WEBVTT

00:00:10.267 --> 00:00:13.868
Во последно време многу размислувам
за следново прашање:

00:00:13.881 --> 00:00:16.794
Што би се случило ако не веруваме
во слободната волја?

00:00:16.795 --> 00:00:19.590
Што би значело тоа за нашите
меѓучовечки односи,

00:00:19.591 --> 00:00:22.131
оштеството, моралноста, 
значењето на законите?

00:00:22.131 --> 00:00:25.033
На пример, доколку повеќе не веруваме 
во слободна волја,

00:00:25.033 --> 00:00:27.572
дали тоа ќе остави сериозни последици
врз општеството,

00:00:27.573 --> 00:00:30.107
или пак ќе ги направи похумани

00:00:30.108 --> 00:00:31.907
нашето делување и регулативи,

00:00:31.908 --> 00:00:34.903
т.е. дали ќе има позитивно влијание?

00:00:34.904 --> 00:00:36.544
Она што сакам да предложам денес

00:00:36.544 --> 00:00:39.389
е тоа дека верувањето во слободната
волја не е добра работа,

00:00:39.389 --> 00:00:42.067
има мрачна страна и подобро 
ќе ни биде без ова верување.

00:00:42.067 --> 00:00:44.652
Знам дека ова се коси со здравиот разум.

00:00:44.653 --> 00:00:48.228
Многумина сметаат дека животот без
слободна волја ќе доведе до нихилизам,

00:00:48.228 --> 00:00:51.119
до бесцелност и до
нарушување на моралноста.

00:00:51.119 --> 00:00:54.161
Или дека ќе им дозволиме на криминалците
да се шетаат на слобода

00:00:54.161 --> 00:00:56.561
затоа што нема да постои
морална одговорност.

00:00:56.562 --> 00:00:59.471
Но денес јас сакам да ви претставам
една ново гледиште.

00:00:59.472 --> 00:01:01.855
Ќе започнам со скептицизмот
кон слободната волја.

00:01:01.856 --> 00:01:05.221
Јас сум скептичен кон слободната волја,
не признавам дека постои.

00:01:05.221 --> 00:01:08.499
Скептиците кон слободната волја
тврдат дека кои сме, што правиме,

00:01:08.500 --> 00:01:11.459
во крајна линија е резултат на фактори 
вон нашата контрола,

00:01:11.460 --> 00:01:12.727
и поради тоа,

00:01:12.728 --> 00:01:16.497
ние немаме морална одговорност
за нашето однесување,

00:01:16.498 --> 00:01:21.003
па оттука пофалбите и казните
се бесмислени.

00:01:21.004 --> 00:01:24.487
Историски гледано, има бројни филозофски
и научни аргументи

00:01:24.487 --> 00:01:26.166
во прилог на ваквиот скептицизам.

00:01:26.167 --> 00:01:29.100
Овие аргументи ги промовирав во мојот труд

00:01:29.101 --> 00:01:32.493
но, не сум тука за да ве убедувам
дека немате слободна волја.

00:01:32.494 --> 00:01:33.940
Не ми е тоа целта.

00:01:33.941 --> 00:01:36.704
Всушност ме интересира едно друго прашање:

00:01:36.705 --> 00:01:39.369
Што ќе се случи ако прифатиме
едно вакво гледиште?

00:01:39.370 --> 00:01:43.196
Што ќе се случи ако повеќе
не веруваме во слободна волја?

00:01:43.197 --> 00:01:46.217
Во глобала, дали ќе биде добро
или лошо?

00:01:46.218 --> 00:01:48.391
По ова прашање јас сум оптимист.

00:01:48.392 --> 00:01:51.390
Мислам дека животот без слободна
волја нуди многу предности.

00:01:51.391 --> 00:01:53.354
Се сметам за оптимистичен скептик.

00:01:53.355 --> 00:01:55.830
Како оптимистичен скептик,

00:01:55.831 --> 00:01:57.720
сметам дека животот без слободна волја

00:01:57.721 --> 00:01:59.951
не само што е возможен туку и посакуван.

00:01:59.952 --> 00:02:01.769
Смислата на животот

00:02:01.770 --> 00:02:04.739
и добрите меѓучовечки 
односи, на пример,

00:02:04.740 --> 00:02:06.179
не би биле загрозени.

