0:00:10.267,0:00:13.868
Во последно време многу размислувам[br]за следново прашање:

0:00:13.881,0:00:16.794
Што би се случило ако не веруваме[br]во слободната волја?

0:00:16.795,0:00:19.590
Што би значело тоа за нашите[br]меѓучовечки односи,

0:00:19.591,0:00:22.131
оштеството, моралноста, [br]значењето на законите?

0:00:22.131,0:00:25.033
На пример, доколку повеќе не веруваме [br]во слободна волја,

0:00:25.033,0:00:27.572
дали тоа ќе остави сериозни последици[br]врз општеството,

0:00:27.573,0:00:30.107
или пак ќе ги направи похумани

0:00:30.108,0:00:31.907
нашето делување и регулативи,

0:00:31.908,0:00:34.903
т.е. дали ќе има позитивно влијание?

0:00:34.904,0:00:36.544
Она што сакам да предложам денес

0:00:36.544,0:00:39.389
е тоа дека верувањето во слободната[br]волја не е добра работа,

0:00:39.389,0:00:42.067
има мрачна страна и подобро [br]ќе ни биде без ова верување.

0:00:42.067,0:00:44.652
Знам дека ова се коси со здравиот разум.

0:00:44.653,0:00:48.228
Многумина сметаат дека животот без[br]слободна волја ќе доведе до нихилизам,

0:00:48.228,0:00:51.119
до бесцелност и до[br]нарушување на моралноста.

0:00:51.119,0:00:54.161
Или дека ќе им дозволиме на криминалците[br]да се шетаат на слобода

0:00:54.161,0:00:56.561
затоа што нема да постои[br]морална одговорност.

0:00:56.562,0:00:59.471
Но денес јас сакам да ви претставам[br]една ново гледиште.

0:00:59.472,0:01:01.855
Ќе започнам со скептицизмот[br]кон слободната волја.

0:01:01.856,0:01:05.221
Јас сум скептичен кон слободната волја,[br]не признавам дека постои.

0:01:05.221,0:01:08.499
Скептиците кон слободната волја[br]тврдат дека кои сме, што правиме,

0:01:08.500,0:01:11.459
во крајна линија е резултат на фактори [br]вон нашата контрола,

0:01:11.460,0:01:12.727
и поради тоа,

0:01:12.728,0:01:16.497
ние немаме морална одговорност[br]за нашето однесување,

0:01:16.498,0:01:21.003
па оттука пофалбите и казните[br]се бесмислени.

0:01:21.004,0:01:24.487
Историски гледано, има бројни филозофски[br]и научни аргументи

0:01:24.487,0:01:26.166
во прилог на ваквиот скептицизам.

0:01:26.167,0:01:29.100
Овие аргументи ги промовирав во мојот труд

0:01:29.101,0:01:32.493
но, не сум тука за да ве убедувам[br]дека немате слободна волја.

0:01:32.494,0:01:33.940
Не ми е тоа целта.

0:01:33.941,0:01:36.704
Всушност ме интересира едно друго прашање:

0:01:36.705,0:01:39.369
Што ќе се случи ако прифатиме[br]едно вакво гледиште?

0:01:39.370,0:01:43.196
Што ќе се случи ако повеќе[br]не веруваме во слободна волја?

0:01:43.197,0:01:46.217
Во глобала, дали ќе биде добро[br]или лошо?

0:01:46.218,0:01:48.391
По ова прашање јас сум оптимист.

0:01:48.392,0:01:51.390
Мислам дека животот без слободна[br]волја нуди многу предности.

0:01:51.391,0:01:53.354
Се сметам за оптимистичен скептик.

0:01:53.355,0:01:55.830
Како оптимистичен скептик,

0:01:55.831,0:01:57.720
сметам дека животот без слободна волја

0:01:57.721,0:01:59.951
не само што е возможен туку и посакуван.

0:01:59.952,0:02:01.769
Смислата на животот

0:02:01.770,0:02:04.739
и добрите меѓучовечки [br]односи, на пример,

0:02:04.740,0:02:06.179
не би биле загрозени.

