0:00:10.267,0:00:13.868
Dużo ostatnio myślałem[br]nad pewnym zagadnieniem:

0:00:13.881,0:00:16.794
co by się stało, gdybyśmy[br]przestali wierzyć w wolną wolę?

0:00:16.795,0:00:19.590
Jak by to się przeniosło na nasze relacje,

0:00:19.591,0:00:22.130
społeczeństwo, moralność, prawo?

0:00:22.131,0:00:25.862
Czy odrzucenie idei wolnej woli[br]miałoby tragiczne konsekwencje

0:00:25.863,0:00:27.572
dla naszego społeczeństwa?

0:00:27.573,0:00:30.107
A może uczłowieczyłoby nasze działania

0:00:30.108,0:00:31.907
i zasady, wyzwalając nas

0:00:31.908,0:00:34.903
z negatywnych skutków[br]wiary w wolną wolę?

0:00:34.904,0:00:36.603
Chcę dzisiaj pokazać,

0:00:36.604,0:00:39.558
że wiara w wolną wolę ma swoją złą stronę,

0:00:39.559,0:00:42.646
bez której byłoby nam lepiej.

0:00:42.647,0:00:44.652
Wiem, że to sprzeczne z intuicją.

0:00:44.653,0:00:47.938
Wiele osób obawia się, że życie[br]bez wolnej woli prowadzi do nihilizmu,

0:00:47.938,0:00:51.368
że nie byłoby sensu życia,[br]albo że osłabiłoby to moralność.

0:00:51.369,0:00:53.701
Albo że przestalibyśmy karać przestępców,

0:00:53.702,0:00:56.561
skoro nie ponoszą[br]moralnej odpowiedzialności.

0:00:56.562,0:00:59.471
Chciałbym przedstawić wam[br]ten problem z innej strony.

0:00:59.472,0:01:01.855
Zacznijmy od sceptycyzmu wolnej woli.

0:01:01.856,0:01:05.221
Jestem sceptykiem wolnej woli.[br]Kwestionuję istnienie wolnej woli.

0:01:05.221,0:01:08.499
Sceptycy wolnej woli uważają,[br]że to, kim jesteśmy i co robimy,

0:01:08.500,0:01:11.459
nie jest zależne od nas,

0:01:11.460,0:01:13.887
przez co nie ponosimy [br]moralnej odpowiedzialności

0:01:13.887,0:01:16.497
za swoje działania[br]w najbardziej podstawowym sensie,

0:01:16.498,0:01:21.003
więc nie należą nam się[br]ani pochwały ani kary.

0:01:21.004,0:01:24.836
Historia zna wiele filozoficznych[br]i naukowych argumentów

0:01:24.837,0:01:26.516
na rzecz sceptyków wolnej woli,

0:01:26.516,0:01:29.100
napisałem o nich w mojej książce,

0:01:29.101,0:01:32.493
ale nie przyszedłem tutaj was przekonywać,[br]że nie macie wolnej woli.

0:01:32.494,0:01:33.940
Nie o to mi chodzi.

0:01:33.941,0:01:36.704
Interesuje mnie coś innego:

0:01:36.705,0:01:39.369
Co by się stało, gdybyśmy[br]zaakceptowali ten pogląd?

0:01:39.370,0:01:43.196
Co by się stało, gdybyśmy[br]przestali wierzyć w wolną wolę?

0:01:43.197,0:01:46.217
Czy wyszłoby nam to na dobre czy na złe?

0:01:46.218,0:01:48.391
Jestem w tej kwestii optymistą.

0:01:48.392,0:01:51.390
Z optymizmem myślę[br]o życiu bez wolnej woli.

0:01:51.391,0:01:53.354
Nazywam siebie optymistycznym sceptykiem.

0:01:53.355,0:01:55.830
Jako optymistyczny sceptyk

0:01:55.831,0:01:57.720
uważam, że życie bez wolnej woli

0:01:57.721,0:01:59.951
jest nie tylko możliwe, ale i lepsze.

0:01:59.952,0:02:01.769
Szukanie sensu życia

0:02:01.770,0:02:04.739
i dobre relacje międzyludzkie

0:02:04.740,0:02:06.179
nie byłyby zagrożone.

