0:00:00.000,0:00:02.699
[cymeradwyo]

0:00:04.868,0:00:06.936
Diolch.

0:00:07.013,0:00:14.597
[cymeradwyo]

0:00:14.597,0:00:16.623
Diolch.

0:00:16.623,0:00:21.058
[cymeradwyo]

0:00:21.058,0:00:23.991
Diolch yn fawr i chi.

0:00:23.991,0:00:27.695
[cymeradwyo]

0:00:27.695,0:00:29.813
Diolch.

0:00:29.813,0:00:38.478
[cymeradwyo]

0:00:39.925,0:00:45.308
I Graça Machel a theulu Mandela;

0:00:45.555,0:00:51.100
I'r Arlywydd Zuma ac aelodau ei lywodraeth;

0:00:51.439,0:00:54.357
i benaethiaid taleithiau a llywodraethau

0:00:54.357,0:00:57.275
-- yn y gorffennol a'r presennol --

0:00:57.275,0:01:00.194
gwesteion nodedig.

0:01:00.518,0:01:05.139
Mae hi'n fraint unigol i mi fod gyda chi heddiw

0:01:05.139,0:01:09.539
i ddathlu bywyd fel neb arall

0:01:10.771,0:01:13.580
I bobl De Affrica

0:01:13.580,0:01:22.629
[cymeradwyo]

0:01:22.907,0:01:28.490
Pobl o bob thras a phob cherddediad mewn bywyd

0:01:28.798,0:01:35.257
mae'r byd yn diolch i chi[br]am rannu Nelson Mandela gyda ni

0:01:35.565,0:01:39.548
Ei frwydr oedd eich brwydr

0:01:39.887,0:01:44.258
ei lwyddiant oedd eich llwyddiant,

0:01:44.643,0:01:46.676
fe wnaeth eich urddas ac eich gobaith

0:01:46.676,0:01:48.709
gael ei fynegi drwy ei fywyd a thrwy eich ryddid

0:01:50.743,0:01:53.793
Eich democratiaeth

0:01:53.793,0:01:57.604
yw ei rodd annwyli i chi

0:01:59.375,0:02:03.583
Mae hi'n anodd canu clodydd i unrhyw ddyn

0:02:04.599,0:02:07.153
i gyflwyno mewn geiriau

0:02:07.430,0:02:13.152
nid dim ond y ffeithiau a'r dyddiadau sy'n ffurfio bywyd

0:02:13.583,0:02:17.027
ond y gwir wrth hanfod person

0:02:17.351,0:02:20.853
y llawenydd preifat a'r galaru

0:02:21.146,0:02:24.068
y momentau distaw a nodweddion unigryw

0:02:24.068,0:02:27.746
sydd yn goleuo enaid rhywun

0:02:28.654,0:02:32.409
Anoddach o'r hanner yw gwneud hyn i gawr yn ein hanes

0:02:32.594,0:02:35.463
a symudodd gwlad tuag at gyfiawnder

0:02:35.463,0:02:41.202
a thrwy'r broses symud biliynau o amgylch y byd

0:02:41.926,0:02:44.154
Wedi'i eni yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf

0:02:44.154,0:02:47.005
wedi ennyn diddordeb drwy orchymynnion o bŵer

0:02:47.005,0:02:49.859
bachgen a'i fagwyd yn bugeilio gwartheg

0:02:49.859,0:02:53.713
a'i ddysgu gan yr hynaf o blith ei lwyth y Mambu

0:02:53.713,0:03:00.599
Roedd Madiba i dyfu[br]i fod yn waredwr mawr olaf yr 20fed Ganrif.