0:02:06.180,0:02:08.107
Иако одредени системи на казнување,

0:02:08.108,0:02:11.026
како оние засновани на одмазда,

0:02:11.027,0:02:12.326
би биле исклучени,

0:02:12.327,0:02:15.810
но превентивниот притвор и [br]рехабилитацијата би биле оправдани.

0:02:15.811,0:02:18.322
Ќе кажам нешто повеќе околу ова.

0:02:18.323,0:02:20.119
Како оптимистичен скептик

0:02:20.120,0:02:24.549
сметам дека живот без слободна волја [br]може да е добар за нашата благосостојба

0:02:24.550,0:02:26.201
и за нашите односи со другите,

0:02:26.202,0:02:29.701
бидејќи може да го искорени[br]деструктивниот морален бес,

0:02:29.702,0:02:31.274
оној морален бес

0:02:31.275,0:02:35.314
кој ги нарушува нашите односи [br]и социјални политики.

0:02:35.315,0:02:39.453
За да ја разбереме подобро мрачната [br]страна на слободната волја,

0:02:39.454,0:02:41.359
ќе ви зборувам за неодамнешните

0:02:41.367,0:02:44.538
емпириски наоди на полето на [br]моралната и политичката психологија.

0:02:44.538,0:02:46.781
Овој научен труд всушност покажа

0:02:46.782,0:02:50.432
дека постојат низа интересни и речиси[br]вознемирувачки корелации

0:02:50.432,0:02:52.321
помеѓу верувањето во слободната волја

0:02:52.322,0:02:55.041
и морално-религиозните и[br]политичките верувања на луѓето.

0:02:55.042,0:02:58.418
Особено дека верувањето во слободната[br]волја е поврзано

0:02:58.434,0:03:01.567
со повисок степен на религиозност, [br]склоност кон казнување

0:03:01.568,0:03:04.075
и бројни конзервативни верувања и ставови

0:03:04.076,0:03:07.485
како верувањето во правичен свет[br]и десничарската авторитарност.

0:03:07.536,0:03:09.137
Ќе се фокусирам на два аспекти,

0:03:09.137,0:03:12.555
врската помеѓу верувањето во слободна[br]волја и склоноста кон казнување,

0:03:12.556,0:03:16.355
и онаа помеѓу верувањето во слободна волја[br]и верувањето во правичен свет.

0:03:16.355,0:03:18.712
Да ја земеме склоноста кон [br]казнување, на пример.

0:03:18.712,0:03:22.434
Истражувањево покажа дека онаму каде[br]верувањето во слободната волја е силно,

0:03:22.434,0:03:24.634
таму гледаме зголемена склоност[br]кон казнување,

0:03:24.634,0:03:27.433
луѓето се залагаат за построги[br]казни

0:03:27.434,0:03:29.143
во бројни и различни ситуации.

0:03:29.144,0:03:32.247
Има логика. Ако мислиш дека [br]луѓето поседуваат слободна волја

0:03:32.247,0:03:35.972
тогаш ќе сметаш дека нивните постапки[br]заслужуваат пофалби и казни.

0:03:35.973,0:03:40.028
Ако се однесуваат неморално, сакате да [br]бидат казнети, нели?

0:03:40.029,0:03:42.094
Тоа е слично на одмазда,

0:03:42.095,0:03:45.826
сакате да ги повредите заради тоа [br]што повредиле други.

0:03:45.827,0:03:48.827
Но, недостатокот на ова е што можете [br]да создадете морален бес

0:03:48.827,0:03:53.141
што е деструктивно за нашите односи со[br]другите и за социјалната политика.

0:03:53.142,0:03:55.556
Гледајте го ова на макро ниво,

0:03:55.557,0:03:59.726
верувањето во слободната волја[br]е релативно силно во САД.

0:03:59.727,0:04:01.907
Всушност, вградено е во митологијата

0:04:01.908,0:04:05.001
на сировиот поединец, само-создадениот[br]човек, создаден во себе,

0:04:05.022,0:04:07.881
личност која се издигнува од ништо

0:04:07.882,0:04:10.041
и ги премостува сите животни околности.