0:02:06.180,0:02:08.107
Choć pewne formy kar,

0:02:08.108,0:02:11.026
jak te oparte na zasadzie[br]odwetu lub nagrody

0:02:11.027,0:02:12.326
zostałyby zniesione,

0:02:12.327,0:02:15.810
działania prewencyjne i resocjalizacja[br]wciąż miałyby sens.

0:02:15.811,0:02:18.322
Za chwilę rozwinę tę kwestię.

0:02:18.323,0:02:20.119
Jako optymistyczny sceptyk

0:02:20.120,0:02:24.549
twierdzę, że życie bez wolnej woli[br]byłoby dobre dla nas

0:02:24.550,0:02:26.201
i dla relacji międzyludzkich,

0:02:26.202,0:02:29.701
bo mogłoby wyeliminować[br]często destrukcyjny moralny gniew,

0:02:29.702,0:02:31.274
moralny gniew,

0:02:31.275,0:02:35.314
który niszczy nasze związki[br]i nasze społeczne zasady.

0:02:35.315,0:02:39.453
Żeby lepiej zrozumieć[br]mroczną stronę wolnej woli,

0:02:39.454,0:02:41.359
chcę omówić

0:02:41.367,0:02:44.328
nowe badania w dziedzinie[br]moralnej i politycznej psychologii.

0:02:44.329,0:02:46.781
Badania wykazały

0:02:46.782,0:02:50.581
interesujące i potencjalnie[br]niepokojące korelacje

0:02:50.582,0:02:52.321
między wiarą w wolną wolę,

0:02:52.322,0:02:55.041
a innymi przekonaniami[br]religijnymi i politycznymi.

0:02:55.042,0:02:58.418
Wykazały przede wszystkim,[br]że wiara w wolną wolę wiąże się

0:02:58.434,0:03:01.567
z dużą dewocją, skłonnością do karania

0:03:01.568,0:03:04.075
i konserwatywnymi przekonaniami,

0:03:04.076,0:03:06.795
jak wiara w sprawiedliwy świat[br]i prawicowy autorytaryzm.

0:03:06.796,0:03:09.136
Omówię dziś tylko dwa z nich:

0:03:09.137,0:03:12.555
związek między wiarą w wolną wolę[br]i skłonnością do karania

0:03:12.556,0:03:16.295
oraz wiarą w wolną wolę[br]i w sprawiedliwy świat.

0:03:16.296,0:03:18.802
Weźmy skłonność do karania.

0:03:18.803,0:03:22.384
Badania wykazały, że jeśli[br]wiara w wolną wolę jest silna,

0:03:22.385,0:03:24.064
wzrasta skłonność do karania,

0:03:24.065,0:03:27.433
bo ludzie są bardziej skłonni[br]domagać się surowszych kar

0:03:27.434,0:03:29.143
w różnych sytuacjach.

0:03:29.144,0:03:32.137
Ma to sens: jeśli wierzycie,[br]że ludzie mają wolną wolę,

0:03:32.138,0:03:35.972
uważacie, że sprawiedliwie jest[br]chwalić i ganić ich działania.

0:03:35.973,0:03:40.028
Jeśli popełnią coś niemoralnego,[br]chcecie ich za to ukarać, prawda?

0:03:40.029,0:03:42.094
Blisko temu do zasady "oko za oko":

0:03:42.095,0:03:45.826
chcecie ich skrzywdzić za krzywdę, [br]którą oni wyrządzili innym.

0:03:45.827,0:03:48.827
Ale w ten sposób[br]możecie wywołać moralny gniew,

0:03:48.827,0:03:53.141
który niszczy relacje z innymi ludźmi[br]i nasze społeczne zasady.

0:03:53.142,0:03:55.556
Rozważcie to na poziomie makro.

0:03:55.557,0:03:59.726
Wiara w wolną wolę jest dość silna w USA.

0:03:59.727,0:04:01.907
Jest wbudowana w mit człowieka,

0:04:01.908,0:04:05.001
który sam do wszystkiego doszedł, [br]causa sui,

0:04:05.022,0:04:07.881
osoby, która sama stanie na nogi

0:04:07.882,0:04:10.041
i pokona życiowe problemy.