0:03:01.045,0:03:05.009
Fel Gandhi, roedd i arwain mudiad o wrthwynebiad

0:03:05.009,0:03:10.823
symudiad[br]a oedd ar y dechrau heb prin unrhyw obaith o lwyddo

0:03:11.284,0:03:14.996
Fel Dr. King, roedd i roi llais pwerus

0:03:14.996,0:03:17.592
i hawliadau'r gorthrwm rai

0:03:17.592,0:03:21.856
a'r anghenrhaid moesol i gael tegwch hiliol

0:03:22.779,0:03:25.643
Roedd i ddioddef carchariad caled

0:03:25.643,0:03:30.450
a ddechreuodd yng nghyfnod Kennedy a Khrushchev

0:03:30.450,0:03:34.816
ac a ymestynnodd i ddyddiau olaf y Rhyfel Oer

0:03:35.510,0:03:38.261
Wrth gerdded o'r carchar heb fyddin arfog

0:03:38.261,0:03:40.548
byddai -- fel Abraham Lincoln --

0:03:40.548,0:03:41.680
yn dal y wlad gyda'i gilydd

0:03:41.680,0:03:45.122
pan oedd yn bygwth torri'n ddarnau

0:03:45.384,0:03:48.805
ac fel sylfaenwyr America byddai'n sefydlu

0:03:48.805,0:03:54.761
trefn gyfansoddiadol[br]i sicrhau rhyddid i genedlaethau i ddod

0:03:55.178,0:03:59.358
Ymrwymiad i ddemocratiaeth a rheolaeth y gyfraith

0:03:59.681,0:04:02.093
a gafodd ei gadarnhau nid yn unig gan ei etholiad

0:04:02.093,0:04:08.142
ond drwy ei barodrwydd i adael y swyddfa ar ôl dim ond un tymor

0:04:15.178,0:04:18.825
O ystyried llwybr ei fywyd

0:04:19.979,0:04:22.561
amrediad ei lwyddiannau

0:04:22.561,0:04:26.315
yr addoliad a oedd mor haeddiannol ohono

0:04:26.592,0:04:30.165
mae'n demtasiwn -- dwi'n credu --[br]i gofio Nelson Mandela fel eicon

0:04:30.638,0:04:33.389
yn gwenu ac yn ddigynnwrf

0:04:33.990,0:04:37.313
wedi'i ddatgysylltu o faterion coegwych y bobl lai

0:04:37.313,0:04:40.743
ond gwthwynebodd Madiba ei hun

0:04:40.743,0:04:43.387
delwedd mor ddi-fywyd

0:04:43.648,0:04:54.077
[cymeradwyo]

0:04:54.077,0:04:55.400
Yn hytrach,

0:04:55.753,0:05:01.277
Mynnodd Madiba rannu gyda ni[br]ei amheuon a'i ofnau

0:05:01.739,0:05:06.763
ei gamgymeriadau ynghyd â'i lwyddiannau

0:05:07.179,0:05:08.931
"Dydw i ddim yn sant", dywedodd

0:05:08.931,0:05:15.578
"os nac ydych yn ystyried sant[br]fel pechadur sy'n dal i drio."

0:05:16.747,0:05:21.724
Oherwydd ei fod yn gallu cydnabod ei amherffeithrwydd

0:05:21.724,0:05:25.765
oherwydd ei fod yn gallu bod â chymaint o hiwmor

0:05:25.765,0:05:29.972
hyd yn oed drygau,[br]er gwaethaf y beichiau trwm a'i cariodd

0:05:29.972,0:05:32.245
yr ydym yn ei garu cymaint.

0:05:32.660,0:05:37.745
Nid oedd yn benddelw wedi'i wneud o farmor,[br]roedd yn ddyn o gig a gwaed