00:02:06.180 --> 00:02:08.107
Иако одредени системи на казнување,

00:02:08.108 --> 00:02:11.026
како оние засновани на одмазда,

00:02:11.027 --> 00:02:12.326
би биле исклучени,

00:02:12.327 --> 00:02:15.810
но превентивниот притвор и 
рехабилитацијата би биле оправдани.

00:02:15.811 --> 00:02:18.322
Ќе кажам нешто повеќе околу ова.

00:02:18.323 --> 00:02:20.119
Како оптимистичен скептик

00:02:20.120 --> 00:02:24.549
сметам дека живот без слободна волја 
може да е добар за нашата благосостојба

00:02:24.550 --> 00:02:26.201
и за нашите односи со другите,

00:02:26.202 --> 00:02:29.701
бидејќи може да го искорени
деструктивниот морален бес,

00:02:29.702 --> 00:02:31.274
оној морален бес

00:02:31.275 --> 00:02:35.314
кој ги нарушува нашите односи 
и социјални политики.

00:02:35.315 --> 00:02:39.453
За да ја разбереме подобро мрачната 
страна на слободната волја,

00:02:39.454 --> 00:02:41.359
ќе ви зборувам за неодамнешните

00:02:41.367 --> 00:02:44.538
емпириски наоди на полето на 
моралната и политичката психологија.

00:02:44.538 --> 00:02:46.781
Овој научен труд всушност покажа

00:02:46.782 --> 00:02:50.432
дека постојат низа интересни и речиси
вознемирувачки корелации

00:02:50.432 --> 00:02:52.321
помеѓу верувањето во слободната волја

00:02:52.322 --> 00:02:55.041
и морално-религиозните и
политичките верувања на луѓето.

00:02:55.042 --> 00:02:58.418
Особено дека верувањето во слободната
волја е поврзано

00:02:58.434 --> 00:03:01.567
со повисок степен на религиозност, 
склоност кон казнување

00:03:01.568 --> 00:03:04.075
и бројни конзервативни верувања и ставови

00:03:04.076 --> 00:03:07.485
како верувањето во правичен свет
и десничарската авторитарност.

00:03:07.536 --> 00:03:09.137
Ќе се фокусирам на два аспекти,

00:03:09.137 --> 00:03:12.555
врската помеѓу верувањето во слободна
волја и склоноста кон казнување,

00:03:12.556 --> 00:03:16.355
и онаа помеѓу верувањето во слободна волја
и верувањето во правичен свет.

00:03:16.355 --> 00:03:18.712
Да ја земеме склоноста кон 
казнување, на пример.

00:03:18.712 --> 00:03:22.434
Истражувањево покажа дека онаму каде
верувањето во слободната волја е силно,

00:03:22.434 --> 00:03:24.634
таму гледаме зголемена склоност
кон казнување,

00:03:24.634 --> 00:03:27.433
луѓето се залагаат за построги
казни

00:03:27.434 --> 00:03:29.143
во бројни и различни ситуации.

00:03:29.144 --> 00:03:32.247
Има логика. Ако мислиш дека 
луѓето поседуваат слободна волја

00:03:32.247 --> 00:03:35.972
тогаш ќе сметаш дека нивните постапки
заслужуваат пофалби и казни.

00:03:35.973 --> 00:03:40.028
Ако се однесуваат неморално, сакате да 
бидат казнети, нели?

00:03:40.029 --> 00:03:42.094
Тоа е слично на одмазда,

00:03:42.095 --> 00:03:45.826
сакате да ги повредите заради тоа 
што повредиле други.

00:03:45.827 --> 00:03:48.827
Но, недостатокот на ова е што можете 
да создадете морален бес

00:03:48.827 --> 00:03:53.141
што е деструктивно за нашите односи со
другите и за социјалната политика.

00:03:53.142 --> 00:03:55.556
Гледајте го ова на макро ниво,

00:03:55.557 --> 00:03:59.726
верувањето во слободната волја
е релативно силно во САД.

00:03:59.727 --> 00:04:01.907
Всушност, вградено е во митологијата

00:04:01.908 --> 00:04:05.001
на сировиот поединец, само-создадениот
човек, создаден во себе,

00:04:05.022 --> 00:04:07.881
личност која се издигнува од ништо

00:04:07.882 --> 00:04:10.041
и ги премостува сите животни околности.

