của thế giới lượng tử

00:00:24.319 --> 00:00:27.350
có thể dung hoà với những thứ lớn nhất
trong tự nhiên --

00:00:27.374 --> 00:00:30.621
trái đất, những vì sao và thiên hà
gắn kết với nhau bởi trọng lực?

NOTE Paragraph

00:00:31.250 --> 00:00:34.023
Là một đứa trẻ, tôi bị bối rối
bởi những câu hỏi như thế.

00:00:34.047 --> 00:00:36.939
Tôi sẽ mày mò kính hiển vi 
và nam châm điện

00:00:36.963 --> 00:00:39.158
và tôi sẽ tìm hiểu về lực 
của các vật nhỏ,

00:00:39.182 --> 00:00:40.516
và về cơ học lượng tử

00:00:40.540 --> 00:00:44.104
và tôi bị kinh ngạc khi những mô tả đó
khớp với

00:00:44.128 --> 00:00:45.298
sự quan sát của chúng tôi

00:00:46.220 --> 00:00:47.803
Rồi tôi quan sát những ngôi sao

00:00:47.827 --> 00:00:50.351
và tôi tìm hiểu rằng chúng ta biết về
trọng lực ở mức nào

00:00:50.375 --> 00:00:53.725
và tôi sẽ suy nghĩ kĩ càng,
chắc phải có một cách nào đó

00:00:53.749 --> 00:00:56.394
để hai hệ thống ấy có thể liên kết.

00:00:57.021 --> 00:00:58.422
Nhưng rất tiếc là không có.

00:00:59.673 --> 00:01:00.833
Những cuốn sách nói rằng

00:01:00.857 --> 00:01:04.040
vâng, ta biết rất nhiều 
về hai lĩnh vực này một cách riêng biệt,

00:01:04.064 --> 00:01:06.674
nhưng khi ta thử liên kết chúng lại

00:01:06.698 --> 00:01:08.028
tất cả mọi thứ bị phá vỡ.

NOTE Paragraph

00:01:08.674 --> 00:01:09.984
Và trong 100 năm qua,

00:01:10.008 --> 00:01:15.036
không có bất kì ý tưởng nào để giải quyết
thảm hoạ vật lý cơ bản này

00:01:15.060 --> 00:01:16.874
một cách thuyết phục và xác thực

00:01:18.271 --> 00:01:19.925
Và với một tôi nhỏ bé khi ấy --

00:01:19.949 --> 00:01:21.759
một James nhỏ bé, tò mò và đầy hoài nghi --

00:01:21.783 --> 00:01:24.651
thì đây là một đáp án hoàn toàn không hài lòng

NOTE Paragraph

00:01:26.011 --> 00:01:28.244
Vâng, tôi chỉ là một thằng nhóc hoài nghi.

00:01:28.268 --> 00:01:32.078
Tua nhanh tới hiện tại,
tháng 12, 2015,


00:01:33.029 --> 00:01:35.503
khi tôi đang cảm thấy mình đang ở giữa

00:01:35.527 --> 00:01:38.467
thế giới vật lý đang bị đảo lộn.

00:01:39.999 --> 00:01:43.319
Mọi chuyện bắt đầu ở CERN khi chúng tôi
thấy một dữ liệu rất hấp dẫn,

00:01:43.343 --> 00:01:45.617
một dấu hiệu của loại hạt mới,

00:01:45.641 --> 00:01:49.857
một ý niệm mơ hồ về một câu trả lời
phi thường cho câu hỏi đó.

NOTE Paragraph

00:01:51.777 --> 00:01:53.904
Vâng, tôi vẫn là một thằng nhóc
đầy hoài nghi, tôi nghĩ thế,

00:01:53.928 --> 00:01:56.061
nhưng giờ tôi đã là một "thợ săn" hạt

00:01:56.085 --> 00:01:59.548
là một nhà vật lý của dự án
Máy gia tốc hạt (LHC), tại CERN

00:01:59.572 --> 00:02:03.043
một thí nghiệm khoa học lớn nhất
từng có

00:02:03.877 --> 00:02:07.412
Nó là một căn hầm dài 27km
ở biên gới Pháp và Thuỵ Sỹ

00:02:07.436 --> 00:02:09.286
nằm bên dưới mặt đất 100m.