0:04:10.042,0:04:12.319
Przez taką wiarę

0:04:12.320,0:04:14.789
jesteśmy skłonni karać.

0:04:14.790,0:04:16.988
Rozważcie to:

0:04:16.988,0:04:20.310
USA mają 5% światowej populacji,

0:04:20.310,0:04:23.604
ale 25% światowej populacji więźniów.

0:04:23.605,0:04:26.654
Powtórzę, bo te dane są uderzające:

0:04:26.655,0:04:30.384
stanowimy niewielką część[br]światowej ludności, około 5%,

0:04:30.385,0:04:33.950
ale trzymamy 25%[br]wszystkich więźniów świata.

0:04:33.951,0:04:37.870
Chyba nie wywołam kontrowersji mówiąc,[br]że nasze sądownictwo jest wadliwe.

0:04:37.871,0:04:41.657
Nie wzmaga bezpieczeństwa,[br]nie redukuje przestępczości,

0:04:41.658,0:04:44.394
w żaden sposób nie spełnia swoich zadań

0:04:44.395,0:04:47.798
i nie zmniejsza odsetku recydywistów,[br]czyli wielokrotnych przestępców.

0:04:47.799,0:04:51.463
Ale może gdybyśmy przyjęli[br]poglądy sceptyków,

0:04:51.464,0:04:55.743
stworzylibyśmy bardziej efektywne[br]i ludzkie zasady.

0:04:55.744,0:04:57.804
Pozwólcie, że pokrótce przedstawię,

0:04:57.805,0:05:00.894
jak sceptyk wolnej woli podszedłby[br]do kwestii przestępczości.

0:05:00.895,0:05:03.527
Niedaleko stąd mieszka profesor:

0:05:03.534,0:05:06.468
nazywa się Derek Pereboom,[br]wykłada na uniwersytecie Cornell,

0:05:06.470,0:05:08.440
tak jak ja jest sceptykiem wolnej woli

0:05:08.441,0:05:11.308
i proponuje radzić sobie[br]z niebezpiecznymi przestępcami,

0:05:11.309,0:05:14.098
stosując analogię z kwarantanną.

0:05:14.099,0:05:18.025
Osoby, które zarażą się chorobą[br]nie ponoszą za to winy,

0:05:18.026,0:05:20.883
nie są za to moralnie odpowiedzialne,

0:05:20.884,0:05:23.073
więc nie uważamy, że zasługują na karę.

0:05:23.074,0:05:24.487
Ale dla bezpieczeństwa

0:05:24.488,0:05:27.347
poddajemy je kwarantannie.

0:05:27.348,0:05:29.983
To samo dotyczy groźnych przestępców.

0:05:29.984,0:05:32.936
Jeśli przyjmiecie mój pogląd

0:05:32.937,0:05:35.926
i uwierzycie, że jednostki[br]nie są odpowiedzialne

0:05:35.927,0:05:37.306
za to, kim są,

0:05:37.307,0:05:41.013
dla naszego bezpieczeństwa[br]moglibyśmy ich odizolować.

0:05:41.014,0:05:44.061
Jeśli tak postąpimy,[br]pociągnie to poważne zmiany,

0:05:44.062,0:05:47.660
które uważam za istotne i dobre.

0:05:47.661,0:05:49.443
Po pierwsze mamy obowiązek dbać

0:05:49.444,0:05:52.013
o dobry los i resocjalizację przestępców,

0:05:52.014,0:05:53.654
tak jak mamy obowiązek dbać

0:05:53.655,0:05:56.244
o osoby przechodzące kwarantannę.

0:05:56.245,0:05:59.171
Po drugie,

0:06:02.731,0:06:05.930
nie moglibyśmy traktować[br]tych jednostek z okrucieństwem,

0:06:05.931,0:06:10.262
tak jak nie można traktować okrutnie[br]osób w kwarantannie.

0:06:10.263,0:06:13.318
Po trzecie, jeśli dostępne są[br]łagodniejsze kary,

0:06:13.319,0:06:16.160
powinniśmy je zastosować,

0:06:16.161,0:06:19.414
co może wiązać się ze zmianą[br]surowszych przepisów

0:06:19.415,0:06:22.614
i złagodzeniem okrutnych kar[br]w najsurowszych więzieniach.