0:05:37.745,0:05:40.209
yn fab ac yn ŵr

0:05:40.209,0:05:42.943
yn dad ac yn ffrind

0:05:43.174,0:05:46.770
a dyna pam ein bod wedi dysgu cymaint oddi wrtho

0:05:46.770,0:05:49.432
a dyna pam y gallwn ddal i ddysgu oddi wrtho

0:05:49.432,0:05:52.899
Oherwydd nid oedd unrhywbeth a gyflawnodd yn anochel

0:05:52.899,0:05:56.178
yn llwybr ei fywyd gwelwn ddyn

0:05:56.178,0:05:59.511
a enillodd ei le yn y llyfrau hanes drwy ymaflyd

0:05:59.511,0:06:03.600
a chraffter a dyfalbarhad a ffydd

0:06:05.262,0:06:08.064
mae'n dweud wrthym beth sydd yn bosib

0:06:08.064,0:06:11.192
nid yn unig yn nhudalennau ein llyfrau hanes

0:06:11.192,0:06:14.043
ond yn ein bywydau ni hefyd

0:06:16.810,0:06:20.348
Dangosodd Mandela i ni nerth gweithredu

0:06:20.348,0:06:25.442
o gymryd risgiau ar ran ein syniadau

0:06:25.442,0:06:30.682
Efallai fod Mandela yn oawn[br]ei fod wedi "etifeddu gwrthryfelgarwch balch

0:06:30.682,0:06:34.799
synnwyr ystyfnig o degwch"; gan ei dad

0:06:35.416,0:06:39.812
ac rydym yn gwybod iddo rannu gyda miliynau o Dde-Affricanwyr du a thywyll eu croen;

0:06:39.812,0:06:42.687
"y dicter a anwyd gan fil camwedd

0:06:42.687,0:06:45.775
mil amharch

0:06:45.775,0:06:48.863
mil momentau na chafwyd eu cofio

0:06:48.863,0:06:51.952
yr awydd i frwydro'r system a garcharodd

0:06:51.952,0:06:54.447
fy mhobl", dywedodd o

0:06:55.432,0:06:59.101
Ond fel cewri eraill cynnar yr ANC

0:06:59.101,0:07:02.026
y Zulus a'r Tambos,

0:07:02.026,0:07:08.342
[cymeradwyo]

0:07:08.342,0:07:11.298
Fe ddisgyblodd Madiba ei ddicter

0:07:11.298,0:07:15.688
a sianelu ei awydd i frwydro i mewn i sefydliadau

0:07:15.688,0:07:20.174
a phlatfformau a strategaethau ar gyfer gweithredu

0:07:20.174,0:07:23.162
fel y gallai dynion a merched sefyll

0:07:23.162,0:07:26.054
dros yr urddas a gawn gan Dduw

0:07:26.654,0:07:30.941
Yn fwy na hyn, derbynniodd ganlyniadau ei weithredoedd

0:07:30.941,0:07:37.258
gwybod bod sefyll i fyny yng ngwyneb buddiannau pwerus ac anghyfiawnder gyda phris

0:07:38.822,0:07:44.104
"Rydw i wedi ymladd yn erbyn dominyddiaeth y gwyn[br]Rydw i wedi ymladd yn erbyn dominyddiaeth y du."

0:07:44.181,0:07:46.182
[cymeradwyo]

0:07:46.182,0:07:51.078
"Rydw i wedi gofalu'n dyner am y ddelfryd o ddemocratiaeth a chymdeithas rydd

0:07:51.078,0:07:54.061
ble gall pawb fyw efo'i gilydd mewn harmoni a chyfleodd cyfartal

0:07:54.384,0:07:59.759
mae'n ddelfryd yr ydw i'n gobeithio byw i'w chyrchu ac i'w chyrraedd

0:07:59.759,0:08:04.445
ond os daw i hynny mae hi'n ddelfryd[br]yr ydw i'n barod i farw drosti."

0:08:04.445,0:08:15.185
[cymeradwyo]

0:08:15.401,0:08:17.889
Dysgodd Mandela i ni rym gweithredu

0:08:17.889,0:08:21.904
ond dysgodd i ni hefyd rym syniadau

0:08:21.904,0:08:25.773
pwysigrwydd rhesymu a dadlau

0:08:25.773,0:08:28.927
yr angen i astudio nid yn unig yr rhai yr ydych yn cytuno â hwy

0:08:28.927,0:08:32.566
ond hefyd y rhai nad ydych yn cytuno â hwy.