00:02:09.310 --> 00:02:10.464
Và tại căn hầm này,

00:02:10.488 --> 00:02:14.441
Chúng tôi sử dụng nam châm siêu dẫn
lạnh hơn cả nhiệt độ ngoài vũ trụ

00:02:14.465 --> 00:02:17.526
để tăng tốc các hạt proton
đến gần với tốc độ ánh sáng

00:02:17.550 --> 00:02:21.427
và cho chúng va chạm với nhau
hàng triệu lần mỗi giây,

00:02:21.451 --> 00:02:24.277
rồi thu thập những gì sót lại sau va chạm

00:02:24.301 --> 00:02:28.272
để tìm kiếm những hạt chưa được khám phá

00:02:28.727 --> 00:02:31.191
Việc thiết kế và chế tạo tốn hàng thập kỉ

00:02:31.215 --> 00:02:34.247
bởi hàng ngàn nhà vật lý 
đến từ khắp thế giới

00:02:34.271 --> 00:02:36.812
cho đến mùa hè năm 2015

00:02:36.836 --> 00:02:40.260
chúng tôi đã làm việc không mệt mỏi
để khởi động máy LHC

00:02:40.284 --> 00:02:44.751
với năng lượng lớn nhất 
mà con người từng thí nghiệm

NOTE Paragraph

00:02:45.735 --> 00:02:48.258
Hiện tại, nguồn năng lượng cao hơn
là rất quan trọng

00:02:48.282 --> 00:02:50.469
vì đối với các hạt, cần có sự tương đương

00:02:50.493 --> 00:02:52.694
giữa năng lượng và khối lượng hạt

00:02:52.718 --> 00:02:55.179
mà khối lượng là một con số không thay đổi

00:02:56.068 --> 00:02:57.386
Để tìm ra các loại hạt mới

00:02:57.410 --> 00:02:59.532
chúng tôi cần đạt tới một con số lớn hơn

00:02:59.556 --> 00:03:02.810
Để làm được điều đó, cần tạo máy gia tốc
lớn hơn, năng lượng cao hơn

00:03:02.834 --> 00:03:05.399
và máy gia tốc lớn nhất, năng lượng
cao nhất thế giới

00:03:05.423 --> 00:03:06.889
đó chính là LHC.

00:03:08.271 --> 00:03:13.170
Và rồi, chúng tôi cho các tia proton 
va chạm với động năng cực lớn

00:03:13.194 --> 00:03:17.478
chúng tôi thu thập dữ diệu dần dần
trong hàng tháng trời

00:03:18.813 --> 00:03:23.148
Và các hạt mới có thể hiển thị 
trên dữ liệu dưới dạng những dị điểm--

00:03:23.172 --> 00:03:25.617
một sự chênh lệnh nhỏ ngoài mong đợi

00:03:25.641 --> 00:03:29.608
những cụm nhỏ của các điểm dữ liệu
khiến biểu đồ không còn trơn tru,

00:03:30.379 --> 00:03:32.100
Ví dụ, dị điểm này,

00:03:33.010 --> 00:03:35.543
sau hàng tháng trời lấy dữ liệu vào năm 2012

00:03:35.567 --> 00:03:37.696
đã dẫn đến sự khám phá ra hạt Higgs --

00:03:37.720 --> 00:03:38.925
Boson Higgs --

00:03:38.949 --> 00:03:42.314
và đạt được một giải Nobel
vì đã xác minh được sự tồn tại của nó

NOTE Paragraph

00:03:43.972 --> 00:03:47.530
Bước nhảy về năng lượng trong năm 2015

00:03:48.628 --> 00:03:51.920
đã thể hiện cơ hội tốt nhất
mà nhân loại từng có

00:03:51.944 --> 00:03:53.421
để phát hiện ra loại hạt mới

00:03:53.445 --> 00:03:55.557
một đáp án cho những câu hỏi
đã có từ rất lâu

00:03:55.581 --> 00:03:58.678
bời vì chúng tôi đã sử dụng
gần như gấp 2 lần năng lượng

00:03:58.702 --> 00:04:00.624
khi phát hiện ra Boson Higgs

00:04:00.648 --> 00:04:04.389
Rất nhiều đồng nghiệp của tôi đã cống hiến
cả sự nghiệp chỉ cho khoảnh khắc này

00:04:04.413 --> 00:04:06.489
Và rõ ràng rằng, đối với tôi,

00:04:06.513 --> 00:04:09.423
đây là khoảnh khắc mà tôi hằng trông đợi
trong suốt cuộc đời

00:04:09.447 --> 00:04:11.178
2015 chính là khoảnh khắc này đây.