0:04:10.042,0:04:12.150
Но, тоа што сме посветени на ова верување

0:04:12.150,0:04:15.109
нè прави да бидеме општество кое е[br]релативно склоно кон казни.

0:04:15.109,0:04:16.988
Да го земеме овој едноставен факт:

0:04:16.988,0:04:20.310
САД се 5% од светското население,

0:04:20.310,0:04:23.604
но 25% од светската затворска популација [br]се наоѓа во САД.

0:04:23.605,0:04:26.654
Ќе кажам пак, изненадувачки е фактот дека

0:04:26.655,0:04:30.384
ние сме 5% од светската популација,

0:04:30.385,0:04:33.950
но 25% од светската затворска [br]популација се наоѓа кај нас.

0:04:33.951,0:04:37.870
Нашето кривично правосудство

0:04:37.871,0:04:41.657
не функционира, не нѐ прави побезбедни, [br]не го намалува криминалот,

0:04:41.658,0:04:44.215
не ги постигнува[br]посакуваните социјални цели и

0:04:44.215,0:04:48.108
не ја намалува стапката на рецидивистите[br]т.е. на оние кои го повторуваат делото.

0:04:48.108,0:04:51.463
Но, можеби ако го прифатиме [br]скептичниот оптимизам

0:04:51.464,0:04:55.743
би можеле да изнајдеме поефикасни [br]и похумани мерки.

0:04:55.744,0:04:57.804
Накратко ќе ви појаснам

0:04:57.805,0:05:00.894
како скептикот за слободна волја гледа[br]на криминалот.

0:05:00.895,0:05:03.527
Има еден професор овде во близина,

0:05:03.534,0:05:06.468
се вика Дерек Пиербум, предава на [br]Универзитетот Корнел,

0:05:06.470,0:05:08.440
и тој е скептичен кон слободната волја.

0:05:08.441,0:05:11.308
Тој предлага модел за справување[br]со опасни криминалци,

0:05:11.309,0:05:14.098
заснован на аналогијата на карантинот.

0:05:14.099,0:05:18.025
Луѓето кои боледуваат од заразни болести,[br]се заразиле не по нивна вина,

0:05:18.026,0:05:20.883
тие не се морално одговорни [br]за нивната болест.

0:05:20.884,0:05:23.073
Не заслужуваат да бидат казнети.

0:05:23.074,0:05:24.487
Но, оправдано е

0:05:24.488,0:05:27.347
да се стават во карантин заради [br]безбедноста на општеството.

0:05:27.348,0:05:29.983
Можеме да го кажеме истото [br]за опасните криминалци.

0:05:29.984,0:05:32.936
Односно, дури и да го прифатите[br]моето гледиште,

0:05:32.937,0:05:35.717
и верувате дека поединците [br]не се одговорни

0:05:35.717,0:05:37.486
за она што сè, и во таква ситуација

0:05:37.486,0:05:41.563
можеме да го оправдаме нивното затворање[br]заради безбедноста на општеството.

0:05:41.563,0:05:44.181
Ако тргнеме по тој пат, потребни се [br]низа на реформи

0:05:44.181,0:05:47.660
кои сметам дека се важни и добри.

0:05:47.661,0:05:49.443
Прво, ќе бидеме одговорни

0:05:49.444,0:05:52.013
за благосостојбата и рехабилитацијата [br]на криминалците,

0:05:52.014,0:05:53.654
исто како што имаме обврска

0:05:53.655,0:05:56.244
да ги лекуваме болните во карантин.

0:05:56.245,0:05:59.171
Второ,

0:06:02.731,0:06:05.930
нема да можеме сурово да се однесуваме[br]кон затворениците,

0:06:05.931,0:06:10.262
исто како што не смееме сурово да ги[br]третираме болните кои се во карантин.