0:08:32.921,0:08:37.391
Deallai na allai syniadau gael eu dal gan furiau carchar

0:08:37.391,0:08:41.182
na'u diffodd gan fwled saethwr cudd

0:08:41.182,0:08:44.556
Trödd ei achos llys yn gyhuddiad o apartheid

0:08:44.556,0:08:47.162
oherwydd ei huodledd a'i angerdd

0:08:47.162,0:08:50.462
ond hefyd oherwydd ei hyfforddiant fel hyrwyddwr

0:08:50.786,0:08:55.048
Defnyddiodd ddegawdau o garchar i finiogi ei ddadleuon

0:08:55.048,0:09:00.705
ond hefyd i ymledu ei syched am wybodaeth[br]i eraill yn y symudiad

0:09:00.705,0:09:04.218
a dysgodd iaith[br]ac arferion ei orthrymwyr

0:09:04.218,0:09:07.019
fel y gallai un diwrnod fynegi iddynt hwy

0:09:07.019,0:09:10.124
sut oedd eu rhyddid yn ddibynnol ar ei ryddid o

0:09:10.339,0:09:17.361
[cymeradwyo]

0:09:17.747,0:09:23.809
Dangosodd Mandela nad yw gweithredu a syniadau yn ddigon

0:09:23.809,0:09:25.447
dim ots pa mor gywir

0:09:25.447,0:09:30.971
mae'n rhaid iddynt hefyd gael ei naddu yn y cyfreithiau a'r sefydliadau

0:09:31.495,0:09:34.744
Roedd yn ymarferol, yn ceisio ei gredoau

0:09:34.744,0:09:39.791
yn erbyn arwyneb caled amgylchiad a hanes

0:09:40.037,0:09:42.934
Ar ei brif egwyddorion, safai fel y graig

0:09:42.934,0:09:46.343
a dyna pam y gallai wrthod eraill rhag cael eu rhyddhau'n ddiamod

0:09:46.343,0:09:49.073
gan atgoffa'r gyffundrefn apartheid

0:09:49.073,0:09:53.235
na all "garcharorwyr ymuno â chytundeb";

0:09:53.559,0:09:56.551
Ond fel y dangosodd drwy drafodaethau caled

0:09:56.551,0:10:00.147
i drosglwyddo pŵer a llunio deddfau newydd

0:10:00.147,0:10:06.543
Nid oedd arno ofn cyfaddawdu er mwyn cyrraedd nod uwch

0:10:06.543,0:10:10.342
Ac oherwydd nad oedd ddim ond yn arweinydd mudiad ond yn wleidydd galluog

0:10:10.342,0:10:16.730
roedd y cyfansoddiad a ddilynnodd yn deilwng o'r ddemocratiaeth aml-hiliol hon

0:10:16.730,0:10:19.977
yn driw i'w weledigaeth i amddiffyn y lleiafrifoedd

0:10:19.977,0:10:28.067
ynghyd â hawliau y mwyafrif[br]a rhyddid gwerthfawr pob un yn Ne Affrica