NOTE Paragraph

00:04:12.654 --> 00:04:14.864
Đến tháng Sáu 2015,

00:04:15.722 --> 00:04:18.381
máy LHC được khởi động trở lại,

00:04:19.040 --> 00:04:21.917
Tôi và đồng nghiệp đều nín thở 
và cắn móng chờ đợi,

00:04:21.941 --> 00:04:24.452
sau cùng,chúng tôi đã thấy vụ
va chạm proton đầu tiên

00:04:24.476 --> 00:04:26.432
với năng lượng cao nhất từ trước đên giờ.

00:04:26.456 --> 00:04:28.532
Những tràng vỗ tay, rượu và tiệc mừng

00:04:28.556 --> 00:04:32.152
Đây là bước ngoặt mới của khoa học

00:04:32.176 --> 00:04:36.798
Chúng tôi không biết sẽ tìm được gì
với nguồn dữ liệu mới này.

00:04:39.990 --> 00:04:42.168
Nhưng vài tuần sau, chúng
tôi thấy một dị điểm

00:04:44.192 --> 00:04:45.868
Nó không phải dị điểm lớn

00:04:46.952 --> 00:04:49.464
Nhưng đủ lớn để khiến bạn phải
nhướn mày kinh ngạc

00:04:49.488 --> 00:04:51.739
Nhưng mức độ nhướn mày tính theo
thang điểm 10

00:04:51.763 --> 00:04:54.373
So với 10 điểm khi bạn phát hiện ra
một loại hạt mới

00:04:54.397 --> 00:04:56.124
thì nó đó chỉ đáng 4 điểm mà thôi.

NOTE Paragraph

00:04:56.148 --> 00:04:57.298
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:04:58.432 --> 00:05:03.643
Tôi đã dành hàng giờ, hàng ngày,
hàng tuần trong các cuộc họp nội bộ

00:05:03.667 --> 00:05:06.027
tranh luận với đồng nghiệp 
về dị điểm này,

00:05:06.051 --> 00:05:09.287
chọc và đâm nó với những
thí nghiệm tàn nhẫn nhất

00:05:09.311 --> 00:05:11.288
để xem xét kĩ lưỡng.

00:05:11.988 --> 00:05:15.449
Nhưng thậm chí sau hàng tháng
nghiên cứu trong vô vọng


00:05:15.473 --> 00:05:17.905
trải qua hàng đêm ở văn phòng
và không về nhà

00:05:17.929 --> 00:05:20.006
ăn tối bằng kẹo ngọt,

00:05:20.030 --> 00:05:21.600
cà phê phải tính bằng thùng --

00:05:21.624 --> 00:05:25.867
chúng tôi là những cái máy 
biến cà phê ra những biểu đồ --

NOTE Paragraph

00:05:25.891 --> 00:05:27.290
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:05:27.314 --> 00:05:29.850
Dị điểm này vẫn không biến mất.

00:05:30.704 --> 00:05:32.842
Cho đến vài tháng sau đó,

00:05:32.866 --> 00:05:36.576
chúng tôi công bố dị điểm này với thế giới
với thông điệp rất rõ ràng

00:05:37.457 --> 00:05:40.168
dị điểm này rất thú vị
nhưng không hải là đường cùng

00:05:40.192 --> 00:05:43.521
Nên chỉ cần chú ý đến nó
và thu thập nhiều dữ liệu hơn.

00:05:43.872 --> 00:05:46.163
Chúng tôi cố gắng dễ chịu hơn với nó.

NOTE Paragraph

00:05:47.463 --> 00:05:49.651
Cả thế giới chào đón nó.

00:05:50.383 --> 00:05:52.015
Báo chí thích điều này.

00:05:52.735 --> 00:05:55.290
Mọi người nói nó khiến họ nhớ đến
dị điểm nhỏ

00:05:55.314 --> 00:05:58.737
trong hành trình khám phá boson Higgs.

00:05:58.761 --> 00:06:01.889
Và hơn hết là
những người đồng nhiệp lý thuyết của tôi

00:06:02.548 --> 00:06:04.865
Tôi rất yêu những người đồng nghiệp ấy --

00:06:04.889 --> 00:06:08.501
họ đã viết 500 trang báo cáo
về dị điểm này.

NOTE Paragraph

00:06:08.525 --> 00:06:09.980
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:06:10.574 --> 00:06:14.540
Thế giới vật lý hạt
đang bị đảo lộn.