00:04:10.042 --> 00:04:12.150
Но, тоа што сме посветени на ова верување

00:04:12.150 --> 00:04:15.109
нè прави да бидеме општество кое е
релативно склоно кон казни.

00:04:15.109 --> 00:04:16.988
Да го земеме овој едноставен факт:

00:04:16.988 --> 00:04:20.310
САД се 5% од светското население,

00:04:20.310 --> 00:04:23.604
но 25% од светската затворска популација 
се наоѓа во САД.

00:04:23.605 --> 00:04:26.654
Ќе кажам пак, изненадувачки е фактот дека

00:04:26.655 --> 00:04:30.384
ние сме 5% од светската популација,

00:04:30.385 --> 00:04:33.950
но 25% од светската затворска 
популација се наоѓа кај нас.

00:04:33.951 --> 00:04:37.870
Нашето кривично правосудство

00:04:37.871 --> 00:04:41.657
не функционира, не нѐ прави побезбедни, 
не го намалува криминалот,

00:04:41.658 --> 00:04:44.215
не ги постигнува
посакуваните социјални цели и

00:04:44.215 --> 00:04:48.108
не ја намалува стапката на рецидивистите
т.е. на оние кои го повторуваат делото.

00:04:48.108 --> 00:04:51.463
Но, можеби ако го прифатиме 
скептичниот оптимизам

00:04:51.464 --> 00:04:55.743
би можеле да изнајдеме поефикасни 
и похумани мерки.

00:04:55.744 --> 00:04:57.804
Накратко ќе ви појаснам

00:04:57.805 --> 00:05:00.894
како скептикот за слободна волја гледа
на криминалот.

00:05:00.895 --> 00:05:03.527
Има еден професор овде во близина,

00:05:03.534 --> 00:05:06.468
се вика Дерек Пиербум, предава на 
Универзитетот Корнел,

00:05:06.470 --> 00:05:08.440
и тој е скептичен кон слободната волја.

00:05:08.441 --> 00:05:11.308
Тој предлага модел за справување
со опасни криминалци,

00:05:11.309 --> 00:05:14.098
заснован на аналогијата на карантинот.

00:05:14.099 --> 00:05:18.025
Луѓето кои боледуваат од заразни болести,
се заразиле не по нивна вина,

00:05:18.026 --> 00:05:20.883
тие не се морално одговорни 
за нивната болест.

00:05:20.884 --> 00:05:23.073
Не заслужуваат да бидат казнети.

00:05:23.074 --> 00:05:24.487
Но, оправдано е

00:05:24.488 --> 00:05:27.347
да се стават во карантин заради 
безбедноста на општеството.

00:05:27.348 --> 00:05:29.983
Можеме да го кажеме истото 
за опасните криминалци.

00:05:29.984 --> 00:05:32.936
Односно, дури и да го прифатите
моето гледиште,

00:05:32.937 --> 00:05:35.717
и верувате дека поединците 
не се одговорни

00:05:35.717 --> 00:05:37.486
за она што сè, и во таква ситуација

00:05:37.486 --> 00:05:41.563
можеме да го оправдаме нивното затворање
заради безбедноста на општеството.

00:05:41.563 --> 00:05:44.181
Ако тргнеме по тој пат, потребни се 
низа на реформи

00:05:44.181 --> 00:05:47.660
кои сметам дека се важни и добри.

00:05:47.661 --> 00:05:49.443
Прво, ќе бидеме одговорни

00:05:49.444 --> 00:05:52.013
за благосостојбата и рехабилитацијата 
на криминалците,

00:05:52.014 --> 00:05:53.654
исто како што имаме обврска

00:05:53.655 --> 00:05:56.244
да ги лекуваме болните во карантин.

00:05:56.245 --> 00:05:59.171
Второ,

00:06:02.731 --> 00:06:05.930
нема да можеме сурово да се однесуваме
кон затворениците,

00:06:05.931 --> 00:06:10.262
исто како што не смееме сурово да ги
третираме болните кои се во карантин.