0:06:10.263,0:06:13.318
Трето, ни требаат помалку[br]строги казнени мерки,

0:06:13.319,0:06:16.160
ќе треба да ги одбереме оние[br]што се помалку строги,

0:06:16.161,0:06:19.265
а тоа подразбира преиспитување [br]на строгите казнени мерки,

0:06:19.265,0:06:22.614
и другите сурови облици на казнување во[br]затворите со висока безбеднсот.

0:06:22.615,0:06:23.675
На крај,

0:06:23.676,0:06:27.135
ако сте како мене, ќе сметате [br]дека срединските услови

0:06:27.136,0:06:29.375
го поттикнуваат криминалното однесување.

0:06:29.376,0:06:32.545
Па оттука, според нас, парите[br]и ресурсите треба да се користат

0:06:32.546,0:06:35.226
за решавање на системските[br]фактори кои водат до криминал:

0:06:35.226,0:06:37.607
економската нееднаквост,[br]образовната нееднаквост.

0:06:37.607,0:06:39.718
Наместо да ги обвинуваме и [br]казнуваме луѓето,

0:06:39.718,0:06:43.488
наша главна цел треба да биде[br]превенција на криминалот.

0:06:43.489,0:06:44.843
(Аплауз)

0:06:44.844,0:06:46.004
Благодарам.

0:06:46.005,0:06:50.534
Скептиците за слободна волја не само [br]што можат да се справат со криминалот,

0:06:50.535,0:06:53.396
туку тоа можат да го направат[br]на похуман и поефикасен начин.

0:06:53.397,0:06:55.974
Да се вратам на другото [br]верување што го споменав.

0:06:55.975,0:06:58.911
Студијава покажа дека [br]верувањето во слободната волја

0:06:58.912,0:07:01.469
е поврзано со верувањето[br]во праведен свет.

0:07:01.470,0:07:02.597
Што е тоа?

0:07:02.598,0:07:05.340
Во основа, тоа е верување дека[br]светот е праведен,

0:07:05.341,0:07:08.935
добри работи им се случуваат[br]на добри луѓе, а лоши работи на лоши луѓе.

0:07:08.936,0:07:12.383
Но, тоа е и пристап на[br]обвинување на жртвата

0:07:12.384,0:07:15.451
зашто претпоставува дека поединците [br]го добиле заслуженото,

0:07:15.452,0:07:19.206
и дека оние на кои им се случила несреќа[br]сами допринеле за неа.

0:07:19.207,0:07:23.637
Во 60-те психолозите направиле скала за[br]мерење на верувањето во праведен свет.

0:07:23.638,0:07:26.907
Таа ја покажува приврзаноста[br]кон ова верување,

0:07:26.908,0:07:30.749
и беше дизајнирана да ја отслика [br]природната наклонетост на луѓето

0:07:30.750,0:07:33.839
да ги обвинуваат другите за[br]нивната несреќа.

0:07:33.840,0:07:38.613
Долгогодишните проучувања покажаа дека[br]колку посилно верувате во ова верување

0:07:38.614,0:07:41.903
толку е поголема веројатноста да[br]омаловажувате невини жртви,

0:07:41.904,0:07:44.767
да верувате во институциите[br]и авторитетите,

0:07:44.768,0:07:48.177
да ги обвинувате сиромашните[br]и да ги фалите богатите.

0:07:48.178,0:07:51.197
Како што реков, тука првенствено[br]се обвинува жртвата;

0:07:51.198,0:07:53.955
можете да го видите тоа во [br]нашето општество.

0:07:53.956,0:07:55.271
Една од најпогубните

0:07:55.272,0:07:58.351
е склоноста, и на обичните луѓе[br]и на правниот систем,

0:07:58.352,0:08:00.781
да ги обвинуваат жртвите на силувања.

0:08:00.782,0:08:01.942
Светот е праведен,

0:08:01.943,0:08:05.622
и добри работи им се случуваат на добрите[br]луѓе, а лоши работи на лошите луѓе.

0:08:05.623,0:08:08.391
Силувањето како чин е во контрадикција[br]со ваквото верување.

0:08:08.392,0:08:10.773
За да го зачуваме ваквото верување,

0:08:10.773,0:08:13.565
ние невината жртва ја претвораме[br]во виновник.