00:06:15.745 --> 00:06:19.987
Nhưng điều gì về dị điểm đặc biệt này--

00:06:20.011 --> 00:06:24.101
đã khiến hàng ngàn nhà vật lý 
"mất phong độ" ?

00:06:25.596 --> 00:06:27.032
Dị điểm này rất khác biệt.

00:06:28.198 --> 00:06:29.567
Nó cho ta thấy rằng,

00:06:29.591 --> 00:06:32.613
ta đang thấy một lượng lớn 
những cuộc va chạm không ngờ tới.

00:06:32.637 --> 00:06:35.968
khi mà theo dữ liệu chỉ có
duy nhất 2 photon,

00:06:35.992 --> 00:06:37.236
2 hạt ánh sáng.

00:06:37.260 --> 00:06:38.497
Điều này rất hiếm.

NOTE Paragraph

00:06:39.069 --> 00:06:41.689
Va chạm hạt không giống như va chạm xe hơi

00:06:41.713 --> 00:06:43.232
Chúng có những quy luật khác

00:06:43.256 --> 00:06:45.906
Khi hai hạt va chạm với vận tốc
gần với vận tốc ánh sáng

00:06:45.930 --> 00:06:47.351
nó thuộc về thế giới lượng tử

00:06:47.375 --> 00:06:48.635
Và trong thế giới lượng tử


00:06:48.659 --> 00:06:51.852
hai loại hạt đó có thể tạo ra một hạt mới

00:06:51.876 --> 00:06:54.656
mà chỉ tồn tại trong một phần ngàn giây

00:06:54.680 --> 00:06:57.561
trước khi chúng tách ra thành hạt khác
và đụng vào cảm biến .

00:06:57.585 --> 00:07:00.990
Hãy tưởng tượng hai chiếc xe va chạm
và rồi biến mất,

00:07:01.014 --> 00:07:03.283
thay vào đó là một chiếc xe đạp xuất hiện.

NOTE Paragraph

00:07:03.307 --> 00:07:04.378
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:07:04.402 --> 00:07:06.863
Và rồi chiếc xe nổ tung
thành hai cái ván trượt --

00:07:06.887 --> 00:07:08.068
đụng vào cảm biến của ta

NOTE Paragraph

00:07:08.092 --> 00:07:09.471
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:07:09.495 --> 00:07:11.448
Hy vọng rằng, không phải theo nghĩa đen.

00:07:11.472 --> 00:07:12.814
Chúng rất hiếm.

NOTE Paragraph

00:07:14.191 --> 00:07:17.939
Khả năng mà chỉ 2 photon đụng phải
cảm biến là rất hiếm.

00:07:17.963 --> 00:07:21.685
Và bởi tính chất lượng tử đặc biệt
của hạt photon,

00:07:21.709 --> 00:07:25.497
rất ít khả năng để các hạt mới --

00:07:25.521 --> 00:07:27.018
những chiếc xe huyền thoại đó

00:07:27.042 --> 00:07:29.285
có thể sinh ra hai hạt photon.

00:07:29.812 --> 00:07:32.648
Nhưng một trong những lựa chọn này rất lớn

00:07:32.672 --> 00:07:35.508
và điều này cần xét đến câu hỏi mà lâu nay

00:07:35.532 --> 00:07:38.054
vẫn khiến tôi phiền não--

00:07:38.078 --> 00:07:39.438
về trọng lực.

NOTE Paragraph

00:07:41.946 --> 00:07:44.618
Trọng lực có vẻ rất lớn lao với các bạn

00:07:44.642 --> 00:07:48.742
nhưng nó rất nhỏ bé so với
những lực khác trong tự nhiên

00:07:48.766 --> 00:07:51.397
Tôi có thể đánh bại lực hấp dẫn khi nhảy

00:07:52.390 --> 00:07:55.233
nhưng không thể lấy proton ra khỏi tay

00:07:56.463 --> 00:07:59.679
Sức mạnh của trọng lực so với
những lực khác trong tự nhiên ư?

00:08:00.480 --> 00:08:02.670
Chỉ là 10 mũ âm 39.

00:08:02.694 --> 00:08:05.231
Một số thập phân với 39 số 0.