00:06:10.263 --> 00:06:13.318
Трето, ни требаат помалку
строги казнени мерки,

00:06:13.319 --> 00:06:16.160
ќе треба да ги одбереме оние
што се помалку строги,

00:06:16.161 --> 00:06:19.265
а тоа подразбира преиспитување 
на строгите казнени мерки,

00:06:19.265 --> 00:06:22.614
и другите сурови облици на казнување во
затворите со висока безбеднсот.

00:06:22.615 --> 00:06:23.675
На крај,

00:06:23.676 --> 00:06:27.135
ако сте како мене, ќе сметате 
дека срединските услови

00:06:27.136 --> 00:06:29.375
го поттикнуваат криминалното однесување.

00:06:29.376 --> 00:06:32.545
Па оттука, според нас, парите
и ресурсите треба да се користат

00:06:32.546 --> 00:06:35.226
за решавање на системските
фактори кои водат до криминал:

00:06:35.226 --> 00:06:37.607
економската нееднаквост,
образовната нееднаквост.

00:06:37.607 --> 00:06:39.718
Наместо да ги обвинуваме и 
казнуваме луѓето,

00:06:39.718 --> 00:06:43.488
наша главна цел треба да биде
превенција на криминалот.

00:06:43.489 --> 00:06:44.843
(Аплауз)

00:06:44.844 --> 00:06:46.004
Благодарам.

00:06:46.005 --> 00:06:50.534
Скептиците за слободна волја не само 
што можат да се справат со криминалот,

00:06:50.535 --> 00:06:53.396
туку тоа можат да го направат
на похуман и поефикасен начин.

00:06:53.397 --> 00:06:55.974
Да се вратам на другото 
верување што го споменав.

00:06:55.975 --> 00:06:58.911
Студијава покажа дека 
верувањето во слободната волја

00:06:58.912 --> 00:07:01.469
е поврзано со верувањето
во праведен свет.

00:07:01.470 --> 00:07:02.597
Што е тоа?

00:07:02.598 --> 00:07:05.340
Во основа, тоа е верување дека
светот е праведен,

00:07:05.341 --> 00:07:08.935
добри работи им се случуваат
на добри луѓе, а лоши работи на лоши луѓе.

00:07:08.936 --> 00:07:12.383
Но, тоа е и пристап на
обвинување на жртвата

00:07:12.384 --> 00:07:15.451
зашто претпоставува дека поединците 
го добиле заслуженото,

00:07:15.452 --> 00:07:19.206
и дека оние на кои им се случила несреќа
сами допринеле за неа.

00:07:19.207 --> 00:07:23.637
Во 60-те психолозите направиле скала за
мерење на верувањето во праведен свет.

00:07:23.638 --> 00:07:26.907
Таа ја покажува приврзаноста
кон ова верување,

00:07:26.908 --> 00:07:30.749
и беше дизајнирана да ја отслика 
природната наклонетост на луѓето

00:07:30.750 --> 00:07:33.839
да ги обвинуваат другите за
нивната несреќа.

00:07:33.840 --> 00:07:38.613
Долгогодишните проучувања покажаа дека
колку посилно верувате во ова верување

00:07:38.614 --> 00:07:41.903
толку е поголема веројатноста да
омаловажувате невини жртви,

00:07:41.904 --> 00:07:44.767
да верувате во институциите
и авторитетите,

00:07:44.768 --> 00:07:48.177
да ги обвинувате сиромашните
и да ги фалите богатите.

00:07:48.178 --> 00:07:51.197
Како што реков, тука првенствено
се обвинува жртвата;

00:07:51.198 --> 00:07:53.955
можете да го видите тоа во 
нашето општество.

00:07:53.956 --> 00:07:55.271
Една од најпогубните

00:07:55.272 --> 00:07:58.351
е склоноста, и на обичните луѓе
и на правниот систем,

00:07:58.352 --> 00:08:00.781
да ги обвинуваат жртвите на силувања.

00:08:00.782 --> 00:08:01.942
Светот е праведен,

00:08:01.943 --> 00:08:05.622
и добри работи им се случуваат на добрите
луѓе, а лоши работи на лошите луѓе.

00:08:05.623 --> 00:08:08.391
Силувањето како чин е во контрадикција
со ваквото верување.

00:08:08.392 --> 00:08:10.773
За да го зачуваме ваквото верување,

00:08:10.773 --> 00:08:13.565
ние невината жртва ја претвораме
во виновник.