0:08:13.566,0:08:15.305
Велиме се облекла провокативно,

0:08:15.306,0:08:17.974
шетале на места каде не би смееле да одат.

0:08:17.975,0:08:20.556
Примери каде жртвата се обвинува[br]имаме

0:08:20.557,0:08:22.206
насекаде во општеството.

0:08:22.207,0:08:25.240
На пример, обвинување на сиромашните[br]за нивната состојба.

0:08:25.240,0:08:28.567
Тврдење дека социјалните случаи [br]се мрзливи или знаат само да просат.

0:08:28.567,0:08:31.347
Обвинување на деца и родители за[br]образовната нееднаквост.

0:08:31.348,0:08:34.765
Но, сите знаеме барем во[br]рационалните мигови

0:08:34.765,0:08:36.385
дека светот не е праведен,

0:08:36.385,0:08:39.107
и дека лотаријата на животот[br]не е секогаш праведна.

0:08:39.109,0:08:42.328
Мораме да прифатиме дека среќата[br]игра голема улога во нашите животи,

0:08:42.328,0:08:44.479
кои сме, и какви стануваме, нели?

0:08:44.480,0:08:47.063
Сите ние не стартуваме од иста[br]позиција.

0:08:47.064,0:08:49.434
Како што реков на почетокот. Оптимист сум.

0:08:49.435,0:08:52.587
Оптимист дека, ако застапуваме[br]скептична перспектива

0:08:52.588,0:08:54.157
ќе можеме да се ослободиме,

0:08:54.158,0:08:56.589
од овие штетни верувања и стремежи.

0:08:56.590,0:08:58.889
Всушност, има една нова студија објавена

0:08:58.890,0:09:00.835
во Списанието за Психолошка Наука

0:09:00.836,0:09:04.035
која открива дека преку намалување[br]на верувањето во слободната волја

0:09:04.035,0:09:05.742
се намалува склоноста за казнување,

0:09:05.742,0:09:09.269
луѓето почнуваат да [br]се залагаат за поблаги казни.

0:09:09.270,0:09:12.622
Ова покажува две работи: го потврдува[br]она што претходно го реков,

0:09:12.623,0:09:16.150
онаму каде вербата во слободна волја[br]е силна, казните се поголеми.

0:09:16.151,0:09:17.839
Но, исто така, ми дава надеж дека

0:09:17.840,0:09:21.598
можеме да се ослободиме не[br]само од штетните верувања,

0:09:21.599,0:09:25.029
туку и од моралниот[br]бес за кој зборував.

0:09:25.030,0:09:27.052
Мојот предлог е прилично едноставен.

0:09:27.053,0:09:30.469
Да не се плашиме од скептицизмот[br]за слободната волја. Да го прифатиме.

0:09:30.470,0:09:33.333
Да се откажеме од вербата[br]во слободна волја, а со тоа и

0:09:33.333,0:09:36.769
од погубното верување дека[br]го добиваме заслуженото.

0:09:36.770,0:09:38.778
Да го оставиме ова верување зад нас,

0:09:38.779,0:09:41.638
да го намалиме моралниот бес [br]и да не ги обвинуваме жртвите.

0:09:41.638,0:09:43.953
Наместо тоа, да се свртиме [br]кон тешката задача и

0:09:43.953,0:09:46.153
да се занимаваме со причините кои водат

0:09:46.153,0:09:49.521
до криминал, класна и [br]образовна нееднаквост.

0:09:49.522,0:09:52.525
Ако се ослободиме од вербата[br]во слободната волја

0:09:52.526,0:09:55.635
ќе можеме појасно да ги согледаме[br]причините и системот

0:09:55.636,0:09:58.049
кои влијаат врз поединците и[br]нивното однесување,

0:09:58.049,0:10:01.149
а ова ќе ни овозможи да примениме похумана[br]и поефикасна политика

0:10:01.150,0:10:03.609
во образованието, казнениот закон[br]и социјалата.

0:10:03.610,0:10:04.920
Ви благодарам!

0:10:04.921,0:10:06.210
(Аплауз)