NOTE Paragraph

00:08:05.255 --> 00:08:06.412
Tệ hơn là,

00:08:06.436 --> 00:08:09.463
tất cả những lực tự nhiên
được mô tả chi tiết

00:08:09.487 --> 00:08:11.524
bởi một thứ mà ta gọi là Mô hình chuẩn -

00:08:11.548 --> 00:08:14.983
lý thuyết diễn tả toàn vẹn về tự nhiên
từ những thứ sơ cấp nhất,

00:08:15.007 --> 00:08:16.163
và khá rõ ràng,

00:08:16.187 --> 00:08:20.364
nó là một trong những thành tựu
to lớn nhất của loài người --

00:08:20.388 --> 00:08:24.400
ngoại trừ trọng lực - không tuân thủ theo
Mô hình chuẩn

00:08:24.424 --> 00:08:25.574
Thiệt điên rồ.

00:08:26.046 --> 00:08:29.146
Cứ như thể là phần lớn trọng lực
đã biến mất đâu đó.

00:08:30.394 --> 00:08:32.061
Ta có thể cảm nhận một ít trọng lực

00:08:32.085 --> 00:08:33.761
vậy phần còn lại đã đi đâu rồi?

00:08:33.785 --> 00:08:35.067
Không ai biết được.

NOTE Paragraph

00:08:36.003 --> 00:08:40.406
Nhưng một cách giải thích theo lý thuyết
có thể đưa ra một cách giải quyết đại khái

00:08:42.120 --> 00:08:43.459
Các bạn và tôi --

00:08:43.483 --> 00:08:45.061
thậm chí đằng sau bạn,

00:08:45.085 --> 00:08:47.230
chúng ta sống trong không gian ba chiều

00:08:47.254 --> 00:08:49.811
Tôi hi vọng rằng khẳng định này
không còn nghi ngờ nữa

NOTE Paragraph

00:08:49.835 --> 00:08:51.664
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:08:51.688 --> 00:08:55.126
Tất cả các hạt đã biết cũng tồn tại
trong không gian ba chiều

00:08:55.150 --> 00:08:57.340
Thực tế, 'hạt' chỉ là một tên gọi khác

00:08:57.364 --> 00:09:00.373
của một lực kích thích
trong trường ba chiều

00:09:00.397 --> 00:09:02.317
một sự lắc lư cố định trong không gian.

00:09:03.288 --> 00:09:06.817
Quan trọng hơn, tất cả công thức toán học
mà ta mô tả đống hỗn độ này,


00:09:06.841 --> 00:09:09.914
đều dẫn đến kết luận rằng
chỉ tồn tại 3 chiều không gian.

00:09:09.938 --> 00:09:13.319
Nhưng đó chỉ là con số, ta có thể
thay đổi nó theo cách ta muốn.

00:09:13.343 --> 00:09:16.509
Và con người đã "xoay lòng vòng"
với các chiều không gian

00:09:16.533 --> 00:09:17.688
từ rất lâu rồi,

00:09:17.712 --> 00:09:20.297
nhưng nó luôn là một khái niệm
toán học trừu tượng.

00:09:20.321 --> 00:09:23.493
Ý tôi là, hãy nhìn xung quanh bạn,
đằng sau bạn, hãy nhìn quanh,

00:09:23.517 --> 00:09:25.798
chỉ có 3 chiều không gian thôi.

NOTE Paragraph

00:09:26.954 --> 00:09:28.513
Nhưng nếu không đúng thì sao?

00:09:30.109 --> 00:09:36.364
Nếu phần trọng lực mất tích đã rò rỉ
sang một không gian khác

00:09:36.388 --> 00:09:38.344
mà chúng ta không thấy được.

00:09:39.355 --> 00:09:42.449
Làm sao nếu trọng lực cũng mạnh như
các loại lực khác,

00:09:42.473 --> 00:09:45.614
nếu bạn có thể thấy nó trong
một chiều không gian khác,

00:09:45.638 --> 00:09:48.538
và những gì bạn và tôi thấy-
một phần nhỏ của trọng lực

00:09:48.562 --> 00:09:50.459
làm nó trông có vẻ rất yếu?

00:09:52.158 --> 00:09:53.333
Nếu đúng như vậy,

00:09:53.357 --> 00:09:56.105
ta nên mở rộng "Mô hình chuẩn" của hạt

00:09:56.129 --> 00:10:00.215
để thêm vào một hạt mới,
một hạt ngoài chiều không gian trọng lực.

00:10:00.239 --> 00:10:03.234
một graviton đặc biệt tồn tại
trong một chiều không gian khác.

NOTE Paragraph

00:10:03.258 --> 00:10:04.723
Qua ánh mắt của các bạn,

00:10:04.747 --> 00:10:06.566
Chắc rằng các bạn muốn hỏi tôi rằng,

00:10:06.590 --> 00:10:10.234
Làm sao có thể kiểm nghiệm ý tưởng điên rồ
và đầy viễn tưởng này,

00:10:10.258 --> 00:10:12.749
khi mà ta đang ở trong không gian 3 chiều?