0:06:22.615,0:06:23.675
I wreszcie,

0:06:23.676,0:06:27.135
jeśli tak jak ja wychodzicie[br]z założenia, że takie czyny

0:06:27.136,0:06:29.375
spowodowane są okolicznościami,

0:06:29.376,0:06:32.545
sceptycy powinni zainwestować[br]pieniądze, środki i działania

0:06:32.546,0:06:35.345
w likwidację przyczyn przestępczości:

0:06:35.346,0:06:37.407
biedy, nierówności,[br]braków w wykształceniu.

0:06:37.408,0:06:39.678
Zamiast więc karać ludzi za skutki,

0:06:39.679,0:06:43.488
powinniśmy przeciwdziałać[br]tworzeniu się przestępczości.

0:06:43.489,0:06:44.843
(Brawa)

0:06:44.844,0:06:46.004
Dziękuję.

0:06:46.005,0:06:50.534
Twierdzę, że sceptycy wolnej woli[br]nie tylko poradzą sobie z przestępczością,

0:06:50.535,0:06:53.396
ale też zrobią to w bardziej ludzki[br]i efektowny sposób.

0:06:53.397,0:06:55.974
Przejdę do drugiej kwestii,[br]o której wspomniałem.

0:06:55.975,0:06:58.911
Wiara w wolną wolę koreluje,[br]według tych badań,

0:06:58.912,0:07:01.469
z wiarą w sprawiedliwy świat.

0:07:01.470,0:07:02.597
Co to oznacza?

0:07:02.598,0:07:05.340
Generalnie chodzi o to,[br]że świat jest sprawiedliwy,

0:07:05.341,0:07:08.935
dobre rzeczy przytrafiają się[br]dobrym ludziom, a złe złym.

0:07:08.936,0:07:12.383
Taka wiara skłania do obwiniania ofiary,

0:07:12.384,0:07:15.451
bo zakłada, że jednostki [br]zasłużyły na swój los

0:07:15.452,0:07:19.206
i że ci, których spotkało nieszczęście,[br]sami je na siebie sprowadzili.

0:07:19.207,0:07:23.637
W latach 60. psychologowie opracowali[br]skalę wiary w sprawiedliwość świata.

0:07:23.638,0:07:26.907
Miała pomóc w ocenie stopnia wiary[br]w sprawiedliwy świat,

0:07:26.908,0:07:30.749
ale miała też wykazać[br]naturalną tendencję ludzi

0:07:30.750,0:07:33.839
do obwiniania innych za ich nieszczęścia.

0:07:33.840,0:07:38.613
Wieloletnie badania wykazały,[br]że osoby plasujące się wysoko na tej skali

0:07:38.614,0:07:41.903
były skłonne pomiatać niewinnymi ofiarami,

0:07:41.904,0:07:44.767
ufały instytucjom i władzy,

0:07:44.768,0:07:48.177
a także obwiniały biednych[br]i chwaliły bogatych za ich los.

0:07:48.178,0:07:51.197
Na tym polega obwinianie ofiary.

0:07:51.198,0:07:53.955
Przejawy tego widać[br]w naszym społeczeństwie.

0:07:53.956,0:07:55.271
Jednym z najgorszych

0:07:55.272,0:07:58.351
jest tendencja w społeczeństwie [br]i sądownictwie

0:07:58.352,0:08:01.051
do obwiniania ofiar gwałtów za to,[br]co im się przytrafiło.

0:08:01.052,0:08:02.652
Jeśli świat jest sprawiedliwy

0:08:02.652,0:08:05.622
i dobre rzeczy przytrafiają się[br]dobrym ludziom, a złe złym,

0:08:05.623,0:08:08.391
pogodzenie tak okropnej rzeczy, jak gwałt

0:08:08.392,0:08:10.773
z poglądem, że świat jest sprawiedliwy,

0:08:10.773,0:08:13.565
prowadzi do zrzucenia winy na ofiarę.

0:08:13.566,0:08:15.305
Ubrała się prowokująco.

0:08:15.306,0:08:17.974
Kręciła się w nieodpowiednim miejscu.