00:08:13.566 --> 00:08:15.305
Велиме се облекла провокативно,

00:08:15.306 --> 00:08:17.974
шетале на места каде не би смееле да одат.

00:08:17.975 --> 00:08:20.556
Примери каде жртвата се обвинува
имаме

00:08:20.557 --> 00:08:22.206
насекаде во општеството.

00:08:22.207 --> 00:08:25.240
На пример, обвинување на сиромашните
за нивната состојба.

00:08:25.240 --> 00:08:28.567
Тврдење дека социјалните случаи 
се мрзливи или знаат само да просат.

00:08:28.567 --> 00:08:31.347
Обвинување на деца и родители за
образовната нееднаквост.

00:08:31.348 --> 00:08:34.765
Но, сите знаеме барем во
рационалните мигови

00:08:34.765 --> 00:08:36.385
дека светот не е праведен,

00:08:36.385 --> 00:08:39.107
и дека лотаријата на животот
не е секогаш праведна.

00:08:39.109 --> 00:08:42.328
Мораме да прифатиме дека среќата
игра голема улога во нашите животи,

00:08:42.328 --> 00:08:44.479
кои сме, и какви стануваме, нели?

00:08:44.480 --> 00:08:47.063
Сите ние не стартуваме од иста
позиција.

00:08:47.064 --> 00:08:49.434
Како што реков на почетокот. Оптимист сум.

00:08:49.435 --> 00:08:52.587
Оптимист дека, ако застапуваме
скептична перспектива

00:08:52.588 --> 00:08:54.157
ќе можеме да се ослободиме,

00:08:54.158 --> 00:08:56.589
од овие штетни верувања и стремежи.

00:08:56.590 --> 00:08:58.889
Всушност, има една нова студија објавена

00:08:58.890 --> 00:09:00.835
во Списанието за Психолошка Наука

00:09:00.836 --> 00:09:04.035
која открива дека преку намалување
на верувањето во слободната волја

00:09:04.035 --> 00:09:05.742
се намалува склоноста за казнување,

00:09:05.742 --> 00:09:09.269
луѓето почнуваат да 
се залагаат за поблаги казни.

00:09:09.270 --> 00:09:12.622
Ова покажува две работи: го потврдува
она што претходно го реков,

00:09:12.623 --> 00:09:16.150
онаму каде вербата во слободна волја
е силна, казните се поголеми.

00:09:16.151 --> 00:09:17.839
Но, исто така, ми дава надеж дека

00:09:17.840 --> 00:09:21.598
можеме да се ослободиме не
само од штетните верувања,

00:09:21.599 --> 00:09:25.029
туку и од моралниот
бес за кој зборував.

00:09:25.030 --> 00:09:27.052
Мојот предлог е прилично едноставен.

00:09:27.053 --> 00:09:30.469
Да не се плашиме од скептицизмот
за слободната волја. Да го прифатиме.

00:09:30.470 --> 00:09:33.333
Да се откажеме од вербата
во слободна волја, а со тоа и

00:09:33.333 --> 00:09:36.769
од погубното верување дека
го добиваме заслуженото.

00:09:36.770 --> 00:09:38.778
Да го оставиме ова верување зад нас,

00:09:38.779 --> 00:09:41.638
да го намалиме моралниот бес 
и да не ги обвинуваме жртвите.

00:09:41.638 --> 00:09:43.953
Наместо тоа, да се свртиме 
кон тешката задача и

00:09:43.953 --> 00:09:46.153
да се занимаваме со причините кои водат

00:09:46.153 --> 00:09:49.521
до криминал, класна и 
образовна нееднаквост.

00:09:49.522 --> 00:09:52.525
Ако се ослободиме од вербата
во слободната волја

00:09:52.526 --> 00:09:55.635
ќе можеме појасно да ги согледаме
причините и системот

00:09:55.636 --> 00:09:58.049
кои влијаат врз поединците и
нивното однесување,

00:09:58.049 --> 00:10:01.149
а ова ќе ни овозможи да примениме похумана
и поефикасна политика

00:10:01.150 --> 00:10:03.609
во образованието, казнениот закон
и социјалата.

00:10:03.610 --> 00:10:04.920
Ви благодарам!

00:10:04.921 --> 00:10:06.210
(Аплауз)