00:10:12.773 --> 00:10:14.055
Cách mà chúng tôi luôn làm

00:10:14.079 --> 00:10:16.218
cho va chạm 2 hạt proton --

NOTE Paragraph

00:10:16.242 --> 00:10:17.394
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:10:17.418 --> 00:10:19.982
Hiếm mà sự va chạm dội lại

00:10:20.006 --> 00:10:22.697
vào một chiều không gian khác,
mà có lẽ ở đó,

00:10:22.721 --> 00:10:25.320
tạo ra một graviton trong tức thời,

00:10:25.344 --> 00:10:29.724
rồi bật trở lại không gian 3 chiều
của máy LHC

00:10:29.748 --> 00:10:31.570
và tách ra thành hai photon,

00:10:32.278 --> 00:10:33.616
hai hạt ánh sáng.

00:10:35.417 --> 00:10:38.327
Và giả thiết, một chiều không gian khác

00:10:38.351 --> 00:10:42.058
là một trong những khả năng duy nhất,
loại hạt mà theo giả thiết --

00:10:42.082 --> 00:10:44.217
có thuộc tính lượng tử đặc biệt--

00:10:44.241 --> 00:10:48.477
mà nó có thể sinh ra dị điểm- 2 photon.

NOTE Paragraph

00:10:50.000 --> 00:10:55.820
Vậy nên, khả năng để giải thích sự bí ẩn
của trọng lực

00:10:55.844 --> 00:10:59.342
và khám phá một chiều không gian khác--

00:10:59.366 --> 00:11:00.958
có lẽ giờ các bạn đã hiểu được,

00:11:00.982 --> 00:11:05.106
tại sao hàng ngàn chuyên viên vật lý
lại "mất phong độ"


00:11:05.130 --> 00:11:07.012
trước điểm nổi nhỏ bé này.

00:11:07.036 --> 00:11:09.936
Khám phá mới này có thể viết lại
sách giáo khoa.

00:11:10.739 --> 00:11:11.891
Những hãy nhớ rằng,

00:11:11.915 --> 00:11:13.639
một thông điệp từ chúng tôi -
những nhà thực nghiệm

00:11:13.663 --> 00:11:15.902
rằng những gì chúng tôi đang làm

00:11:15.926 --> 00:11:17.080
rất rõ ràng.

00:11:17.104 --> 00:11:18.278
ta cần thêm dữ liệu nữa

00:11:18.302 --> 00:11:19.821
Với nhiều dữ liệu hơn,

00:11:19.845 --> 00:11:23.869
dị điểm này sẽ trở thành
một giải Nobel xuất sắc --

NOTE Paragraph

00:11:23.893 --> 00:11:25.653
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:11:25.677 --> 00:11:28.641
Những dữ liệu mới sẽ lấp lại 
không gian của điểm nổi này


00:11:28.665 --> 00:11:30.531
và khiến nó trở về một đường trơn tru

NOTE Paragraph

00:11:31.515 --> 00:11:32.733
Chúng tôi thu nhiều hơn -

00:11:32.757 --> 00:11:35.334
với gấp 5 lần dữ liệu, sau hàng tháng trời

00:11:35.358 --> 00:11:37.048
dị điểm của ta,

00:11:37.072 --> 00:11:39.420
được lấp lại bằng phẳng.

00:11:43.217 --> 00:11:46.701
Báo chí đưa tin về "nỗi thất vọng lớn",
về "niềm tin vô vọng",

00:11:46.725 --> 00:11:49.235
và về những nhà vật lý hạt "đáng buồn".

00:11:49.259 --> 00:11:51.070
Với giọng điệu như vậy,

00:11:51.094 --> 00:11:54.582
Chắc các bạn nghĩ chúng tôi đã tắt
máy LHC và quay về nhà.

NOTE Paragraph

00:11:54.606 --> 00:11:55.756
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:11:56.628 --> 00:11:58.231
Nhưng chúng tôi không làm vậy

00:12:01.057 --> 00:12:03.071
Tại sao không à?

00:12:04.475 --> 00:12:07.320
Ý tôi là, nếu tôi đã không tìm ra hạt mới,
và sự thật là vậy

00:12:08.209 --> 00:12:11.238
Nếu tôi không tìm ra loại hạt mới,
tại sao tôi lại ở đây? 