0:10:29.283,0:10:32.271


0:10:32.271,0:10:36.043


0:10:36.874,0:10:40.620


0:10:40.851,0:10:42.134


0:10:42.350,0:10:48.423


0:10:48.654,0:10:53.830


0:10:53.830,0:10:57.895


0:10:57.895,0:11:00.557


0:11:00.557,0:11:03.690


0:11:03.690,0:11:07.042


0:11:07.042,0:11:11.723


0:11:12.200,0:11:16.262


0:11:16.262,0:11:22.298


0:11:22.775,0:11:27.935


0:11:27.935,0:11:32.902


0:11:32.902,0:11:37.757


0:11:38.065,0:11:43.688


0:11:43.765,0:11:49.367


0:11:49.598,0:11:53.389


0:11:53.389,0:11:56.973


0:11:57.666,0:12:00.055


0:12:00.055,0:12:03.931


0:12:04.192,0:12:06.527


0:12:06.527,0:12:08.374


0:12:08.374,0:12:11.906


0:12:11.906,0:12:17.187


0:12:17.187,0:12:25.577


0:12:25.854,0:12:28.521


0:12:28.521,0:12:32.219


0:12:33.896,0:12:36.910


0:12:36.910,0:12:41.864


0:12:41.864,0:12:46.079


0:12:46.079,0:12:50.612


0:12:51.305,0:12:54.588


0:12:54.588,0:12:58.595


0:12:58.595,0:13:02.557


0:13:02.557,0:13:05.014


0:13:05.014,0:13:08.321


0:13:12.348,0:13:15.232


0:13:15.232,0:13:18.972


0:13:19.265,0:13:22.178


0:13:22.178,0:13:28.207


0:13:29.100,0:13:31.607


0:13:31.607,0:13:33.621


0:13:33.621,0:13:36.221


0:13:36.221,0:13:39.363


0:13:39.810,0:13:42.999


0:13:42.999,0:13:46.937


0:13:46.937,0:13:54.104


0:13:54.104,0:13:57.273


0:13:57.273,0:14:00.946


0:14:02.146,0:14:06.811


0:14:06.811,0:14:12.447


0:14:12.447,0:14:13.959


0:14:13.959,0:14:16.380


0:14:17.011,0:14:19.293


0:14:19.293,0:14:24.022


0:14:24.022,0:14:26.997


0:14:26.997,0:14:31.605


0:14:31.605,0:14:33.449


0:14:33.449,0:14:37.014


0:14:37.014,0:14:39.946


0:14:39.946,0:14:42.518


0:14:42.518,0:14:44.767


0:14:45.074,0:14:50.899


0:14:51.130,0:14:56.799


0:14:57.046,0:15:00.956


0:15:01.434,0:15:04.274


0:15:04.274,0:15:07.712


0:15:07.712,0:15:11.445


0:15:11.445,0:15:16.936


0:15:17.213,0:15:20.340


0:15:20.340,0:15:22.321


0:15:22.321,0:15:25.948


0:15:26.285,0:15:32.863


0:15:33.110,0:15:35.698


0:15:35.698,0:15:38.485


0:15:38.485,0:15:42.519


0:15:42.519,0:15:46.758


0:15:47.082,0:15:50.091


0:15:50.091,0:15:54.024


0:15:54.024,0:15:57.622


0:15:57.622,0:16:01.123


0:16:01.123,0:16:05.040


0:16:05.040,0:16:07.833


0:16:07.833,0:16:13.156


0:16:13.156,0:16:15.133


0:16:15.133,0:16:19.611


0:16:19.611,0:16:22.824


0:16:22.824,0:16:26.275


0:16:26.275,0:16:29.736


0:16:29.736,0:16:31.768


0:16:31.768,0:16:35.002


0:16:35.002,0:16:39.216


0:16:39.216,0:16:45.109


0:16:45.525,0:16:47.725


0:16:47.725,0:16:51.945


0:16:52.376,0:16:55.633


0:16:55.633,0:17:00.358


0:17:00.358,0:17:05.013


0:17:06.198,0:17:10.415


0:17:10.415,0:17:13.943


0:17:13.943,0:17:18.523


0:17:18.523,0:17:21.606


0:17:21.960,0:17:24.769


0:17:24.769,0:17:27.246


0:17:27.246,0:17:30.309


0:17:30.309,0:17:33.081


0:17:34.897,0:17:39.156


0:17:39.156,0:17:42.692


0:17:42.692,0:17:44.449


0:17:44.449,0:17:46.243


0:17:46.243,0:17:49.124


0:17:51.448,0:17:55.252


0:17:55.252,0:17:59.716


0:17:59.716,0:18:03.558


0:18:03.558,0:18:06.924


0:18:06.924,0:18:11.157


0:18:11.157,0:18:15.394


0:18:15.394,0:18:18.565


0:18:18.565,0:18:22.243


0:18:22.243,0:18:26.572


0:18:26.572,0:18:29.305


0:18:29.305,0:18:32.736


0:18:32.736,0:18:36.167


0:18:36.167,0:18:39.599


0:18:39.599,0:18:45.232


0:18:45.232,0:18:48.356


0:18:48.356,0:18:51.397


0:18:52.228,0:18:55.034


0:18:55.358,0:18:57.519


0:18:58.073,0:19:00.830


0:19:01.091,0:19:04.786


0:19:05.078,0:19:16.906