0:08:17.975,0:08:20.556
W społeczeństwie znajdziemy także inne

0:08:20.557,0:08:22.447
przejawy tendencji do obwiniania ofiar.

0:08:22.447,0:08:25.049
Choćby obwinianie biednych za ich los.

0:08:25.050,0:08:27.797
Pogląd, że osoby na zasiłku[br]są leniwe albo pasożytują.

0:08:27.798,0:08:31.347
Albo obwinianie dzieci i rodziców[br]za braki w edukacji.

0:08:31.348,0:08:34.765
Zdajemy sobie jednak sprawę,[br]jeśli zastanowimy się racjonalnie,

0:08:34.765,0:08:36.385
że świat nie jest sprawiedliwy,

0:08:36.385,0:08:39.107
a loteria życia nie zawsze uczciwa.

0:08:39.109,0:08:42.048
Trzeba zaakceptować, [br]że na to, kim jesteśmy

0:08:42.049,0:08:44.479
i jak nam się powodzi,[br]ma wpływ los, prawda?

0:08:44.480,0:08:47.063
Nie startujemy z tej samej pozycji.

0:08:47.064,0:08:49.434
Jak wspomniałem na początku,[br]jestem optymistą,

0:08:49.435,0:08:52.587
wierzę, że jeśli przyjmiemy[br]ten sceptyczny pogląd,

0:08:52.588,0:08:54.157
możemy się wyzwolić

0:08:54.158,0:08:56.589
od niektórych poglądów[br]i szkodliwych skłonności.

0:08:56.590,0:08:58.889
"Journal of Psychological Science"

0:08:58.890,0:09:00.835
opublikował niedawno wyniki badań,

0:09:00.836,0:09:03.605
które wykazały,[br]że redukcja wiary w wolną wolę

0:09:03.606,0:09:05.402
zmniejsza chęć do odwetu

0:09:05.403,0:09:09.269
i sprzyja mniej surowemu traktowaniu[br]w różnych, hipotetycznych sytuacjach.

0:09:09.270,0:09:12.622
A więc potwierdza się to,[br]co powiedziałem wcześniej,

0:09:12.623,0:09:16.150
że osoby silnie wierzące w wolną wolę[br]wykazują większą chęć odwetu,

0:09:16.151,0:09:17.839
ale też mam nadzieję,

0:09:17.840,0:09:21.598
że możemy wyzbyć się tej szkodliwej wiary,

0:09:21.599,0:09:25.029
a w ten sposób pozbyć się[br]moralnego gniewu, o którym mówiłem.

0:09:25.030,0:09:27.052
Moje przesłanie jest proste.

0:09:27.053,0:09:30.469
Nie bójmy się sceptycyzmu [br]wolnej woli. Przyjmijmy go.

0:09:30.470,0:09:32.953
Przestańmy wierzyć [br]w wolną wolę, a wraz z nią

0:09:32.954,0:09:36.769
w szkodliwe przekonanie,[br]że ludzie dostają to, na co zasłużyli.

0:09:36.770,0:09:38.778
Porzućmy tę myśl, wyzbądźmy się

0:09:38.779,0:09:41.188
moralnego gniewu[br]i przestańmy obwiniać ofiary.

0:09:41.189,0:09:43.783
Zamiast tego skupmy się na trudnym zadaniu

0:09:43.784,0:09:45.543
radzenia sobie z przyczynami

0:09:45.544,0:09:49.521
przestępczości, nierówności [br]społecznej i edukacyjnej.

0:09:49.522,0:09:52.525
Kiedy pozbędziemy się wiary w wolną wolę,

0:09:52.526,0:09:55.635
będziemy mogli lepiej przyjrzeć się[br]przyczynom i systemowi,

0:09:55.636,0:09:57.749
kształtującym jednostki i ich zachowanie,

0:09:57.750,0:10:01.149
dzięki czemu przyjmiemy[br]bardziej ludzkie i efektywne zasady

0:10:01.150,0:10:03.609
w edukacji, sądownictwie i społeczeństwie.

0:10:03.610,0:10:04.920
Dziękuję bardzo.

0:10:04.921,0:10:06.210
(Brawa)