00:12:11.262 --> 00:12:13.699
Tại sao tôi lại không tự chịu xấu hổ

00:12:13.723 --> 00:12:14.947
mà trở về nhà?

NOTE Paragraph

00:12:19.169 --> 00:12:22.520
Nhà vật lý hạt là những nhà khám phá.

00:12:23.421 --> 00:12:26.373
Phần lớn những gì chúng tôi làm
là lập nên những biểu đồ.

00:12:27.468 --> 00:12:30.320
Hãy để tôi nói theo hướng khác,
hãy tạm quên đi máy LHC nhé.

00:12:30.344 --> 00:12:33.726
Tưởng tượng bạn là một nhà thám hiểm
không gian đến một hành tinh lạ

00:12:33.750 --> 00:12:35.075
tìm người ngoài hành tinh

00:12:35.099 --> 00:12:36.621
Việc đầu tiên bạn làm là gì?

00:12:37.931 --> 00:12:41.007
Lập tức đi vòng quanh hành tinh đó,
nhanh chóng tìm kiếm

00:12:41.031 --> 00:12:42.917
một dấu hiệu sống rõ ràng

00:12:42.941 --> 00:12:44.760
rồi báo cáo lại với trạm

00:12:44.784 --> 00:12:46.408
Đây là tình trạng của tôi hiện nay

00:12:47.269 --> 00:12:48.756
Chúng tôi trông đợi ở máy LHC

00:12:48.780 --> 00:12:51.064
tìm kiếm những lại hạt mới,
dễ dàng nhận thấy,


00:12:51.088 --> 00:12:53.038
và có thể nói rằng không hề có.

00:12:53.631 --> 00:12:56.304
Ta thấy một sinh vật lạ lấp ló
ở một ngọn núi đằng xa

00:12:56.328 --> 00:12:58.498
Nhưng khi ta lại gần,
nó chỉ là một tảng đá

NOTE Paragraph

00:12:58.816 --> 00:13:01.456
Chúng ta phải làm gì bây giờ?
Chỉ đơn giản là từ bỏ và bỏ đi?

00:13:01.480 --> 00:13:02.767
Hoàn toàn không:

00:13:02.791 --> 00:13:05.096
Ta sẽ là nhà khoa học tệ hại nếu làm vậy

00:13:05.120 --> 00:13:08.733
Ta sẽ dành hàng thập kỉ để nghiên cứu

00:13:08.757 --> 00:13:10.237
lập bản đồ lãnh thổ,

00:13:10.261 --> 00:13:12.626
lấy mẫu đất bằng công cụ chuyên dụng

00:13:12.650 --> 00:13:14.108
lật tung từng hòn đá,

00:13:14.132 --> 00:13:15.686
khoan sâu xuống lòng đất.

00:13:16.106 --> 00:13:18.699
Những loại hạt mới có thể
xuất hiện ngay lập tức,

00:13:18.723 --> 00:13:20.856
như một hạt rõ ràng nổi lên,

00:13:20.880 --> 00:13:24.821
hoặc là sau nhiều năm lấy dữ liệu
thì chúng mới chịu lộ diện.

NOTE Paragraph

00:13:26.103 --> 00:13:30.513
Nhân loại chỉ vừa mới bắt đầu khám phá nó
với máy LHC ở mức năng lượng này,

00:13:30.537 --> 00:13:32.328
chúng tôi còn phải nghiên cứu thêm.

00:13:32.352 --> 00:13:38.177
Nhưng nếu, sau 10 hay 20 năm,
ta vẫn không tìm được hạt mới nào

00:13:39.053 --> 00:13:40.748
Ta sẽ tạo ra một cái máy lớn hơn.

NOTE Paragraph

00:13:40.772 --> 00:13:42.346
(Tiếng cười)

NOTE Paragraph

00:13:42.370 --> 00:13:44.060
Ta sẽ thử với năng lượng cao hơn

00:13:44.476 --> 00:13:46.046
Ta sẽ thử với năng lượng cao hơn.

00:13:46.946 --> 00:13:49.999
Kế hoạch chỉ vừa thử nghiệm với
căn hầm 100km dưới mặt đất

00:13:50.612 --> 00:13:53.588
để va chạm hạt với 10 lần
năng lượng của máy LHC.

00:13:53.612 --> 00:13:55.949
Chúng tôi không biết tự nhiên để
hạt mới ở đâu.

00:13:56.366 --> 00:13:58.012
Chúng tôi chỉ quyết định tiếp tục,

00:13:58.036 --> 00:14:00.594
Nhưng nếu, thậm chí với
một căn hầm 100km,

00:14:00.618 --> 00:14:02.478
hay một căn hầm 500km

00:14:02.502 --> 00:14:05.343
hay thâm chí là một máy gia tốc
10,000 km ở giữa không gian

00:14:05.367 --> 00:14:06.945
ở giữa Trái đất và Mặt trăng,

00:14:06.969 --> 00:14:10.031
mà vẫn không tìm được loại hạt mới?

00:14:11.597 --> 00:14:14.291
Có lẽ chúng tôi đã làm sai bài toán
vật lý hạt này ư?

NOTE Paragraph

00:14:14.315 --> 00:14:16.106
(Cười)

NOTE Paragraph

00:14:16.130 --> 00:14:18.087
Có lẽ chúng ta cần phải suy nghĩ lại

00:14:19.127 --> 00:14:22.389
Có lẽ ta cần thêm nhiều nguồn lực,
công nghệ và nhiều chuyên gia

00:14:22.413 --> 00:14:23.921
hơn là hiện tại ta đang có

00:14:24.610 --> 00:14:27.951
Chúng tôi đã sử sụng trí tuệ nhân tạo
và công nghệ "máy tính tự học"

00:14:27.975 --> 00:14:29.128
trong cấu tạo của LHC.

00:14:29.152 --> 00:14:31.558
Tưởng tượng việc thiết kế một
thí nghiệm vật lý hạt

00:14:31.582 --> 00:14:33.251
sử dụng nhiều thuật toán phức tạp

00:14:33.275 --> 00:14:36.443
để nó có thể tự dạy mình cách tìm ra
một chiều không gian khác.


NOTE Paragraph

00:14:36.467 --> 00:14:37.624
Nhưng phải làm sao?

00:14:37.648 --> 00:14:39.093
Làm sao nếu câu hỏi cuối cùng:

00:14:39.117 --> 00:14:42.590
Làm sao nếu trí tuệ nhân tạo không thể 
giúp ta tìm ra đáp án?

00:14:42.614 --> 00:14:44.725
Làm sao nếu những câu hỏi mở này,
sau hàng thế kỉ,

00:14:44.749 --> 00:14:47.418
dường như không thể trả lời 
trong một tương lai gần.

00:14:47.442 --> 00:14:50.371
Phải làm sao nếu câu hỏi mà tôi 
luôn trăn trở từ khi còn nhỏ,

00:14:50.395 --> 00:14:52.918
dường như không thể trả lời 
trong cuộc đời tôi.

00:14:54.395 --> 00:14:55.551
Nếu thế thì ...

00:14:56.282 --> 00:14:58.376
sẽ còn hấp dẫn hơn nhiều.

NOTE Paragraph

00:15:00.144 --> 00:15:03.369
Chúng ta buộc phải suy nghĩ
theo một cách hoàn toàn khác.

00:15:04.361 --> 00:15:06.419
Chúng tôi sẽ xem xét lại giả thuyết,

00:15:06.443 --> 00:15:08.782
và xác định liệu có sai sót ở đâu đó.

00:15:09.401 --> 00:15:12.796
Và chúng ta sẽ cần động viên nhiều người
tham gia nghiên cứu khoa học

00:15:12.820 --> 00:15:15.882
vì chúng tôi cần tư tưởng mới
cho những vấn đề của thế kỉ cũ này.

00:15:15.906 --> 00:15:19.040
Tôi chưa có câu trả lời,
và vẫn đang luôn tìm kiếm nó.

00:15:19.064 --> 00:15:21.393
Nhưng ai đó -- có thể là ai đó
còn đang đến trường

00:15:21.417 --> 00:15:23.101
thậm chí là ai đó chưa được sinh ra

00:15:23.783 --> 00:15:26.916
có thể cho chúng tôi một cái nhìn mới 
về vật lý

00:15:26.940 --> 00:15:31.208
và chỉ ra nếu chúng tôi đang đi sai hướng.

00:15:32.112 --> 00:15:34.522
Đây sẽ không phải là kết thúc của vật lý,

00:15:34.546 --> 00:15:35.952
mà sẽ mở ra một khởi đầu mới.

NOTE Paragraph

00:15:37.204 --> 00:15:38.354
Xin cảm ơn.

NOTE Paragraph

00:15:38.378 --> 00:15:40.919
(Tiếng vỗ tay)